Web Okuryazarlığı Dersi 3. Ünite Özet

Giriş

Bilgi ve teknoloji çağı olan 21. yüzyılda gelişmiş ülkeler sadece belirli grupların değil; toplumu oluşturan bütün bireylerin okuryazar olmalarını, bilgiye erişmelerini, kullanmalarını ve değerlendirmelerini kapsayan beceriler edinmelerini hedeflemiştir. Geleneksel metinlerin bir uygulaması olarak gördüğümüz kitaplar, gazeteler ve dergiler elektronik ortamlarda yerini almış ancak alışılagelmiş yapılarının yanı sıra yine elektronik metinlerin bir özelliği olarak ses, görüntü ve animasyonlarla zenginleştirilmiştir. Web üzerinde önceleri sadece web sayfalarını oluşturanların paylaştığı içerik, web 2.0 teknolojileri sayesinde hem site sahiplerine hem de kullanıcılara büyük kolaylık sağlamış ve paylaşılan içeriğe katkı sağlamalarına yardımcı olmuştur.

Web’te Yazma

Web’te yazma becerisi, kişinin anlam yaratmak için bir içerik oluşturmasına ve yaratmasına olanak tanıyan bir beceridir.

Web’te tasarım

Web sitesi tasarlamak her zaman teknik bilgi gerektirmiş, bunu gerçekleştirmek isteyen bireylerin en temel betik dil olan HTML kodlama becerisine sahip olmasını gerekli kılmıştır. Bir web sitesinin geliştirilmesinde izlenecek adımlar basit bir şekilde aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Beyin fırtınası Web sitesi için olası içerikler hakkında düşünme.
• Ana içeriğin kategorilerini geliştirme ve gözden geçirme.
• Sitedeki sayfaların birbirlerine nasıl bağlanacağını gösteren bir akış şeması oluşturma.
• Kullanıcıların siteye nasıl gideceği hakkında bir plan geliştirilmesi, örneğin kullanıcılar her zaman sitenin herhangi bir yerinden ana sayfaya dönebilir.
• Sayfaların düzeni göz önünde bulundurularak tasarımın tutarlılığının sağlanması.

Ekrana bakan kişinin göz hareketlerini belirleyen cihazlarla yapılan araştırma sonuçlarına göre bilgisayar ekranının görsel taranma çizgisinin;

1. Sol üst köşeden sağ üst köşeye
2. Sağ üst köşeden sağ alt köşeye doğru genel tarama
3. Yeniden sol üstten itibaren okuma
4. Üst orta noktadan aşağı doğru

okumayı sürdürme tarzında olduğu saptanmıştır. Yazıyı soldan sağa doğru okumaya alışmış toplumlarda, görsel dikkatin ekranda da soldan sağa doğru gitmesi doğaldır. Metinleri daha belirgin hâle getirecek noktalar, kutular, yatay ve dikey çizgiler, çoğu zaman görsel bütünlük sağlamak yerine sayfanın tümüne yama hissi verir.

Web içeriğinin planlanması:

Bir web sitesi oluşturulmadan önce site stratejisinin planlanması gerekmektedir. Bir sitenin doğru planlanabilmesi için;

• Ne türde site/sitelere ihtiyaç var?
• Site/sitelerde ne türde bir içerik olacak?
• Kullanıcılar içeriği nasıl bulacak ve o içeriğe nasıl erişecek?
• Kullanıcıların içerik ile ne yapması bekleniyor?

Alt siteleri organize etmek için olası pek çok yol vardır. Bazı örnekler şu şekildedir:

• Ekibe veya bölüme göre
• İçerik kategorisine göre
• Projeye göre
• Müşteriye göre
• İzin düzeyine veya duyarlılığa göre (Örneğin, sınırlanması gereken bilgiler varsa, bunların belirli bir siteyle sınırlanması istenebilir.)

Siteler oluşturulmaya başlanmadan önce, kaç tane sitenin istenebileceği ve bunların nasıl organize edilmesi istenildiğinin düşünülmesi için zaman ayırılmalıdır. Ayrıca her sitenin amacı veya işlevi hakkında düşünülmelidir.

• Site/sitelerde ne türde bir içerik olacak?
  • Sitelerdeki içeriği düzenlemek için hangi tür listeler, kitaplıklar veya sayfalar oluşturulacak?
  • Ne tür uygulamalar eklenecek?
  • İçerik türü oluşturulacak mı?
• Kullanıcılar içeriği nasıl bulacak ve o içeriğe nasıl erişecek?
• Kullanıcıların içerik ile ne yapması bekleniyor?

Web gezinme ağacının oluşturulması:

Web sitesi belgelerinin saklanacağı site hazırladıktan ve HTML sayfalarını oluşturduktan sonra belgeler arasında bağlantılar oluşturulması gerekir. Her web sayfasının URL olarak adlandırılan benzersiz bir adresi vardır. Üç tür bağ yolu vardır:

• Mutlak yollar; Mutlak yollar, bağlı belgenin tam URL’sini, kullanılacak protokolle birlikte sağlar, örneğin http://www.alan.com/tr/support/dreamweaver/co ntents. html. Başka bir sunucudaki belgeye veya varlığa bağ oluşturmak için mutlak yol kullanılmalıdır.
• Belgeyi temel alan yollar; Belgeyi temel alan yollar çoğu web sitesindeki yerel bağlar için en iyi yöntemdir.
  • contents.html dosyasından hours.html dosyasına (her ikisi de aynı klasörde) olan bağ, hours.html göreceli yolunu kullanır.
  • contents.html dosyasından tips.html dosyasına (resources alt klasöründe) bağ oluşturmak için, resources/tips.html göreceli yolu kullanılır. Her ters eğik çizgide (/) klasör sıra düzeninde bir düzey aşağı gidersiniz.
  • contents.html dosyasından index.html dosyasına (üst klasörde, contents.html dosyasının bir düzey üstünde) bağ oluşturmak için, ../index.html göreceli yolunu kullanın. İki nokta ve ters eğik çizgi (../), klasör sıra düzeninde bir düzey yukarı gitmeyi sağlar.
  • contents.html dosyasından catalog.html dosyasına (üst klasörün farklı bir alt klasöründe) bağ oluşturmak için, .../products/ catalog.html göreceli yolu kullanılır. Burada ../ üst klasöre doğru yukarı gitmeyi sağlarken products/ ürün alt klasörüne doğru aşağı gitmeyi sağlar.
• Sitenin kök klasörünü temel alan yollar(örneğin /support/dreamweaver/contents.html); Sitenin kökü temel alan yolları, sitenin kök klasöründen bir belgeye giden yolu tanımlar.

Web kodlama

İnternet’in yayılması ve teknolojinin gelişimine bağlı olarak web siteleri günümüzde en çok kullanılan ve tercih edilen araçlardan biri hâline gelmiştir. Web tasarım projelerinin belirli aşamalarında HTML gibi işaretleme dillerinden, CSS gibi stil dillerinden, JavaScript gibi betik dillerinden ve ASP, ASP.NET, PHP gibi programlama dillerinden faydalanılır.

HTML dili:

HTML web sayfaları hazırlamak için kullanılan bir işaretleme dilidir. HTML temel olarak;

• Yazı, görsel ve video gibi ögeleri sayfa içerisine yerleştirme ve konumlandırmayı,
• Bu sayfaların web tarayıcılarında düzgün şekilde görüntülenmesini,
• Arama motorlarına sayfa hakkında bilgi vermeyi sağlar.

< > işaretleri arasındaki komutlar HTML etiketleri olarak bilinir. HTML dosyaları her zaman etiketi ile başlar ve bu etiketin kapatılması ile son bulur.

• HTML Kodları Yazarken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
  • , , gibi küçüktür, büyüktür işaretleri(<...>) arasına yazılan kodlara etiket (tag) adı verilir.
  • Açılan her etiket kapatılır. Etiketi kapatmak için / işareti kullanılır.
  • Html etiketlerinde Türkçe karakterler yer almaz.
  • Etiketler büyük veya küçük harfle yazılabilir, fakat genel kabul görmüş yazım biçimi küçük harftir.
• HTML belgesinin ilk bölümüdür. WEB sayfası ile ilgili temel özellikler, sayfa başlığı, yazı karakterler kümesi, link özellikleri burada tanımlanır.
• Belgenin gövdesini tanımlar, yani bir HTML belgesindeki içerikler; bağlantılar, resimler, tablolar vb. bu etiket içerisinde bulunur.

CSS-basamak stil dosyaları:

HTML’e ek olarak metin ve format biçimlendirme alanında fazladan olanaklar sunan bir Web teknolojisidir. Harici bir stil sayfasında stiller tanımlanır ve sayfalara import yöntemi ile eklenerek, ilerleyen süreçte, stillerde bir değişiklik yapmak için tüm sayfaları tek tek açıp renkleri boyutları vs. değiştirmek yerine, stil sayfasında gerekli değerleri değiştirerek, hızlıca tüm sayfalarda değişiklikler yapılmış olur. Özellikle dinamik web sitesi tasarımlarında CSS olmazsa olmazdır. Web sayfalarının yapıları düşünüldüğünde üç kısma ayırılabilir. İçerik kısmı, biçimlendirme kısmı ve dinamik kısım. Web teknolojilerinin ilk gelişim zamanlarındaki standartlardan dolayı içerik ile biçimlendirme iç içe kullanılmış daha sonraları geliştirilen yeni standartlarla bu bölümler birbirinden ayrılmıştır.

• CSS avantajları:
  • Görünüm Avantajları: CSS Html’e göre birçok stil özelliğine sahiptir.
  • Kullanım Kolaylığı: HTML’de her etikete ek özellikler eklemek için başka bir etiket ve/veya özellik eklemek gerekmektedir.
  • Tasarım Tutarlılığı: Tek CSS dosyası ile tüm site yönetilebilir.
  • Küçük Dosya Boyutu: CSS yordamı ile kodlanmış HTML’nin normal HTML kodlamasına göre %50’ye varan performans ve hız artışları olduğu belirlenmiştir.

JavaScript: JavaScript, web sayfalarında dinamik içerik sağlamak ve kullanıcıyla iletişim kurmak için kullanılan, istemci tarafında çalışan bir dildir.

Web için oluşturma

Web’te okuma basılı literatürdeki okumadan çok farklı bir deneyim olduğundan, yazma teknikleri de farklı olmaktadır. Bilgisayar ekranından okumak normal kâğıt çıktısından okumaya oranla %25 daha yavaş olup çevrimiçi ortamlarda metin okumanın daha rahatsız edici olduğu vurgulanmaktadır. insanlar web sayfalarını nasıl okumaktadırlar? Bu sorunun cevabı, okumamaktadırlar. Bunun yerine;

• Gözden geçirme, tarama ve seçme,
• Tıklamadan önce göz atma,
• Hızlı bakma ve kısa süreliğine durma,
• Çoğunlukla kısa sürede, her seferinde biraz okuma,
• İhtiyaç duyduklarını alma ve hedefe doğru ilerleme işlemlerini gerçekleştirirler.

Bu sıralanan nedenlerden dolayı, basılı dokümanlardan kesip yapıştırarak aynı web sürümünü üretmek nadiren uygundur. Yeni web sayfaları oluşturmak onları metin ve resimlerle doldurmak teknik açıdan kolaydır fakat bunun yapılması doğru anlamına gelmemektedir. Hedef analizi, web içeriği hazırlamanın ilk adımıdır. Bu nedenle öncelikle aşağıda verilen sorulara doğru yanıtların verilmesi sağlanmalıdır. Bunlar:

• Tam olarak neye ihtiyaç duyulmaktadır? Kullanıcılar sadece bilgilendirilmek mi isteniyor yoksa ikna etmek, rahatlatmak, motive etmek mi?
• Hangi sonuca ulaşılmak istenmektedir? Kullanıcıların bilgilendirilmesi mi yoksa belirli bir eylem planının gerçekleştirilmesi mi isteniyor?

Oluşturulması planlanan her sayfa için ise aşağıdaki sorular sorulmalıdır:

• Bu sayfa neden oluşturuluyor?
• Ne söylenmek isteniyor?
• Kullanıcının buna ihtiyacı var mı?
• Bunu okumak istiyorlar mı?
• Okuduktan sonra kullanıcının ne yapması isteniyor?
• Eğer bu sorular kolayca cevaplanamıyorsa içeriğin hedefleri yeniden düşünülmelidir.

Web için kısa yazılmalı: Yazarken temiz, aktif cümleler kullanılmalıdır. Web için kısa yazma ipuçları şu şekildedir:

• Odak Kaybedilmemeli: Bilgisayar klavyesi eldeyken web için yazı yazan kişi kelimelere geçmeye hazır demektir.
• Pozitif Olunmalı: Olumsuz ifadelerden çok olumlu ifadeler kullanılırsa ton daha hafif olacak ve daha az kelime kullanıldığı görülecektir.
• Okuyucuya Güvenilmeli: Okuyucuların zeki, algısı yüksek, yetenekli oldukları unutulmamalıdır.
• Aşırı Kelime Kullanımı Ortadan Kaldırılmalı: Farklı ögeler kullanarak orijinal yazıdaki kelimelerin yarısı gerçekten kesilebilir.
• Abartıdan Kaçınılmalı: Okurlara, yazılar araba satıcısı veya bir ürünü pazarlayan kişiden çıkmış ifadeler gibi bir izlenim vermemelidir.

Yazılarda konuşma tarzı kullanılmalı: Konuşuyormuş gibi yazmak daha iyidir. Eğer gerçek ve doğal hissettirmeyen bir yazı tarzı kullanılırsa okuyucu parçadan uzaklaşacaktır.

Yazı dili hassas kullanılmalı: Dili hassas kullanmak yalnızca kelime hazinesinin geliştirilmesi değil, aynı zamanda hedef kitlenin hangi kelimeler ile aşina olduğunu bilmeyi gerektirir. Kitap yazarları genellikle söyleme yerine gösterme yolu ile anlatımı önerirler.

Düz terimler kullanılmalı: Anlaşılması ve okunması kolay terimler kullanılmalıdır.

• Deyimlerden Kaçınılmalı
• Kısaltmalara Dikkat Edilmeli

Liste ögeleri kullanılmalı : Düz metin yazısı yerine okuyuculara liste ögeleri kullanarak bilgi sunulduğunda, bilgiler daha kolay ve hızlı şekilde taranarak alınabilir. Sırası önemsiz olan ögeleri listelemek için sıra numarası yerine madde imleri kullanılmalıdır. Bir listede sıralı olan ögeler için sayılar kullanılmalıdır.

Cümleler kısa Tutulmalı: Cümleler kısa ve anlatılmak istenen olguya en yakın odakta tutulmalıdır. Yazarların yaşadığı yaygın hatalardan biri de herhangi bir noktalama işareti olmadan birçok cümleyi bir araya getirerek yazmaya çalışmaktır. Basılı yazılarda okuyucuların karmaşık bir düşünce sürecini takip etme olasılığı daha yüksektir.

Paragraflar kısa Tutulmalı: Kompozisyon yazma kurslarında içeriğe ilişkin paragrafların nasıl oluşturulduğu öğretilmektedir. İçeriğin kısa, iyi organize edilmiş ve benzer konularla gruplandırılmasını kolaylaştırmak için yazı başına, paragraf başına yalnızca bir konu eklenmelidir. Web ortamında yazı yazmak için en iyi uygulama ters piramit yapısını kullanmaktır. Ters piramit yöntemi geleneksel paragraf biçimini alt üst eden bir bakış açısına sahiptir.

Bilgi küçük parçalara ayrılmalı: Web içeriği için, bilgiyi daha küçük konulara ya da kolayca gruplandırılmış ve organize edilebilecek konular kümesine parçalamak en iyisidir. Bilgi parçacıklarının kendi başlarına durabileceği şekilde içerik düzenlenmelidir. Metnin uzun bölümlerini ayırmak ve konuları taranabilir hâle getirmek için başlık ve alt başlık kullanılmalıdır.

Hedef kitle için organize olunmalı: İçerik konusunda akla gelen her şeyi sunmak yerine yönergelere sadık kalınmalıdır. İçeriğin kuruluş ya da yazarın keyfine değil, okuyucuların ihtiyaçlarına göre düzenlendiğinden emin olunmalıdır.

Web’te Gözden Geçirme

Web üzerindeki iş süreçlerini ve ürünü geliştirme niyetiyle dijital içeriği sistematik olarak incelemek ve gözden geçirmek işlemlerini kapsar. Gözden geçirme, içeriğin doğru olup olmadığını kontrol etme, imla hatalarını ve dil bilgisini doğrulama, stili inceleme ve varsa başvuruları incelemeyi içerir. Herhangi bir metin içinde özellikle büyük bölümler silindiyse, bu bölümün ayrı bir dosyaya kaydedilmesi önerilir.

Web’te Yeniden Üretme

Yeniden üretme günümüzde bilgi ve kültürün oluşturulmasını güçlendirmede en iyi yollardan biridir.

Web’te Etkin Katılım

Web üzerinde yer almak, anlamlı içeriği çevrimiçi paylaşan, oluşturan ve sürdüren topluluklarla bağlantı kurmayı içerir.

Web’te Paylaşım

İnternet günümüzde önemli bir iletişim ve bilgi paylaşımı aracı hâline gelmiştir. Özellikle ağ günlüğü (blog), viki (wiki) ve diğer sosyal etkileşim ağları (örneğin; Facebook) gibi web 2.0 teknolojilerinin gelişimiyle statik HTML ile gerçekleştirilmesi mümkün olmayan daha zengin içerikli iletişim, bilgi paylaşımı ve sosyal etkileşim insanlar arasında giderek yaygınlaşmaktadır. Bilgi paylaşım platformlarının çok çeşitli işlevselliği vardır ve sonuç olarak tanımlanması zordur. Bilgi paylaşım platformları tek yönlü değil, bunun yerine bilginin çok yönlü aktarımı üzerine yoğunlaşmaktadır.

Web’te Açık Paylaşım ve Lisanslama

Yaratıcı Beraberlikler (Creative Commons CC) günümüzde her türlü bilgiye, veriye İnternet aracılığıyla çevrimiçi olarak, kopyala-yapıştır tekniği ile erişildiği ve bunun yasal olmadığı gerçeğinden hareketle; geleneksel telif hakkı korunması sistemine bir alternatif olarak geliştirilmeye çalışılan ve kamu yararı amacı güden organizasyonun adıdır.

Web’te Gizlilik ve Güvenlik

Web üzerinde herhangi bir işlem yaparken üzerinde titizlikle durulması gereken iki önemli kavram vardır. Bunlar; gizlilik ve güvenliktir.

• Gizlilik: Çevrimiçi ortamlarda gizlilik kavramı; İnternet üzerinde istemli ya da istemsiz bir şekilde paylaşılan kişisel bilgilerin mahremiyeti ve güvenlik seviyesi ile alakalı bir kavramdır. Çevrimiçi Gizlilik konusundaki riskler ve kaygılar aşağıda belirtilen konuları içerebilir;

Kişisel bilgilerin farklı yollara, farklı amaçlarla hizmet etmek üzerine toplanması (pazarlama, gözetleme, kötüye kullanım vb.)

• • Özel hayatın gizliliğini ihlal eden konular
  • Diğer hakların ihlalleri
  • Kötü amaçlı yazılımlar ve virüsler
  • Dolandırıcılık ve çevrimiçi hırsızlık
  • Sosyal mühendislik
• Güvenlik : Günümüzde akıllı telefon ve bilgisayar kullanımının inanılmaz rakamlara ulaşmasıyla birlikte artık güvenlik adına farklı kavramlar gelişmiştir.

Web’te Katılım

Web teknolojileri sayesinde kullanıcılar artık bilgiyi sadece tüketen değil, aynı zamanda bilgiye katkı sağlayan konumundadır. Genel olarak kullanıcıların web üzerinde katılımlarını sağlayan araçlar ve topluluklar şu şekildedir;

• Çalışma Grupları
• Tartışma Forumları
• Sosyal Ağlar

Günümüz toplumlarının bilgi toplumu olduğu göz önünde bulundurulursa yeryüzündeki insanların kendisini dünyadaki yaşanan olaylardan tamamen soyutlaması âdeta olanaksızdır. Siyasal iletişim çalışmalarında kullanılan kitle iletişim araçlarından geleneksel medya olarak adlandırılan; televizyon, gazete ve radyonun yanında yeni iletişim teknolojileri araçları olan başta İnternet ve cep telefonu olmak üzere çok sayıda kitle iletişim aracı sayılabilir.