Web Yayıncılığı Dersi 3. Ünite Özet

Giriş

Web yayıncılığı 1989 yılında İngiltere’de CERN’de bilgisayar programcısı olarak çalışan Tim Berners-Lee tarafından hazırlanan İnternet üzerinden zenginleştirilmiş metin işaretleme dili ile başlamıştır.

İnternet ağında yer alan yayın okuyucunun Web tarayıcısı üzerinden görüntülenir. Son kullanıcı, bir bilgisayarın web tarayıcısını açtıktan sonra burada bir URL adresi (web sitesi adresi) yazarak istekte bulunur. Web tarayıcısı tarafından istemcinin isteğini sunucuya iletir. Bu süreçte DNS (Domain Name System – Alan Adı Sistemi) sistemi, isim sunucuları ve çözümleyicilerinden oluşur. İsim sunucuları olarak düzenlenen bilgisayarlar, host isimlerine karşılık gelen IP adresi bilgilerini tutarlar. Çözümleyiciler ise DNS istemcilerdir. DNS istemcilerde, DNS sunucu ya da sunucuların adresleri bulunur. Bir DNS istemci bir bilgisayarın ismine karşılık IP adresini bulmak istediği zaman isim sunucuya başvurur. İsim sunucu, yani DNS sunucu da eğer kendi veri tabanında öyle bir isim varsa bu isme karşılık gelen IP adresini istemciye gönderir. Böylece kullanıcının istediği web sayfasına erişim gerçeklemiş olacaktır.

Web Hosting yani Barındırma Hizmetinde, yayınlanacak tüm verinin bilgisayarlarda depolanması sağlanır. Veriyi saklama ve yayınlama hizmeti Web Barındırma (Web Hosting) olarak adlandırılır.

Sunucu (Server)

Sunucu (Server), herhangi bir bilgisayar ağı üzerinde diğer ağ bileşenlerinin merkezî kaynağın, hizmetin, programın ya da bilginin farklı kullanıcılara/sistemlere erişimini sağlayan, onu paylaştıran, dağıtan donanım veya yazılıma verilen isimdir. Daha basit bir ifade ile sunucu, ağa bağlı istemci (client) tarafından yapılan isteklere cevap veren sistemlerdir. İstemci (client) ise bir ağ üzerinde sunucu bilgisayarlara bağlanarak hizmet alan bilgisayarlardır. Bir bilgisayar ağı üzerinde birden fazla sunucu yer alabilir. Sunucuların en önemli özelliği bir bilgisayar ağına bağlı olmalarıdır. Sunucular Yerel Alan Ağı (LAN) veya Geniş Alan Ağı üzerinden (WAN) istemcilere hizmet vermektedir.

Sunucular yapısal olarak 7/24 sorunsuz çalışan, çalışmak üzere üretilmiş kaliteli, güvenilir bilgisayar sistemlerdir. Sürekli gelen isteklere cevap vermek zorunda oldukları için sunucular asla kapatılmaz.

Sunucunun karşıt birimi istemcidir. İstemci (Client) Bir ağ üzerinde, sunucu bilgisayarlardan hizmet alan kullanıcı bilgisayarlarıdır. Bilgiye erişim yetkileri sunucu tarafından belirlenir. Örneğin interneti merkezi bir ağ olarak düşünürsek internet tarayıcıları aracılığı ile web sitelerini ziyaret ettiğimiz bilgisayarlar istemci bilgisayarlardır.

Sunucu-İstemci (server-client) modeli günümüzde istek-cevap (request-response) kuralına göre çalışmaktadır. İstemci sunucuya bir istek gönderir ve sunucu istemciye bir cevapta bulunur. Bir sunucuya aynı anda birden fazla istemci bağlanabildiği gibi bir istemci aynı anda birden fazla sunucuya da bağlanabilir.

Günümüzde, bilgisayar sistemlerinin sürekli çalışmasının çok önemli olduğu bankacılık, sağlık, eğitim, hukuk, yayıncılık gibi sektörler ve devlet kurumları bulunmaktadır.

Sunucuların tercih edilme sebepleri aşağıdaki şekilde sıralanabilir:

• Performans
• Ölçeklenebilirlik
• Devamlılık
• Konsolidasyon
• Güvenlik
• Hot-Swup Plug
• Desteklenebilirlik
• Yedekleme

Sunucular donanımsal (hardware) ve yazılımsal (software) sunucular olmak üzere ikiye ayrılır. Donanımsal ve yazılımsal sunucular bir sistemin parçalarıdır. Örnek vermek gerekirse kullanım alanına göre evinizdeki bir masaüstü bilgisayar bile sunucu konumuna getirilebilir.

Donanımsal sunucular kendi içinde yapılarına göre sınıflandırılmaktadır. Bunlar;

1. Kule (Tower) Sunucular
2. Raf Tipi (Rack Mounted) Sunucular
3. Blade Sunucular

Aşağıda yaygın kullanıma sahip yazılımsal altyapıya göre gruplanmış server türleri yer almaktadır:

• Web Sunucu (Web Server)
• Dosya Sunucusu (File Server)
• Veritabanı Sunucusu (Database Server)
• E-Posta Sunucusu (E-Mail Server)
• Vekil Sunucu (Proxy Server)
• Alan İsimlendirme Sistemi Sunucusu (Domain Name System Server)

Yazılımsal sunucu türleri kurulan yazılım/servislerine ve kullanım amaçlarına göre daha da çeşitlendirilebilir:

• Yedekleme (Backup) Sunucuları
• Medya (Audio/Video) Sunucuları
• Sohbet (Chat) Sunucuları
• Faks Sunucuları
• List Sunucuları
• Telnet Sunucuları
• Oyun Sunucuları

Alan Adı (Domain)

Alan Adı (Domain), İnternet protokol (IP) numaralarına ulaşmak için kullanılan ve bilgisayarların birbirini tanımasını sağlayan numara sisteminin daha basitleştirilmiş ve akılda kalması için kelimelerle ifade edilmiş şeklidir. Alan adı internet üzerinden yapılan web sitesi oluşturma, e-posta gönderme ve alma vb. işlemler için gereklidir.

İnternet üzerinde her bir web sitesine tanımlanmış milyarlarca IP adresi bulunmaktadır. Bu web sitelerine insanlar tarafından kolay erişim ve akılda kalıcılığı sağlamak için alan adı sistemi geliştirilmiştir. Örneğin www.anadolu.edu.tr adresi 212.175.41.18 numaraları bir IP adresini temsil etmektedir.

Alan adı sisteminin yetkili kurumu ABD merkezli ICANN’dir. (Internet Corporation for Assigned Names and Numbers) İlk alan adı uzantısı “.com” uzantısıdır. Alan adları yapılış amaçlarına, tür ve alan adı tahsis eden ülke kodlarına göre farklı uzantılar alabilmektedir. Yaygın olarak kullanılan alan adı uzantılarından birkaçı .net (network), .org (organization), .biz (business), .edu (education) ve .gov (government)’dur.

Üst Seviye Alan Adı, İnternet Alan Adı Sistemi’nin (DNS), kök bölgesinde hiyerarşik düzeydeki alan adlarıdır. Alt seviyedeki tüm alan adlarının son kısmında bulunur. Örneğin www.google.com alan adında, nokta ve sonrasında gelen “com” sözcüğü üst seviye alan adıdır. IANA tarafından üst seviye alan adları aşağıdaki gruplara ayrılmıştır:

• Altyapı Üst Seviye Alan Adı (infrastructure top-level domain (ARPA))
• Genel Üst Seviye Alan Adı (Generic Top Level Domain (gTLD))
• Ülke Üst Seviye Alan Adı (country code toplevel domains (ccTLD))
• Sponsorlu Üst Seviye Alan Adı (sponsored toplevel domains (sTLD))

Alan adı ile ilgili işlemler sırasında sıkça kullanılan ve karşılaşılan özel terimler bulunmaktadır. Bu terimlerin anlamlarının iyi bir şekilde bilinmesi alan adı işlemlerimizin sağlıklı bir şekilde yürümesini sağlayacaktır.

Domain Name (Alan Adı): Bir web sitesinin internetteki adı ve adresidir.

Domain Registration: Kayıtlı olmayan bir alan adının bir alan adını yöneten firma aracılığı ile kayıt edilmesi işlemidir.

Domain Registries: Alan adı uzantılarını yöneten firmalar için kullanılan ifadedir.

Domain Registrars: Domain Registries firmaları ile anlaşması olan ve alan adı kayıt ve satış işlemlerine aracılık eden firmalar için kullanılan ifadedir.

Registration Fee: Alan adı değerlemesi yapılırken herhangi bir değeri olmadığını belirten ve sadece kayıt ücreti anlamına gelen ifadedir.

Domain Forward: Bir alan adının başka bir alan adına yönlendirilmesi işlemidir.

Domain Name Search: Bir alan adının başka bir kişi ya da kurum tarafından kayıt edilip edilmediğini sorgulama işlemidir.

Domain Transfer: Alan adının aracı bir firmadan diğer aracı firmaya taşınması işlemidir.

Domain Epp Code (Authorization Code/ Transfer Code): Alan adını aracı bir firmadan diğer aracı firmaya taşımak için gerekli olan güvenlik kodudur.

Domain Appraisals: Alan adının isim olarak değerinin hesaplanmasıdır. Alan adı değerlemesi sırasında anlamı, uzunluğu ve uzantısı gibi kriterler yer almaktadır.

Domain Extensions: Bir site adresinde alan adından sonraki “.” işaretinden sonra gelen uzantıdır.

Internationalized Domain Name (IDN): Her dilin kendi harfleri ile oluşturulabilen alan adlarına verilen verilen isimdir.

ICANN: İnternet Protokolü (IP) adresi alanı tahsisi, protokol tanıtıcı ataması, genel (gTLD) ve ülke kodu (ccTLD) üst düzey domain sistemi yönetimi ve kök sunucu sistemi yönetimi işlevlerinden sorumlu kâr amacı gütmeyen bir kurumdur.

Typo Domain: Bir kelime veya kelime grubunun yazım hatası ile elde edilen alan adlarıdır.

Whois: Bir alan adının kayıtlı olup olmadığını, kayıtlı ise kime ait olduğunu ve hangi firmaya kayıtlı olduğunu içeren bilgilerdir.

Whois Privacy Protect: Alan adı kayıt aşamasında idari, teknik ve ödeme sorumlusuna ait iletişim bilgileri whois sisteminde tutulmaktadır. Bu bilgilerin görünmesini istemiyorsanız Privact Protect aracılığı ile gizleyebilirsiniz.

Domain Status: Alan adı durum kodlarını belirtmek için kullanılan ifadedir. Alan adları aşağıdaki durum kodlarını almaktadır:

• Active Status
• Available Status
• On Hold (Registrar Hold) Status
• Redemption Period
• Pending Delete

Domain Back Order: Daha önceden kayıtlı olan ancak süresi bitip uzatılmayan ve pending delete sürecine giren alan adlarının ön kayıt sistemi ile sipariş verilmesi işlemidir.

Domain Parking: Kullanılmayan bir alan adının parking hizmeti veren bir siteye yönlendirilmesi işlemidir.

Subdomain : Alt Domain (Subdomain). firmaadi.com şeklinde alabileceğiniz, ana domaine bağlı fakat farklı bir hesap yaratabileceğiniz alan adları anlamına gelmektedir.

DNS (Domain Name System): Alan adı isimlendirme sistemi, IP adresleri ile alan adı arasındaki bağlantıyı kurmak amacıyla geliştirilmiş, iletişimi organize etmeye yarayan, bilgisayar, servis, internet veya özel bir ağa bağlı herhangi bir kaynak için hiyerarşik dağıtılmış bir adlandırma sistemidir.

Zone : DNS’de her bir alan adı ya da alt alan adı için oluşturulan kayıtların tutulduğu bölümün tamamına verilen isimdir.

Forward Lookup Zone: İsimden IP çözümlemesi yapılırken sorgu yapılan DNS bölgesidir. PTR dışındaki kayıt tipleri bu bölgede tutulur.

Reverse Lookup Zone: IP’den isim çözümlemesi yapılırken sorgu gönderilen DNS bölgesidir.

Alan İsimlendirme Sistemi (DNS) genelde IP adreslerini çözümlemek için kullanılsa da farklı kayıt türleri de bulunmaktadır. Bunları maddeler halinde tanımlayabiliriz:

• Host (A) Record (Adress Record)
• AAA (Address Record)
• CNAME (Canonical Name)
• MX (Mail Exchanger)
• TXT (Text)
• PTR (Pointer Record)
• SRV (Service Locator)
• TTL (Time to Live)
• NS (Name Server)

İnternet üzerinde bir web sitesini yayına almak için gerekli olan ilk şey alan adıdır. Alan adı seçiminde aşağıdaki hususlara dikkat edilmesi gerekmektedir:

• Kısa Olması
• Anlaşılır Olması
• Site İçeriğini İfade Edebilmesi
• Üst Seviye Alan Adı Uzantısına Sahip Olması
• Anlamlı Kelimelerden Oluşması
• Tirelerden Kaçınmak
• Global Olması
• Anlamlı Alt (Sub) Alan Adları
• Yasal Sıkıntılar İçermemesi

Alan adı, alan adı sağlayan aracı firmaların web siteleri üzerinden temin edilir. Yurt içi ve yurt dışında yer alan firmalar aracılığı ile bu işlemi yapabilirsiniz. Örnek olarak yurt dışında; www.godaddy. com, www.gkg.net yurt içinde; www.turhost.com, www.natro.com vb. firmalar aracılığı ile satın alabilirsiniz. Alan adını isteğe bağlı olarak en az bir yıl en fazla on yıl olacak şekilde satın alma işlemi yapabilirsiniz. Türkiye’de .tr uzantılı alan adı satış işlemleri için ODTÜ yetkilidir. Bazı alan adı uzantıları (info.tr, biz.tr vb.) için herhangi bir belge istenmemesine rağmen bazı adı uzantıları (com.tr, bel.tr, gov.tr vb.) için belge istenmektedir.

Barındırma (Web Hosting)

Hosting veya Barındırma, bir web sitesinde yayınlanmak istenen sayfaların, resimlerin, videoların, müziklerin veya dokümanların internet kullanıcılarının erişebileceği bir bilgisayarda depolanmasıdır. İnternette site yayınlamak bir bilgisayarda (sunucu) dosyaların saklanması gerekir. Web sitesine ait dosyalar için depo işlevi gören ve internet kullanıcılarının erişimine sunan bilgisayarlara web sunucusu (web server), bu veri saklama ve yayınlama işlemine de web barındırma (web hosting) denir.

Hosting hizmeti kullanacağınız platformlara göre, Linux ve Windows olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Hosting platformu seçimi sırasında dikkat edilmesi gereken bazı noktalar bulunmaktadır. Öncelikli olarak web sitesinin geliştirildiği programlama dili ve veri tabanı hosting seçiminde önemli kriterler arasında yer alır.

Sunucu üzerindeki yazılımların çeşidi kadar sunucunun sahip olduğu donanım da oldukça önemlidir. İşlemci, hard disk, RAM, ağ kartı gibi donanımların mümkün olan en uyumlu ve hızlı olanı hedeflenmelidir.

Eğer geniş kapsamlı ve içeriği fazla bir siteye sahipseniz daha yüksek hard disk boyutlarına sahip hosting hizmeti alınmalıdır. Web sitelerinin yüklenme hızı kullanıcılar açısından çok önemlidir.

Kullanıcı sayısı fazla olan ve aynı zamanda doküman, resim ve video benzeri içerikleri fazla olan bir web sitesi daha yüksek miktarda bant genişliği kullanacaktır.

Veri tabanı, verilerin belli bir düzene göre depolanması ve onlara, erişim kolaylığı gibi imkânları sağlayan sistemlerdir. Size ait dedicated, vps, vds cloud sistemlerde kendi isteğinize bağlı olarak ilişkisel ve ilişkisel olmayan farklı veri tabanı (MySQL, MsSQL, Oracle, mongoDB, mariaDB) sistemlerini kullanabilirsiniz.

Uptime (Çalışma Süresi), hosting firmaları tarafından bir sunucunun garanti edilen çalışır durumda kalma süresidir. Genel anlamda aldığınız hizmetin erişebilirlik oranıdır. Uptime genellikle yüzde ile ifade edilir. Uptime süresi %100’e ne kadar yakın olursa servis sağlayıcısıyla o kadar az kesinti olur demektir.

Web Sunucu İnternet üzerinde bir web sitesinin yayınından sorumlu olan sunucudur. İstemci tarafından gönderilen http, https ve ftp üzerinden gelen istekleri karşılayan sistemlerdir. Windows sunucu tabanlı işletim sistemlerinde Internet Information Service (IIS), Linux sunucu tabanlı işletim sistemlerinde ise NGINX ve Apache web sunucuları tercih edilmektedir.

Kullanıcıların web sitelerine veya projelerine ait çeşitli ihtiyaçları karşılamak için barındırma hizmetlerinde firmalar tarafından farklı seçenekler sunulmaktadır. Genel anlamda barındırma hizmetleri aşağıda verilmiştir;

Shared (Paylaşımlı) Hosting: Bir sunucu üzerinde kullanıcılara ait birden fazla web sitesinin barındırılması hizmetidir. Bu tarz sunucularda kullanılan sunucunun bant genişliği ve fiziksel özelliği göz önüne alınarak yüzlerce hatta binlerce site barındırılabilir.

Virtual Private Server Hosting (VPS): Virtual Private Server, bir fiziksel sunucu üzerinde sanallaştırma programları vasıtası ile CPU, RAM ve hard disk gibi fiziksel donanımları ortak kullanacak şekilde oluşturulan sanal sunuculardır. Bu sanal sunucular fiziksel sunucularda olduğu gibi sanallaştırma yazılımları üzerinde belli bir CPU, RAM ve hard diske sahiptir. Ancak VPS sistemler sunucu kaynaklarının ortak kullanılması esasına dayanır.

Virtual Dedicated Server (VDS) Hosting: Virtual Dedicated Server, fiziksel bir sunucunun sanallaştırma programları aracılığıyla donanımsal olarak sanallaştırılması sonucu elde edilen sunuculardır. Bu şekilde sanallaştırılan sunucular birbirinden hem yazılım hem de donanım olarak bağımsız hâle gelmektedir. Bu yöntem ile fiziksel sunucu üzerinde parçalanmış küçük sunucular elde edilmektedir.

Co-Location (Sunucu Barındırma): Co-Location (Sunucu Barındırma), bir web sunucusunun yüksek hızda internet erişimi, güvenlik, yedekleme ve teknik destek gibi hizmetleri sağlayabilecek bir hosting firmasına ait veri merkezinde barındırılması hizmetidir. Yani kendinize ait sunucuyu internet bağlantısının sürekli olduğu, elektrik kesintilerine uğramayacağı ve soğutma hizmetinin verildiği özel odalarda barındırmak üzere hazırlanmış özel yerlerde tutma işlemidir.

Dedicated Server (Sunucu Kiralama) Hosting: Dedicated Server, fiziksel bir sunucunun tümüyle bir kişi ve kurum tarafından tek başına kiralama yöntemi ile oluşturulduğu sunuculardır. Dedicated Hosting, co-location barındırma hizmetlerine benzer yapıdadır.

Cloud Hosting - Server (Bulut Sunucu): Cloud Hosting ve Cloud Server, birden fazla sunucunun birbiri ile bağlanması sonucu elde edilen hosting hizmetidir. Farklı lokasyonlarda yer alan sunucular network bağlantısı ile cloud hosting sistemi içerisinde yer alır. Cloud Hosting ve Cloud Server barındırma hizmetleri içerisindeki en büyük yeniliklerden birisidir.

Hosting paket seçiminde dikkat edilmesi gerekenleri maddelerle sıralamak istersek şunları sayabiliriz:

• Platform
• Trafik
• Depolama Alanı
• Subdomain
• E-posta
• Akıllı Kaynak Kullanımı
• Esneklik

Bunun yanında, hosting firma seçiminde dikkat edilmesi gerekenleri maddelerle sıralamak istersek şunları sayabiliriz:

• Yetki Belgesi
• Kurumsal Olması
• Teknik Destek Hizmeti
• Para İade Garantisi
• Firma Yorumları
• Referanslar
• Lokasyon
• Ulaşılabilirlik
• Altyapı

Web Sitesinin İnternette Yayınlanması ve SSL

İnternet üzerinde kendinize ait bir web sitesini yayınlamak için yapılması gereken işlemleri toplu olarak sırasıyla inceleyelim.

Web Sitesinin Geliştirilmesi: Amacına uygun olarak öncelikle bir web sitesi hazırlanmalıdır.

Alan Adı Belirlenmesi: Web sitesine herkesin erişimi için bir alan adına ihtiyaç bulunmaktadır.

Hosting Hizmetinin Sağlanması: Alan adınızı aldığınız veya farklı bir firma üzerinden barındırma hizmeti satın alabilirsiniz.

Alan Adı Yönlendirilmesi: Hosting hizmeti satın aldığınız firmanın size vermiş olduğu IP adresi bilgilerine alan adını aldığınız aracı firmanın müşteri panelinden giriş yaparak yönlendirmeniz gerekmektedir.

FTP ile Web Sitesinin Atılması: Web sitesine ait dosyalar aracı bir program (Filezilla) aracılığı ile sunucuya gönderilmelidir. FTP bağlantısı için size hosting firması tarafından kullanıcı adı, IP adresi ve şifre bilgileri verilmektedir.

SSL (Secure Sockets Layer) Güvenli Soket Katmanı Sertifikası: SSL (Güvenli Soket Katmanı), bilgisayar ağı üzerinde sunucu ile istemci arasında güvenli haberleşmeyi sağlamak için Netscape firması tarafından geliştirilmiş şifreleme protokolüdür.

SSL Sertifikasının özellikleri aşağıda maddelerle ifade edilmiştir:

• Verinin şifrelenmesi ve şifrenin çözülmesinde güvenlik ve gizliliği sağlar.
• Veri gönderenin ve alanın doğru yerler olduğunu garanti eder.
• Doküman arşivi oluşturulmasını kolaylaştırır.
• İletilen dokümanların tarih ve zamanını doğrular.
• Web sitesi ve kodun güvenliğini sağlamaz.

SSL Sertifika çeşitleri ise şunlardır:

• Alan Adı Doğrulama (DV - Domain Validation) SSL
• Firma Doğrulama (OV - Organizational Validation) SSL
• EV (Extended Validation) SSL