Web Okuryazarlığı Dersi 2. Ünite Sorularla Öğrenelim

Web, İnternet üzerinde yayınlanan birbirleriyle bağlantılı zengin-metin dokümanlarından oluşan bir bilgi sistemi hizmetidir. Zaman içinde teknolojik gelişmelere bağlı olarak hızla artan bilgi birikimi ve sunduğu erişim fırsatlarıyla web, kullanılmaya başlandığı günden bu yana devamlı bir gelişim hâlindedir. Internet üzerinden çok uygun maliyetlerde sunduğu zengin iletişim ve yüksek etkileşim sayesinde hayatımızda önemli değişimlerin gerçekleşmesine vesile olmuş bir ortamdır.

ARPA (Defense Advenced Research Project Agency) İleri Düzey Savunma Araştırma Projeleri Kurumudur.

İnternet, çeşitli protokollere göre bilginin paketler hâlinde sistemler arasında aktarılmasını ve etkileşimini sağlayan yapıdır. Bünyesinde sistemler arasındaki iletişimi sağlamak amacıyla verileri düzenlemeye yarayan, standart olarak kabul edilmiş kurallar dizisi şeklinde birçok farklı protokolü barındırmaktadır. Sahip olduğu protokoller, sistemler arasında iletişim için mesajlaşma kurallarını belirleyen dilidir. Bu dilleri kullanarak sistemler birbiriyle farklı kurallar içinde ağ içinde haberleşmektedir.

İnternet fikri ilk olarak 1969 yılında ABD’nin savunma sistemi ARPANET (The Advanced Research Projects Agency Network) projesi kapsamında dört ayrı üniversitedeki ana bilgisayarların birbirine bağlanması ile hayata geçmiştir. 70’li yılların başından itibaren farklı Amerikan üniversitelerine yararlanma imkânı verilerek genişlemiş ve ileriye dönük olarak araştırmalar ve ticari ağlar için etkili bir model hâline gelmiştir. 90’lı yılların sonuna kadar sadece makineler arasında iletişim sağlayan uluslararası bir ağ olarak yaygınlaşan internet, insanların her geçen gün gittikçe artan “üretilen bilgiyi saklama/paylaşma ve ona kolayca ulaşma” isteklerinin bir sonucu olarak hayatımızın bir parçası hâline gelmiştir. Günümüz ağ yapısı ise akademik ve ticari ağlar ile devlet ve serbest bilgisayar ağlarının bir araya gelmesiyle oluşmaktadır.

Tarayıcı (browser) nedir?

Ağ üzerinde sunulan hizmetlerin kullanıcı tarafında görülebilmesi için bu sistemlerin arka planında birçok farklı uygulamaya ihtiyaç duyulmaktadır. Kullanıcıların ağ sunucuları üzerinde yer alan zengin metin işaretleme dili ile hazırlanmış sayfaların açıp okunmasına olanak sağlayan bu yazılımlara tarayıcı (browser) denilmektedir. Bu uygulamalar ile sistemler arasında belli kurallar içinde hareket eden veriler bizler için anlamlı hâle gelmektedir. Kullanıcı dostu olarak tanımlanan bu grafiksel arayüzler yardımıyla WWW servisinden kolayca yararlanabilmemiz sağlanmıştır. Bir web tarayıcısı, kullanıcının talep etmiş olduğu adresteki web sayfasına ulaşıp onu yorumlayarak okunabilir hâle getirmektedir. Önceleri sadece metin tabanlı çalışan web tarayıcıları zamanla gelişim göstererek metin ve grafiğe ek olarak ses, video gibi çoklu ortam içeriğini de gösterebilir hâle gelmiştir.

Web sayfası (web page) nedir?

Ağ üzerindeki bilgisayarlarda bu dokümanlar HTML (Hypertext Markup Language) adını verdiğimiz Zengin Metin İşaretleme Dili ile biçimlendirilen web sayfası (web page) denilen belgeler şeklinde tutulmaktadır. Ağ üzerinde yazı, grafik, resim, ses ve hareketli görüntüler gibi dokümanlar uzaktaki bilgisayarlar arasında web aracılığı ile iletilmektedir. Web, zamanla dünya geneline dağılmış sunucular üzerinde yer alan çeşitli kaynaklara belli ağ protokolleri ile kullanıcıların erişimini kolaylaştıran önemli bir internet servisi hâline gelmiştir.

Her web sitesinin, internet üzerindeki yerini belirleyen URL (Uniform Resource Locator)olarak isimlendirilen bir adresi vardır. Bu adres, internette bir kaynağın yerine işaret eden özel karakter dizgisinden oluşmaktadır. Ağlara bağlı cihazların, ağ üzerinden birbirleri ile veri alışverişi yapmak için kullandıkları bu adresler, artık rakamsal gösterimler yerine daha anlaşılır alan adı (domain name) denilen gösterimlerle ifade edilmektedir.

Web 1.0 evresi nedir?

Web 2.0 döneminde kullanıcı pasif ve tü- ketici konumundan çıkarak, içeriğe katkı sağlayan, geliştiren ve paylaşan aktif ve üretici konumuna geçmiştir

Web 3.0 uygulamaları kullanıcı alışkan- lıklarını da dikkate alarak, kullanıcıya özgü yapılandırılmış içerik ve hizmetlere zaman, mekân ya da ortam kısıtlaması ol- madan erişebilmeyi sağlar.

Web 4.0 uygulamasında, insanların ve makinelerin ortak bir şekilde kendi aralarında ve birbirleriyle güçlü, sağlam bir bağ kuracağı ve akıllı etkileşimler gerçekleştirebileceği ağ yaklaşımı söz konusudur.

Web 5.0 uygulaması ile nesnelerin ağından düşüncelerin ağına doğru bir yönelim başlamıştır. Böylece insan makine etkileşiminde sınırların kalkacağı ve aracısız iletişimin gerçekleşebileceği öngörüsü hakimdir.

Web (Ağ) okuryazarlığı tanımı her ne kadar gelişmelere bağlı olarak genişleyerek değişim gösterse de en genel anlamıyla bilgi kaynaklarına erişmek, var olan kaynakları kullanmak ve bunları sentezleyip değerlendirerek yeni bilgi kaynakları yaratmak amacıyla ağların kullanılması olarak ifade edilmektedir. Web (Ağ) okuryazarlığı bireyin artan bilgi gereksinimlerinin giderilmesi için “bağlantı”lardan bilgi üretebilmek konusunda kazanması gereken en temel yetkinlikleri kapsamaktadır.

“Okuma” web üzerinde nasıl gezindiğimizle ilgilidir. Web okuryazarlığı açısından temel ağ mekanizmasının nasıl işlediği, webdeki alan adları, adresler ve bunlarda yer alan içeriklerin nasıl bağlandığı ile ağ altyapısı içinde nasıl hareket ettiğini anlamlandırmayla ilişkilidir. Web okuryazarı açısından web içeriğinin değerlendirilmesi, neyin faydalı ve güvenilir olduğunun belirlemesi süreci ile ilgilenmektedir.

Okuma, ağda çevrimiçi olarak sunulan içerikle etkileşim için en kritik becerilerden biridir. Web üzerinde var olan içeriğe “göz atma” (exploring)ya da “webde gezinme” (navigating the web) şeklinde görülmektedir. Klasik okuma becerisi nasıl basılı bir metin bilgisini gerektiriyor ise çevrimiçi okuma da web işleyişinin anlamlandırılmasını gerektirmektedir. Çevrimiçi iyi bir okuyucu bilgiyi, kaynakları ve kişileri aramak ve konumlandırmak için gerekli araçları ve stratejileri bilmek ve güvenirliklerini sağlamak durumundadır.

“Yazma” webi nasıl yapılandırdığımızla ilgilidir. Yazma ağda anlam oluşturabilmek adına içeriğin oluşturulması ve yapılandırılmasıdır. Web okuryazarlığı açısından web sitesindeki bir kelimeyi bir kaynak ile ilişkilendirme, web sitesine çoklu ortamların aktarılması ve diğer kullanıcıların kaynaklarıyla bağlantı kurulmasıyla ilişkilidir.

“Katılım” web üzerinde nasıl etkileşim gerçekleştirdiğimizle ilgilidir. Web okuryazarlığı açısından başkalarıyla nasıl ilişki kurduğumuz, deneyimlerimizi paylaştığımız ve webi daha zengin ve açık bir ortam hâline getirmek adına yaptıklarımızla ilişkilidir.

Katılım, herkese açık olan ağa katkı sağlama ve içeriğin paylaşımı, yapılandırması ve anlamlı bir şekilde sürdürülebilirliği için topluluklarla bağ kurmayı içermektedir. Bu bilginin oluşturulduğu, yayımlandığı, paylaşıldığı ve diğer içeriklerle ilişkilendirildiği bu topluluklarda önemli unsurlardan biri de içeriğini, kimliğini ve sistemini bu etkileşimler sırasında güvenli tutabilmektir.

Web okuryazarlığının “katılım” beceri ve yetkinlikleri; ağda içeriğinize çevrimiçi topluluklarda telif hakkı ve lisansa saygı göstererek başkaları tarafından erişilebilmesi için “paylaşım (share)”, ağda ortak çıktılara ulaşmak için “katkı (contribute)”, ağda bilgi ve kaynakları keşfetmek adına çevrimiçi topluluklar ile etkileşim için “bağlanma (connect)”,gizlilik ve sayısal kimliğin yönetimi için “koruma (protect)” ve webin şeffaf ve herkes tarafından erişilebilir kalması adına web kaynaklarının kullanımı ve katkı sağlaması için “açık uygulama (open practice)” şeklindedir. Şimdi gelin kısaca bu kavramların ne anlama geldiğini açıklamaya çalışalım.

SayısalYerliler (digital natives) kimdir?

Sayısal yerliler teknolojinin odağında olan, onunla doğan ve yaşamının bir parçası hâline getiren herhangi bir zaman ya da mekân gözetmeksizin bağımsız yaşayanlardır.

Sayısal Göçerler (digital immigrants) kimdir?

Sayısal göçerler teknoloji ve ürünleriyle sonradan tanışan, ağ araçlarını etkin kullanamayan ya da tercih etmeyen, sayısal çevreye uyum sağlasa bile “aksan”ları ele verenlerdir

Kurucu okuryazarlık kavramı nedir?

Kurucu okuryazarlık, 21. yüzyıl becerilerinde uzmanlaşmak için bir başlangıç noktası olarak yeterlilik ve karakter özelliklerini inşa etmek için gerek duyulan zemini oluşturan temel beceriler olarak görülmektedir. Sayısal ve sözel becerilerin yanında bilimsel okuryazarlık, bilgi iletişim teknolojileri (ICT) okuryazarlığı, finansal okuryazarlık ile kültürel ve sivil okuryazarlığı gibi becerileri içeren kurucu okuryazarlık, bireyin gündelik yaşamdaki görevlere bunları nasıl uyguladığına yöneliktir.

Kodlama: Web ortamında bu içeriklerin yayımlanabilmesi belli algoritmalar ve kod tanımlamaları ile ifade edilebilmeyle mümkün olmaktadır. Sayısallaşan içeriğin makinalar tarafından işlenip belli arayüzler içinde sunulabilmesi için kodlama adını verdiğimiz işlemlerin gerçekleştirilmesi gerekmektedir.