Gümrük Mevzuatı Dersi 1. Ünite Özet

Giriş

Türkiye’de Gümrük Mevzuatı kavramını doğrudan ve/veya dolaylı olarak ilgilendiren çok sayıda; kanun, yönetmelik, tebliğ, genelge, tasarruflu yazılar, ilgili Bakanlar Kurulu Kararları (Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi (CHS) ile Cumhurbaşkanlığı Kararları) ile bazı uluslararası anlaşmaları vardır. Genel bir ifadeyle gümrük işlemleri uluslararası ticaretin akış yönüne, ilgili gümrük rejimine, uluslararası ticarete konu olan eşyaya ve işlemi yapan tarafın niteliğine göre farklılıklar gösterir.

Türkiye’de Gümrük Mevzuatının Hukuksal Yapısı

Türkiye'de Gümrük Mevzuatı en geniş haliyle gümrük ve gümrüklemeyle ilgili tüm hukuki düzenlemeleri kapsar. Bu bağlamda Gümrük Mevzuatının ilişkili olduğu hukuksal çerçeve aşağıdaki düzenlemelerden oluşur. Bunlar (Canıtez, 2012):

• İlgili Kanunlar
• İlgili Yönetmelikler
• Gümrük Genel Tebliğleri
• İlgili Genelgeler
• Gümrük Tarife Cetveli
• Tasarruflu Yazılar
• Dönemin ilgili Bakanlar Kurulu Kararları (CHS ile Cumhurbaşkanlığı Kararları)
• Gümrük Mevzuatını Doğrudan İlgilendiren Uluslararası Sözleşmeler
• Dış Ticaret Mevzuatı

Gümrük Mevzuatıyla İlgili Kanunlar

Gümrük Mevzuatına yönelik temel kanun Gümrük Kanunu ’dur. 5 Şubat 2000 tarihine kadar yürürlükte olan 1615 Sayılı Gümrük Kanunu, söz konusu tarihte yürürlükten kaldırılarak, 4458 Sayılı Gümrük Kanunu bugünkü¨ hukuksal yapıda yerini almıştır. 4458 Sayılı Gümrük Kanunu 27 Ekim 1999 tarihinde kabul edilmesine rağmen, 5 Şubat 2000 tarihinde yürürlüğe girmiş ve 18 Haziran 2009 tarihinde yürürlüğe giren 5911 Sayılı Kanun’la bazı maddeleri değişikliğe uğramıştır. 4458 Sayılı Gümrük Kanunu’nun genel olarak içeriği aşağıdaki ana başlıklardan meydana gelmiştir. Bunlar:

• Amaç, kapsam ve temel başlıkların açıklandığı genel hükümler,
• Kişilerin hak ve yükümlülüklerine yönelik çeşitli hükümler,
• Gümrükçe onaylanmış işlem ve kullanımlara yönelik hükümler,
  • Şartlı muafiyet ve ekonomik etkili gümrük rejimlerine yönelik hükümler,
  • Transit Rejimi,
  • Gümrük Antrepo Rejimi,
  • Dahilde İşleme Rejimi,
  • Gümrük Kontrolü Altında İşleme Rejimi,
  • Geçici İthalat Rejimi,
  • Hariçte İşleme Rejimi,
  • İhracat Rejimi,
  • Gümrükçe onaylanmış diğer işlemler ve kullanım şekillerine yönelik hükümler,
  • Özellik gösteren faaliyetlere ilişkin hükümler,
• Gümrük yükümlülüğüne yönelik hükümler,
• Diğer hükümler,
• Cezalar ve İtirazlar

Yukarıda genel olarak içeriği açıklanan 4458 Sayılı Gümrük Kanunu, Gümrük Mevzuatını düzenleyen tek kanun değildir. Yine Gümrük Mevzuatını doğrudan ilgilendiren çeşitli kanuni düzenlemeler de vardır. Söz konusu düzenlemelere aşağıdaki kanunlar örnek verilebilir:

• 492 Sayılı Harçlar Kanunu,
• 3218 Sayılı Serbest Bölgeler Kanunu,
• 474 sayılı Gümrük GirişTarife Cetveli Hakkında Kanun,
• 2634 Sayılı Turizmi Teşvik Kanunu,
• 3065 Sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu,
• 3218 Sayılı Serbest Bölgeler Kanunu,
• 3226 Sayılı Finansal Kiralama Kanunu,
• 3516 Sayılı Ölçüler ve Ayar Kanunu,
• 3577 Sayılı İthalatta Haksız Rekabetin Önlenmesi Hakkında Kanun,
• 4077 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun,
• 4760 Sayılı Özel Tüketim Vergisi Kanunu,
• 4888 Sayılı Damga Vergisi Kanunu,
• 5326 Sayılı Kabahatler Kanunu,
• 5607 Sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu,

Türk Gümrük Mevzuatıyla İlgili Yönetmelikler

Gümrük Mevzuatına yönelik temel yönetmelik Gümrük Yönetmeliği’dir. 31 Mayıs 2002 tarihinde 24771 sayıyla yayımlanan Resmî Gazetenin yayımlanmasından bir ay sonra yürürlüğe girmiştir. 13 ana kısımdan meydana gelen Gümrük Yönetmeliği, konuyla ilgili temel yönetmeliktir. Bu yönetmeliğini ana kısımları başlıklar itibariyle aşağıdaki gibidir:

• Amaç, kapsam ve temel başlıkların açıklandığı genel hükümler,
• Gümrük vergileriyle eşya ticareti konusunda ön görülen diğer önlemlerin uygulanmasını açıklayan ilgili hükümler,
• Taşıtların kontrolü ile Gümrük bölgesine getirilen eşya Gümrükçe onaylanmış bir işlem veya kullanıma konu olana kadarki uygulamaları açıklayan hükümler,
• Gümrükçe onaylanmış işlem veya kullanımları açıklayan hükümler,
• Türkiye Gümrük bölgesinden çıkan eşyalara yönelik hükümler,
• Özellikli faaliyetleri açıklayan hükümler,
• Sınır ticaretine yönelik hükümler,
• Diğer Gümrük işlemlerini açıklayan hükümler,
• Gümrük yükümlülüğüne açıklık getiren hükümler
• Yukarıda açıklanan konular dışındaki diğer hükümler,
• Cezalara yönelik hükümler,
• İtirazlara yönelik hükümler

Gümrük Mevzuatı ve Gümrük Tarife Cetveli

Gümrük Tarife Cetveli kavramı öncelikle Dünya Gümrük Örgütünün oluşturduğu ve uluslararası ticarete konu malların sınıflandırılmasında kullanılan bir sistemdir. Bu sınıflandırma sisteminin temel amacı, dünya ticaretine konu olan malların tanımlanmasını Dünya Gümrük Örgütüne üye olan tüm ülkeler arasında tek düzen içerisinde ve yeknesak olarak gerçekleştirilmesini sağlamaktır.

Uluslararası literatürde Uyumu Sağlanmış (Armonize) Mal Tanımı ve Kodlama Sistemi olarak adlandırılan bu sistem ilk defa 1958 tarihinde Dünya Gümrük Örgütüne üye ülkeler arasında kullanılmaya başlanmıştır. Ancak Türk Gümrük Teşkilatının da bu sisteme üye olmasına rağmen, Türkiye Uyumu Sağlanmış (Armonize) Mal Tanımı ve Kodlama Sistemini 1965 yılında kullanmaya başlamıştır. Gümrük Mevzuatının Dünya Gümrük Örgütünün konuyla ilgili düzenlemelerine uyum sağlayabilmesi amacıyla 14 Mayıs 1964 tarihinde 474 Sayılı Türk Gümrük Tarife Cetveli Hakkında Kanun yürürlüğe girmiştir. 474 Sayılı Türk Gümrük Tarife Cetveli Hakkında Kanuna göre Gümrük Tarife Cetveli aslında dünyayla yeknesaklık içerisinde dünya ticaretine konu olan malların ve ekonomik değerlerin sınıflandırılması indeksidir.

Dünya Gümrük Örgütüne üye her ülkenin kendine has Gümrük Tarife Cetveli vardır. Gümrük Tarife Cetvelinde herhangi bir malı veya mal grubunu belirtmek için on iki rakamdan oluşan bir numara kullanılır ve bu numaraya Eşya Kodu veya Gümrük Tarife İstatistik Pozisyon (GTİP) numarası adı verilir. Örneğin 2019 yılında kullanılan Türk Gümrük Tarife Cetvelindeki 090411000000 numara ezilmemiş ve öğütülmemiş karabiberdir. Bu numaranın ilk altı rakamı (090411) Dünya Gümrük Örgütü¨ tarafından belirlenmiştir ve bu numaralara Uyumu Sağlanmış (Armonize) Sistem Nomanklatür Eşya Kodu denilir. Dünya Gümrük Örgütünün belirlediği bu ilk altı rakama ek olarak son altı rakamı da ilgili ülkenin Gümrük sistemi belirler ve sonuçta tam eşya kodu ortaya çıkar. Yukarıdaki örnekte Dünya Gümrük Örgütü ezilmemiş ve öğütülmemiş karabiber için 090411 rakamlarını belirlemesine rağmen, Türk Gümrük Sistemi bu numaranın sonuna 000000 rakamlarını ekleyerek, aslında hiçbir değişiklik yapmamıştır. Bu değişiklikler tamamıyla ilgili ülkenin Gümrük Mevzuatı ve uygulamaları ile ilişkilidir.

Gümrük Mevzuatıyla İlgili Gümrük Genel Tebliğleri

İlgili kanun ve yönetmeliklerde yapılan değişiklikleri bildiren ve nasıl uygulanacağını açıklayan hukuki metinlerden olan Gümrük Genel Tebliğleri Türk Gümrük Mevzuatında önemli bir yer tutar.

Gümrük Mevzuatıyla İlgili Genelgeler

Gümrük Mevzuatında ilgili kanun ve yönetmeliklerin uygulanmasında yol gösterici ve aydınlatıcı işlev yüklenen genelgeler önemli yer tutarlar. Türkiye’de Gümrük Mevzuatına yönelik genelgeleri Ticaret Bakanlığına bağlı ilgili Genel Müdürlükler yayımlar. Genelgeler konuyla ilgili uygulamaların nasıl gerçekleştireceğini en ince detaylarına kadar izah eder.

Gümrük Mevzuatıyla İlgili Dönemin Bakanlar Kurulu Kararları (CHS’den Öncesine İlişkin Düzenlemeler)

Gümrük işlem ve süreçlerine yönelik, çeşitli konularda ve tarihlerde dönemin Bakanlar Kurulunun almış olduğu ilgili kararlar da Türkiye’de Gümrük Mevzuatının bir başka boyutunu oluşturur. Gereksinim duyulması halinde Bakanlar Kurulunun toplanarak almış olduğu ilgili kararlar, Cumhurbaşkanı’nın onayından sonra Resmî Gazete ‘de yayımlanarak yürürlüğe girer.

Gümrük Mevzuatıyla ilgili diğer hukuki metinlerde olduğu gibi, Bakanlar Kurulu Kararları da kanunlara aykırı olamaz. Ancak genellikle ekonomik ve sosyal koşullardan kaynaklanan bazı gelişmelerden dolayı, kanunun açıklık getirmediği veya süregelen uygulamalardan belirli bir süre farklı uygulamaların gündeme geldiği durumlarda Bakanlar Kurulu Gümrük Mevzuatına yönelik çeşitli kararlar alabilmektedir.

Gümrük Mevzuatıyla İlgili Tasarruflu Yazılar

Gümrük Mevzuatındaki Tasarruflu Yazılar genelgelere benzer bir şekilde Ticaret Bakanlığına bağlı ilgili Genel Müdürlükler tarafından yayımlanır. Tasarruflu yazılar, genelgelere benzemekle birlikte daha kısa hukuki metinler olup genel veya özel olarak ilgili konuda birimlere uygulamaya dönük talimatlar vererek yönlendirme yapar.

Gümrük Mevzuatını Doğrudan İlgilendiren Uluslararası Sözleşmeler

Gümrük Mevzuatı sadece iç¸ hukuki düzenlemelerden oluşan metinler içermez. Bunlara ek olarak Gümrükler ve Gümrük işlemleriyle ilgili Türkiye’nin de içinde olduğu bazı uluslararası örgütler veya yapılanmalar, Türkiye’de Gümrük Mevzuatını da etkileyebilmekte ve Gümrük Mevzuatı kapsamında kabul görmektedir.

Türkiye’nin de içinde olduğu konuyla ilgili örgütlerin veya toplantılar sonucunda üzerinde anlaşılan uluslararası sözleşmelerin, Gümrük Mevzuatına dahil olabilmesi için Türkiye’de gerekli onama sürecinden geçtikten sonra, Resmî Gazete ’de yayımlanması zorunludur.

Gümrük Mevzuatı ve Dış Ticaret Mevzuatı

Gümrük Mevzuatı ağırlıklı olarak iç hukuki düzenlemeler ile şekillenirken Dış Ticaret Mevzuatı ağırlıklı olarak dış hukuki düzenlemeler ile şekillenirler. Dış Ticaret Mevzuatındaki bazı düzenlemeler doğrudan veya dolaylı olarak Gümrük Mevzuatını da ilgilendirebilmektedir.

Gümrük İşlemelerinin Tarafları ve Gümrük Rejimleri

İhracat Rejimi ve Tarafları

Gümrük Mevzuatı çerçevesinde belirlenen kurallar, usuller, ilkeler, esaslar ve düzen içerisinde, Gümrük idaresinin gümrüğe konu olan faaliyetle ilgili gerçekleştirdiği yürütme ve uygulamaların tamamı Gümrük Rejimi kavramıyla tanımlanmaktadır. Bu noktada örneğin gümrüğe konu olan faaliyet kesin ihracatsa İhracat Rejiminden söz etmek mümkündür.

Gümrük Mevzuatı çerçevesinde belirlenen kurallar, usuller, ilkeler, esaslar ve düzen içerisinde, Gümrük idaresinin gümrüğe konu olan faaliyetle ilgili gerçekleştirdiği yürütme ve uygulamaların tamamı Gümrük Rejimi kavramıyla tanımlanmaktadır. Bu noktada örneğin gümrüğe konu olan faaliyet kesin ihracatsa İhracat Rejiminden söz etmek mümkündür.

Uluslararası ticaret açısından ihracatta taraflar; ihracatçı, ithalatçı, bankalar ve uluslararası ticarette lojistik sistem içerisinde yer alan ilgili lojistik bileşenlerdir. Türkiye içerisinde ise Gümrük Mevzuatına göre İhracat Rejiminde genel olarak taraflar şunlardır;

• İhracatçı
• Dolaylı Temsil Durumunda Gümrük Müşaviri
• İhracatçı Birliği
• Gümrük İdaresi
• Taşıyıcı İşletme

İhracat Yönetmeliğine göre ihracatçı; ihraç¸ edeceği mala göre ilgili İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliğine üye olan, vergi numarasına sahip gerçek veya tüzel kişiler ile tüzel kişilik statüsüne sahip olmamakla birlikte yürürlükteki mevzuat hükümlerine istinaden hukuki tasarruf yapma yetkisi tanınan ortaklıklar şeklinde tanımlanmaktadır.

Türkiye’de Gümrük Mevzuatında işletmelerin ihracat, ithalat veya ilişkili diğer Gümrük sürecinde ilgili Gümrük işlemlerinin uygulamalarında, Gümrük İdarelerine yönelik temsil edilmeleri iki temel yaklaşımla gerçekleştirilebilir. Diğer bir ifadeyle ihracatçı veya ithalatçı işletmelerin Gümrük İdaresine karşı temsil edilmeleri Doğrudan Temsil veya Dolaylı Temsil yöntemlerinden biriyle olabilmektedir. İhracat veya ithalat yapan işletme Gümrük İdarelerindeki iş ve işlemlerinde yine firmanın imza yetkilisi veya sözü¨ edilen yetkilinin bizzat kendi işletmesinde ücret karşılığı çalışan personeline noterden temsil yetkisi vermesi vasıtasıyla, Gümrük İdarelerinde ilgili iş ve işlemleri gerçekleştirmesine Doğrudan Temsil denilmektedir.

Buna karşılık ihracatçı veya ithalatçı işletme yine Gümrük İdarelerindeki iş ve işlemleri için profesyonel bir meslek olan Gümrük Müşavirine noterden vekalet ile sözü edilen iş ve işlemlerini kendisini temsilen gerçekleştirmesi halinde, Dolaylı Temsil kavramıyla tanımlanan temsil durumu ortaya çıkar. Yani Dolaylı Temsil durumunda Gümrük Müşavirleri Gümrük Mevzuatında ilgili rejim ve işlemlerden sorumlu bir taraftır.

5910 Sayılı Kanun’la Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) ile İhracatçı Birliklerinin kuruluş ve görevleri hakkında kanun 3 Temmuz 2009 tarihinde yürürlüğe girerek, İhracatçı Birlikleri hakkında düzenleme yapılmıştır. İhracatçı Birlikleri Ticaret Bakanlığına bağlıdır.

Gümrük işlemleri açısından taraf olmasına yönelik Gümrük İdaresi kavramından ilgili Gümrük Müdürlükleri ifade edilmektedir. Teşkilat yapısı itibariyle Gümrük Müdürlükleri Gümrük ve Dış Ticaret Bölge Müdürlüklerine bağlı olurken Gümrük ve Dış Ticaret Bölge Müdürlükleri de Ticaret Bakanlığı çatısı altındaki Gümrükler Genel Müdürlüğüne bağlı olarak çalışırlar. 2019 yılı itibariyle 19 Dış Ticaret Bölge Müdürlüğü ve bunlara bağlı 164 Gümrük Müdürlüğü çalışmalarına devam etmektedir.

İhracat Rejimi ve işlemleri açısından önemli bir diğer taraf da taşıyıcı işletmelerdir. Uluslararası ticarette lojistik sistem içerisinde yer alan taşıyıcı işletmeler ile bunlarla ilişkili bulunan lojistik aracılar taraf olarak önemli bir yere sahiptir. Uluslararası ticarette taşıma modalarına göre taşıyıcı işletmeler farlılık göstermesine rağmen, Gümrük Mevzuatı açısından temelde aynı fonksiyonu gerçekleştirirler.

Serbest Dolaşıma Giriş Rejimi ve Tarafları

Serbest Dolaşıma Giriş, Rejimi aslında kesin ve bedelli ithalatın uygulanmasından oluşur. Bu noktada İthalat kavramı işletmelerin dış alemden gerçekleştirdikleri tedariklime çalışmalarıyla ilişkili bir faaliyettir. Uluslararası ticaret açısından ithalatta taraflar; ithalatçı, ihracatçı, bankalar ve uluslararası ticarette lojistik sistem içerisinde yer alan ilgili lojistik bileşenlerdir. Ayrıca, Türkiye içerisinde Gümrük Mevzuatı kapsamında Serbest Dolaşıma Giriş Rejiminde genel olarak taraflar şunlardır;

• İthalatçı
• Dolaylı Temsil durumunda Gümrük Müşaviri
• Gümrük İdaresi
• Taşıyıcı İşletme

Gümrük Mevzuatı açısından bir işletmenin ithalat yapabilmesi için öncelikle ithalatçı sıfatına sahip olması gerekir. İhracatçı sıfatının kazanılmasında olduğu gibi, ithalatçı sıfatının kazanılmasında da öncelikli şart, ithalatçının tacir sıfatına sahip olması zorunluluğudur.

Dahilde İşleme Rejimi ve Tarafları

Dahilde İşleme Rejimi (DİR) ekonomik etkili bir Gümrük rejimi olup, ihracatın teşvik ve geliştirilmesi kapsamında değerlendirilmelidir.

Ekonomik etkili diğer bir Gümrük rejimi de Hariçte İşleme Rejimidir. Hariçte İşleme Rejim Kararı 2007 yılında yayımlanan 11864 sayılı Resmi Gazete ile ilgili düzenlemeler yapılmışve yürürlüğe girmiştir. Ayrıca 2011 yılında 2094 sayılı düzenlemeyle bugünkü geçerli olan, Hariçte İşleme Rejim Kararı haline gelmiştir.

Gümrük Mevzuatında Gümrük Antrepo Rejimi Gümrük Kanunu 93-107’nci maddeler arasında ve Gümrük Yönetmeliğinde de 328-348’inci maddeler arasında düzenlenmiştir. O halde Gümrük Antrepo Rejimi; ithalat vergilerine ve ticaret politikası önlemlerine tabi tutulmamışve serbest dolaşıma girmemiş eşya ile Gümrük antreposuna alınması halinde ihracata yönelik önlemlerden yararlanabilecek serbest dolaşımda bulunan eşyanın, Gümrük antreposuna konulmasına ilişkin hükümleri içermektedir. Öncelikle Gümrük Antrepoları Genel Antrepo ve Özel Antrepo olarak iki temel gruba ayrılırlar. Ayrıca Genel Antrepolar ile Özel Antrepolar da kendi içerisinde farklı tipler çerçevesinde açıklanabilir.

4458 sayılı Gümrük Kanunu’nda 84 ile 92’nci maddeler arasındaki düzenler Transit Rejimiyle ilgilidir. Ayrıca Gümrük Yönetmeliği’nde de Transit Rejimiyle ilgili düzenlemeler 212 ile 307’nci maddeler arasında yer almaktadır.

Transit Rejimine göre Türkiye Gümrük Bölgesinde, söz konusu rejime konu olan malın taşıma nitelikleri Gümrük Kanunu’na göre aşağıdaki gibidir;

• Yabancı bir ülkeden bir diğer yabancı ülkeye,
• Yabancı bir ülkeden Türkiye’ye,
• Türkiye’den yabancı bir ülkeye,
• Bir iç¸ gümrük idaresinden diğer bir iç¸ Gümrük idaresine taşınmasıdır.

Bu noktada Türkiye içerisinde Gümrük Mevzuatı açısından konu incelendiğinde Transit Rejiminde genel olarak taraflar aşağıdaki gibi olabilmektedir. Bunlar;

• Asıl Sorumlu
• Hareket Gümrük İdaresi
• Varış Gümrük İdaresi

4458 Sayılı Gümrük Kanununa göre serbest bölgeler; Türkiye Gümrük Bölgesinin parçaları olmakla beraber, serbest dolaşımda olmayan eşyanın herhangi bir Gümrük rejimine tabi tutulmaksızın ve serbest dolaşıma sokulmaksızın, Gümrük mevzuatında ön görülen haller dışında kullanılmamak ya da tüketilmemek kaydıyla konulduğu, ithalat vergileri ile ticaret politikası önlemlerinin uygulanması bakımından, Türkiye Gümrük Bölgesi dışında olduğu kabul edilen, serbest dolaşımdaki eşyalar için de bir serbest bölgeye konulması nedeniyle normal olarak eşyanın ihracına bağlı olanaklardan yararlandığı özellikli yerlerdir.

Serbest Bölgeler bizzat kamu veya özel sektör tarafından kurularak da işletilebilir ve bu tür kuruluşlara da Bölge Kurucusu ve İşleticisi (BKİ) adı verilmektedir. Serbest bölge işleticisinin veya BKİ’nin çalışma esasları, ilgili yetkilendirme sözleşmesi ile belirlenir.Serbest Bölgeler, Yurtdışı Yatırım ve Hizmetler Genel Müdürlüğüne bağlı olan Serbest Bölge Müdürlükleri, sonuçta Ticaret Bakanlığının kontrolünde olan idari birimlerdir.

Hariçte İşleme Rejimi ve Tarafları

Ekonomik etkili bir diğer rejim de Gümrük Kontrolü Altında İşleme Rejimidir. Bu rejimle ilgili 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nda 123 ile 127. maddeler arasında bulunurken Gümrük Yönetmeliğinde de 370 ve 375. maddeler arasında konuyla ilgili düzenlemeler yer almaktadır.

Türkiye’de öncelikle Gümrük Mevzuatında sınır ticareti konusu 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 172’nci maddesinde düzenlenmiştir. Buna ek olarak ilgili yönetmelik, tebliğ ile dönemin bakanlar kurulu kararları da mevcuttur. Gümrük Mevzuatı açısından sınır ticareti; Türkiye ile komşu ülkeler arasında coğrafî durum ve bölge ihtiyaçları dikkate alınarak gerçekleştirilecek ticari faaliyetleri kapsar ve uygulama detaylarını Ticaret Bakanlığı belirler. Diğer bir ifadeyle Sınır Ticaretinin Uygulanmasına İlişkin Tebliğe göre sınır ticareti; ilgili karar kapsamındaki sınır illerinin ihtiyaçlarının bir kısmının sınır komsusu ülkelerden ithalat yoluyla daha düşük maliyetle karşılanması ve bu illerimizden ihracatın artırılması suretiyle söz konusu illere ekonomik ve ticari canlılık kazandırılması amacıyla yapılan ticari işlemleri ifade etmektedir.

Türkiye içerisinde Gümrük Mevzuatı kapsamında Sınır Ticaretinin tarafları şunlardır;

• İhracatçı
• İthalatçı
• Yetkili Gümrük Kapısı
• Sınır Ticaret Merkezi
• İl Değerlendirme Komisyonu
• Dolaylı temsil durumunda Gümrük Müşaviri
• Taşıyıcı İşletme

Gümrük Antrepo Rejimi ve Tarafları

Gümrük Mevzuatında Gümrük Antrepo Rejimi Gümrük Kanunu 93-107’nci maddeler arasında ve Gümrük Yönetmeliğinde de 328-348’inci maddeler arasında düzenlenmiştir.

Türkiye içerisinde Gümrük Mevzuatına göre Gümrük Antrepo Rejiminde genel olarak taraflar şunlardır;

• İthalatçı
• İhracatçı
• Antrepolar ve antrepo olarak kabul gören yerler
• Dolaylı Temsil durumunda Gümrük Müşaviri
• Gümrük İdaresi
• Taşıyıcı İşletme

Gümrük Antrepoları, Genel Antrepo ve Özel Antrepo olarak iki temel gruba ayrılırlar. Ayrıca Genel Antrepolar ile Özel Antrepolar da kendi içerisinde farklı tiplere ayrılırlar.

Transit Rejim ve Tarafları

4458 sayılı Gümrük Kanununda 84 ile 92’nci maddeler arasındaki düzenler Transit Rejimiyle ilgilidir. Ayrıca Gümrük Yönetmeliği’nde de Transit Rejimiyle ilgili düzenlemeler 212 ile 307’nci maddeler arasında yer almaktadır. Söz konusu kanun ve yönetmeliklere dayanılarak ayrıca Transit Rejimiyle ilgili Gümrük Genel Tebliği, Ortak Transit Yönetmeliği ile çeşitli genelgeler ve tasarruflu yazılar da vardır.

4458 sayılı Gümrük Kanununa göre de Transit Rejiminin temel uygulama çerçevesi aşağıda açıklanmaktadır. Bunlar;

a) İthalat vergileri ve ticaret politikası önlemlerine tabi tutulmayan serbest dolaşıma girmemiş,

b) İhracatla ilgili gümrük işlemleri tamamlanmış eşyanın, gümrük gözetimi altında Türkiye Gümrük Bölgesi içindeki bir noktadan diğerine taşınmasına yönelik uygulanır.

Transit Rejimine göre Türkiye Gümrük Bölgesinde, söz konusu rejime konu olan malın taşıma nitelikleri Gümrük Kanununa göre aşağıdaki gibidir;

• Yabancı bir ülkeden bir diğer yabancı ülkeye
• Yabancı bir ülkeden Türkiye’ye
• Türkiye’den yabancı bir ülkeye
• Bir iç gümrük idaresinden diğer bir iç gümrük idaresine

Bu noktada Türkiye içerisinde Gümrük Mevzuatı açısından konu incelendiğinde Transit Rejiminde genel olarak taraflar aşağıdaki gibi olabilmektedir. Bunlar;

• Asıl Sorumlu
• Hareket Gümrük İdaresi
• Varış Gümrük İdaresi

Serbest Bölge ve Tarafları

4458 Sayılı Gümrük Kanununa göre serbest bölgeler ; Türkiye Gümrük Bölgesinin parçaları olmakla beraber, serbest dolaşımda olmayan eşyanın herhangi bir gümrük rejimine tabi tutulmaksızın ve serbest dolaşıma sokulmaksızın, gümrük mevzuatında öngörülen haller dışında kullanılmamak ya da tüketilmemek kaydıyla konulduğu, ithalat vergileri ile ticaret politikası önlemlerinin uygulanması bakımından, Türkiye Gümrük Bölgesi dışında olduğu kabul edilen, serbest dolaşımdaki eşyalar için de bir serbest bölgeye konulması nedeniyle normal olarak eşyanın ihracına bağlı olanaklardan yararlandığı özellikli yerlerdir.

Türkiye içerisinde Gümrük Mevzuatı ve diğer ilgili mevzuatlar açısından Serbest Bölgelerde ilgili taraflar şunlardır;

• İşletici veya Bölge Kurucusu ve İşleticisi
• Serbest Bölge Müdürlüğü
• Kullanıcı

Gümrük Kontrolü Altında İşleme Rejimi ve Tarafları

Ekonomik etkili bir diğer rejim de Gümrük Kontrolü Altında İşleme Rejimi dir. Bu rejimle ilgili 4458 sayılı Gümrük Kanununda 123 ile 127. maddeler arasında bulunurken Gümrük Yönetmeliğinde de 370 ve 375. maddeler arasında konuyla ilgili düzenlemeler yer almaktadır. 4458 sayılı Gümrük Kanununa göre Gümrük Kontrolü Altında İşleme Rejimi; serbest dolaşıma girmemiş eşyanın Türkiye Gümrük Bölgesinde, ithalat vergilerine veya ticaret politikası önlemlerine tabi tutulmaksızın, niteliğini veya durumunu değiştiren işlemlere tabi tutulmaları ve bu işlemlerden elde edilen ürünlerin de gümrük vergileri üzerinden serbest dolaşıma girmelerine ilişkin hükümlerin uygulanmasıdır. Ayrıca söz konusu işlemler sonucunda elde edilen ürünler de işlenmiş ürün olarak adlandırılırlar.

Türkiye içerisinde Gümrük Mevzuatı açısından konu incelendiğinde Gümrük Kontrolü Altında İşleme Rejiminin tarafları şunlardır:

• İhracatçı
• Yetkili Gümrük İdaresi
• Yetkilendirilmiş Gümrük Müşaviri
• Dolaylı Temsil durumunda Gümrük Müşaviri

Sınır Ticareti ve Tarafları

Türkiye içerisinde Gümrük Mevzuatı açısından Sınır Ticaretinin tarafları şunlardır:

• İhracatçı
• İthalatçı
• Yetkili Gümrük Kapısı
• Sınır Ticaret Merkezi
• İl Değerlendirme Komisyonu
• Dolaylı Temsil durumunda Gümrük Müşaviri
• Taşıyıcı İşletme

Özet Beyan ve Tarafları

İstisnai durumlar dışında Türkiye Gümrük Bölgesini terk edecek mallar veya Türkiye Gümrük Bölgesine girecek ve Türkiye Gümrük Bölgesinde hareket edecek olan eşyalar için taşıyıcı işletmeler Özet Beyan vermekle mükelleftir. Türkiye içerisinde Gümrük Mevzuatı açısından Özet Beyan işlemindeki taraflar şunlardır:

• Taşıyıcı İşletme
• Hareket Gümrük İdaresi
• Varış Gümrük İdaresi

Geri Gelen Eşya ve Tarafları

4458 sayılı Gümrük Kanununda Geri Gelen Eşya konusu 168’inci, 169’uncu ve 170’inci maddelerle açıklanırken Gümrük Yönetmeliğinde aynı konu 444’üncü ile 454’üncü maddeler arasında uygulamaya dönük olarak düzenlenmiştir. Gümrük Mevzuatında Geri Gelen Eşya konusu ihracatın geçici veya kesin olması niteliğine göre farklılık gösterir.

Türkiye içerisinde Gümrük Mevzuatına göre Geri Gelen Eşya konusunda gümrük rejiminin tarafları şunlardır;

• İhracatçı
• Gümrük İdaresi
• Taşıyıcı İşletme
• Dolaylı Temsil durumunda Gümrük Müşaviri

Mahrece İade ve Tarafları

4458 sayılı Gümrük Kanununda ve Gümrük Yönetmeliğinin çeşitli hükümlerinde ilgili koşullara yönelik Mahrece İade konusunun açıklandığı görülmektedir. Mahrece İade konusu 30 Haziran 2002 tarihinde 24801 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Gümrük Genel Tebliğinde daha detaylı bir şekilde yer almaktadır. Mahrecine İade ithalata konu olan malın çeşitli nedenlerden dolayı ihracatçı ülkeye ve ilgili işletmeye iade edilmesi düzenlemelerini içermektedir. Türkiye içerisinde Gümrük Mevzuatına göre Mahrecine İade konusunda gümrük rejiminin tarafları şunlardır;

• İthalatçı
• Gümrük İdaresi
• Taşıyıcı İşletme
• Dolaylı Temsil durumunda Gümrük Müşaviri

Posta Gümrük İşlemleri ve Tarafları

Türkiye Gümrük Bölgesine gelen postalara benzer şekilde, Türkiye Gümrük Bölgesinden çıkacak posta kapları da Gümrük kontrolüne tabi olup gerekli Gümrük kontrollerinin yapıldığına yönelik mühür ve işaretlerin varlığı aranır. Türkiye içerisinde Posta Gümrük İşlemleri açısından taraflar şunlardır;

• Gönderici
• Alıcı
• İlgili PTT İdaresi
• Posta Gümrük Müdürlüğü