Hayvan Yetiştirme Dersi 6. Ünite Sorularla Öğrenelim

İnsanların ilk hayvansal üretim alanı hangi hayvanla başlamıştır?

Mevcut bilgilere göre, köpekten sonra evcilleştirilmiş ilk tür koyundur. Bu nedenle koyun yetiştiriciliğinin insanların ilk hayvansal üretim alanı olduğunu ileri sürmek yanlış olmaz.

Mevcut bilgilere göre, koyunlar ilk kez hangi tarihlerde ve bölgelerde evcilleştirilmeye başlamıştır?

Yapılan çalışmalardan edinilen bilgiler, koyunların İ.Ö. 9000 ile 7000 yıllarında Ortadoğu’nun kuzeyi ve Güneydoğu Anadolu’da evcilleştirildiğini göstermektedir. Bu tarihlere yakın dönemlerde, koyunların, Orta Asya ve güney Avrupa’da da evcilleştirildiği bilinmektedir.

Hayvanların evcilleştirilmesini sebep olan etmenler nelerdir?

Çeşitli araştırıcıların ileri sürdüğü evcilleştirme teorileri içerisinde en çok kabul göreni; evcilleştirmenin yakın çevredeki hayvan mevcudunun giderek azalması; avlanmanın, beslenme ve diğer ihtiyaçları karşılamanın zorlaşması nedeniyle hayvanların denetim altında tutulmak istenmesinin sonucu olduğudur.

Koyunların mera hayvancılığına uygun olmasını sağlayan etmenler nelerdir?

Koyunlar otobur, geviş getiren (ruminant) hayvanlardır. Ruminantlar ot ve kaba yemleri dört bölmeli mideleri sayesinde değerlendirebilmektedir. Koyun ırklarının çoğunluğu, bunun yanında, engebeli arazilerde uzun mesafeleri yürüyebildiklerinden, nüfus yoğunluğu düşük bölgelerdeki zayıf bitki örtülü geniş alanları değerlendirebilmekte, bu alanların üretime katılmasını sağlamaktadır. Koyun yetiştiriciliği, bu özellikleri sayesinde topraksız veya az toprağa sahip, düşük gelirli küçük tarım işletmelerinin, köy ortak malı olan mera alanlarından karşılıksız olarak yararlanmalarına olanak sağlamaktadır.

Koyunların büyük sürüler halinde yönetilmeye uygun olması ne gibi sonuçlar doğurur?

Koyun ırklarının büyük çoğunluğu ve Türkiye yerli koyun ırklarının hemen tamamının sürü içgüdüsü gelişmiş olduğundan, büyük sürüler halinde yönetilmeleri mümkündür. Bu özellikleri nedeniyle koyun yetiştiriciliğinde hayvan başına bakıcı (çoban) maliyeti düşük olmaktadır. Koyun yetiştiriciliği ayrıca; basit, düşük maliyetli barınaklarda yapılabilir, iş gücü kullanımında süreklilik gerektirmesi nedeniyle çiftçilerin işgücünün daha iyi değerlendirilmesini sağlar.

Koyunların dünya üzerinde geniş bir yayılma alanı bulmalarını sağlayan etmenler nelerdir?

koyunların dünya üzerinde geniş bir yayılma alanı bulduklarını söylemek yerinde olur. Koyunların çok değişik iklim ve çevre koşullarında yetiştirilebilmeleri ve bitkisel üretim yapılamayan platolar, yağışı yetersiz, vejetasyonu zayıf geniş meralar ve nadasa bırakılan tarım arazilerinden çok iyi yararlanabilmeleri bunun en önemli nedenleri olarak sıralanabilir.

1960-2016 döneminde Avrupa ve Amerika’nın koyun sayısının yaklaşık olarak yarı yarıya azalırken, Asya ve Afrika kıtalarındaki koyun varlığının artmasının sebebi nedir?

Bu durum büyük ölçüde hayvancılıkta entansifleşme süreci ile ilgilidir. Gelişmiş ve olanakları elverişli ülkeler hayvansal ürün ihtiyaçlarını; tavuk, sığır ve domuz gibi entansif üretime yatkın türlerden karşılamaya ağırlık verirken, az gelişmiş, gelişmekte olan, domuz eti tüketilmeyen ve koşulları entansif yetiştiriciliğe uygun olmayan veya bu yetiştiricilik tarzının çeşitli nedenlerle uygulanamadığı ülkelerde, ekstansif üretime yatkınlığı nedeniyle koyun yetiştiriciliği giderek daha fazla ağırlık kazanmakta, koyun varlığı artmaktadır. 

Türkiye'de, çayır-mera, nadas ve anız alanlarının değerlendirilmesinde çoğunlukla koyun yetiştiriciliğinden faydalanılmasının sebebi nedir?

Keçi türünün yukarıdan otlama eğilimi nedeniyle yetiştiricilikte orman ve orman yakını alanların tercih edilmesi, sığırda ise entansifleşmenin teşvik ve destek görmesi nedeniyle meradan yararlanabilen yerli hayvan sayısının hızla azalması; çayır-mera, nadas ve anız alanlarının değerlendirilmesinde koyun, kısmen de keçi yetiştiriciliğinin dışında seçenek kalmamaktadır. 

Türkiye koyunculuğunun özellikleri nelerdir?

Türkiye koyunculuğu; büyük oranda düşük verimli yerli ırklardan oluşan populasyonu, ağırlıklı olarak otlatmaya dayalı besleme koşulları ve sınırlı girdi ile üretimin hedeflendiği ekstansif bir yapıya sahiptir. Sektörün bu özelliklerine; işletmelerin küçük ve cılız bir yapıya sahip olması, girdi temini, ürün pazarlama ve değerlendirme olanaklarının yetersizliği, buna bağlı olarak üreticinin pazar fiyatından düşük pay alması, üretimin büyük ölçüde geçimlik olarak yapılması gibi nitelikler eklenebilir

Türkiye’nin günümüzde sahip olduğu koyun varlığının hâlâ önemini korumasının sebepleri nelerdir?

Türkiye’nin günümüzde sahip olduğu koyun varlığı; ekstansif yapısından ileri gelen üretim dışı alanları değerlendirmedeki üstünlüğü, ürünlerinin ülke insanının beslenmesinde önemi, ekonomiye ve istihdama katkısı, kırsal nüfusun beslenme ve yaşam kalitesini artırmada aldığı ve alabileceği rol, kırsal işgücünün daha etkin kullanımı ve taşıdığı potansiyel güç nedeniyle önemini korumaktadır.

Evcil koyunların kökeni olan koyunlar nelerdir?

Evcil koyunların kökenini “Muflon, Arkar ve Argali” adları ile bilinen ve halen orijinal yetişme bölgelerinde yaşamakta olan yabani koyunlar oluşturmaktadır

Merinos, Kıvırcık, Çigaya ve pek çok yağlı kuyruklu ırkın kökeni hangi koyundur?

Arkar (ovis vignei) ın ise birkaç alt türünden söz edilebilir. Bunlar Afgan dairevi boynuzlu koyunu (ovis vignei Blyt), Mavera’yı Hazar Arkal’ı (ovis vignei Arkal) ve Büyük dairevi boynuzlu koyun (ovis vignei Cycloceros) dur. Bugünkü koyun ırklarının pek çoğu kökenini Arkal’dan almıştır. Merinos, Kıvırcık, Çigaya ve pek çok yağlı kuyruklu ırkın Arkal’dan köken aldığı kabul edilmektedir. 

Koyun ırklarının sınıflandırılmasında en çok benimsenen sınıflandırma türleri nelerdir?

Koyun ırklarının sınıflandırılmasında çeşitli ölçütler dikkate alınabilmektedir. Bunlar arasında en çok benimsenen ve yaygın olarak kullanılanları; verim yönü, kuyruk yapılışı ve yapağı örtüsü esas alınarak yapılan sınıflandırmalardır. Bunlar içerisinde en pratik olan ve koyun ırklarının incelenmesinde kolaylık sağlayan verim yönlerine göre sınıflandırmadır.

Et koyunlarının özellikleri ve ete en uygun türler nelerdir?

Et koyunları; yuvarlak, geniş ve derin vücutludur. Boyun kısa ve kalın, baş kaba ve etli, göğüs ve but iyi gelişmiş, sırt geniş, kaburgalar ise dışa kıvrımlı bir yapıdadır. Türler ise Lincoln, Leicester, Border Leicester, Southdown, Hampshire Southdown, Ile de France'tır. 

Yapağı koyunlarının özellikleri nelerdir?

Yapağı ırkların yetiştirilmesinde esas amaç mümkün olduğu kadar fazla miktarda kaliteli yapağı üretmektir. Bu gruptaki koyunlar; ince, birörnek, elastik, dayanıklı, kıvrımlı, medullasız, kempsiz kıllardan oluşan, tekstil endüstrisinin talep ettiği, kaliteli yapağı üretirler.

Süt koyunlarının özellikleri nelerdir?

Süt koyunları, zayıf görünümlüdür. Bu koyunlarda; baş zarif ve etsiz, boyun uzun, vücut derinliği az, kaburgalar geriye doğru eğimli, kemikler ince fakat güçlü, meme bezsel yapıda ve iyi gelişmiştir. Süt ve genellikle döl verimleri yüksektir.

Türkiye koyun ırklarının özellikleri ve isimleri nelerdir?

Türkiye yerli koyun ırkları diğer tüm yerli ırklar gibi yüzyıllardır yetiştirildikleri bölgelerin koşullarına son derecede iyi uyum sağlamışlardır. Bu ırkların hemen tamamı kültür ırkı koyunların değerlendiremeyeceği fakir meralardan yararlanabilmekte, yetersiz bakım ve besleme koşulları ile yetinmektedirler. Yerli ırklar ayrıca uzun mesafeleri yürüme ve kaba yemleri iyi değerlendirme özelliğine sahip oldukları gibi hastalık ve parazitlere karşı da çok dayanıklıdırlar. Bu ırklar; Akkaraman, morkaraman, dağlıç, ivesi, kıvırcık, karayaka, sakız, türk merinosu, anadolu merinosu, malya, tahirovadır. 

Koyun yetiştiriciliğinde işletme tipini belirleyen etmenler nelerdir?

Koyun yetiştiriciliğinde de işletme tipi; iklim, toprak ve mera koşulları, bitkisel ve diğer hayvansal üretim çeşit ve biçimleri ile sosyal ve ekonomik faktörlerce belirlenir. Bu nedenle, yetiştirme amaçları farklı ve çeşitli sayıda koyuna sahip koyunculuk işletmeleri mevcuttur.

Türkiye'nin bölgelerine göre çiftleştirme mevsimi hangi aylarda gerçekleşir ve bunu etkileyen etmenler nelerdir?

Koyunların çoğunluğunda çiftleşme eğilimi göstermelerine kızgınlık, kızgınlıkların görüldüğü döneme de çiftleştirme veya koç katımı mevsimi adı verilir. Bu mevsim günün aydınlık süresi, bakım ve besleme, iklim ve mera koşullarına bağlı olarak, Marmara, Ege, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde Haziran-Ağustos, Orta Anadolu’da Ağustos-Eylül, Doğu Anadolu’da Eylül-Ekim aylarına rastlar ve yaklaşık 1.5 ay kadar sürer.

Süt verimi bakımından damızlık seçilirken nelere dikkat edilmelidir?

Süt verimi bakımından damızlık seçiminde hayvanların dış yapı özelliklerinden yararlanılabilirse de analarının ve diğer dişi akrabalarının verimlerinden yararlanmak suretiyle yapılan damızlık seçiminde isabet şansı daha yüksektir. Bir hayvanın süt verimi hakkındaki en kesin bilgi o hayvanın kontrol sağımları ile belirlenen kendi verimidir. Dış görünüşü ve dişi akrabalarının süt verimlerinden yararlanılarak damızlığa seçilen koyunların kendi süt verimleri belirlendikten sonra damızlıkta kalıp kalmamalarına karar verilir.