Dış Ticaretin Finansmanı ve Teşviki Dersi 1. Ünite Özet

İhracatın Finansmanı

İhracatta rekabeti belirleyen üç temel faktör bulunmaktadır: fiyat, hizmet kalitesi ve finansman. İhracatın finansmanında, ihracatçının veya ihracatçının sevkiyat yapacağı alıcının sevk öncesi veya sonrası dönemde kredi ve/veya sigorta ürünler ile desteklenmesi gerçekleştirilmektedir. İhracatın Finansmanı, vadesine göre, hangi evrede olduğuna göre ve temin edildiği kaynağa göre olmak üzere üç grupta incelenebilmektedir.

Finansmanın Vadesine Göre İhracatın Finansmanı

İhracat kredileri, vade açısından, kısa, orta ve uzun vadeli olarak sınıflandırılabilir. Özellikle kısa vadeli ihracat kredileri, Türkiye gibi gelişmekte olan ülkeler açısından büyük bir önem taşımaktadır. Çünkü gelişmekte olan ülkelerin ihraç ettikleri mallar (genellikle ham ve yarı işlenmiş, katma değeri düşük mallar), kısa vadeli kredilere uygun yapıya sahiptir. Ülkeler geliştikçe ihraç ettikleri mallar farklılaştığından, orta ve uzun vadeli finansman da önem kazanmaktadır. Çalışma sermayesinin finansmanında, tüketim malları ve ara malların ihracatı için kısa vadeli finansman kullanılırken, yatırım mallarının ihracatında ise uzun vadeli finansman kullanılmaktadır. Makine ve teçhizat gibi mallar 1 – 5 yıl vadeli kredilerle ihraç edilirken, anahtar teslimi projeler ve bitmiş sanayi fabrikalarının ihracatı ise, genellikle 5 yıldan daha uzun vadeli kredilerle gerçekleştirilmektedir. Gelişmekte olan ekonomilerde bulunan belirsizlik durumu, işletmeleri kısa vadeli kredilere yöneltmektedir. Kısa vadeli kredilerde vade azami 12 aydır. İhracat miktarının FOB değeri üzerinden % 80 – 90’ına kadar kısa vadeli kredi verilebilmektedir.

İhracatçı firma, nakliye belgeleri, lehine açılan akreditif, varsa ihracat kredi sigortası poliçesi ve ilgili belgeleri bankaya teminat göstererek kısa vadeli krediden faydalanarak çalışma sermayesini finanse edebilmektedir.

Orta vadeli krediler 1 – 5 yıl arasında değişen vadelerde kullandırılmaktadır. Dayanıklı tüketim malları ve hafif sanayi mallarının ihracatının finansmanında sıklıkla kullanılan orta vadeli kredilerde ihracat kredi sigortası yanı sıra arazi ve mülk ipoteği de kredi teminatı olarak kullanılabilir.

Uzun vadeli krediler ise 5 – 15 yıl arasında değişen vadelerde kullandırılabilir. İhracat değerinin %80’i kredilendirilebilir. Kredi teminatı olarak, orta vadeli kredilerde kullanılanların yanı sıra fabrika ve makineteçhizat ipoteği, ithalatçı ülkeden banka garantileri ve alıcının ülkesinin devlet garantisi gibi teminatlar da istenmektedir.

İhracatın Hangi Evrede Olduğuna Göre İhracatın Finansmanı

Yükleme öncesi finansman, ihracatçının işletme sermayesi gereksinimi nedeniyle, yükleme sonrası finansman ise uluslararası rekabet ve alıcının kredi talebiyle ortaya çıkmaktadır. İhracatçı bir firmanın varlık ve kaynak dinamiği, dolayısı ile nakit akışları ve stok seviyesi, ihracat anlaşmasının yapılmasından mal bedelinin tahsil edilmesine kadar devam eden bir süreçte ele alınabilir. Bu süreç;

• Karşı firma ile ihracat anlaşmasının yapılması,
• İhracata konu malın üretilmesi ve/veya stoklarda bulunan malın sevkiyata hazır hale getirilmesi,
• Sevk işleminin gerçekleştirilmesi ve
• İhraç edilen mal bedelinin tahsil edilmesi ile tamamlanır ve bir sonraki üretim-satış döngüsü ile devam eder.

Anlaşma yapıldığı andan itibaren üretim kaynaklarının bir araya getirilmesi, isçi ücretleri, üretim maliyetleri, hammadde temini giderleri, yönetim giderleri, malın sevkiyata hazır hale getirilmesi için gerekli harcamalar işletmelerde yeterli çalışma sermayesi ihtiyacını doğurmaktadır. İhtiyaç duyulan çalışma sermayesi finansmanının, mal satış gelirlerinden karşılanması ancak pesin ödeme alınması durumunda gerçekleştirilebilir. Uluslararası ortamda sayısız firma ile rekabet etmek durumunda olan ihracatçı firmaların, pazarlama giderleri, yeni pazarlara açılmak ve üretim hatlarını genişletmek için yaptıkları araştırma-geliştirme giderleri ve büyümek için planladıkları yatırımları da finansman ihtiyacı yaratmaktadır.

Finansmanın Temin Edildiği Kaynağa Göre İhracatın Finansmanı

Bu ayırıma göre, ihracat kredi kurumları; İhracata Sigorta ve Garanti Desteği Sağlayan Kuruluşlar ve İhracat Kredisi Sağlayan Kuruluşlar olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır.

İhracatçı firmaların ihtiyaç duyduğu finansmanın karşılanması ve ihracatın teşvik edilmesi konusunda, ihracata konu olan mal ve hizmetin çeşidine göre; devlet teşvikleri, Merkez Bankaları tarafından verilen uygun faiz ve vadede krediler, Eximbank kredileri ve ticari bankaların ihracatçı firmalara özel uygulamış olduğu farklı tipte krediler ve direkt ithalatçı firmalar tarafından uygulanan finansman gibi çeşitli finansman uygulamaları bulunmaktadır.

Her ihracat finansman yöntemi, nakit seklinde ihracatçıya ödenen kredi olmamaktadır. Güvence ve teminat ile ihracatçının ihtiyaç duyduğu fon ya da sözleşmeye erişimini kolaylaştıran uygulamalar da ihracat finansmanının kapsamına girmektedir.

İhracatın Finansmanında Merkez Bankası Ticari Banka ve Halkbank Kredileri

Dünya’da ihracatı finanse eden başlıca kuruluşlar ticari bankalar, merkez bankaları ve ihracat bankaları gibi özel finans kurumlarıdır. Türkiye’de de ticari bankalarla birlikte Eximbank ve Kalkınma Bankası ihracatı finansman sağlayan kurumlar olarak faaliyet göstermektedir.

Ticari bankaların düşük faizli, sabit oranlı ve uzun vadeli ihracat kredileri sağlamaları, genellikle kârlı bir işlem değildir. Bu nedenle, ticari bankalar tarafından kullandırılan kredilere Merkez Bankaları veya İhracat Bankaları tarafından destek sağlanmaktadır.

Merkez Bankası ve Ticari Banka Kredileri söyle sıralanabilir; İhracat Reeskont Kredisi, Akreditif Kredisi, Prefinansman Kredileri, Kabul / Aval Kredileri, İştira ve İskonto Kredisi, Özel İhracat Reeskont Kredisi, Satıcı Kredisi, Halk Bankası Kredileri

Krediler, alacaklı taraf olan ödünç veren tarafın, borçlu taraf olan ödünç alan tarafa, gelecekte ödeme vaadi altında, para, mal, hizmet ya da menkul değer vermesi işlemidir. Krediler esas olarak bankacılık sistemi içerisinde yer alan özel mali kuruluşlar tarafından verilmektedir.

İhracatın finansmanı bankalar için diğer işlemlere göre çok daha riskli bir yapıdadır. Borçlunun alacaklı olduğu taraf farklı bir ülkede yerleşik ithalatçı olduğundan, ihracat gelirlerinin tahsilinde karsı tarafla ilgili belirsizlik ve dolayısıyla risk daha yüksektir. Bunun yanı sıra yüklü krediler gerektirebilen ihracat bedelleri, banka rezervlerinin yetersiz kalmasına sebep olabilecek şekilde kur riski taşımaktadır.

İhracat Reeskont Kredisi

İhracat Reeskont Kredisi, daha önce ihracat yapmış, ihracat belgesi veya ruhsatnamesi sahibi işletmelere, ihracı yasaklanan malların dışında kalan Türk menşeli bütün malların hiçbir belge aranmaksızın, serbest dövizle kesin olarak ihracı taahhüdü karşılığı kullandırılmak üzere bankalara tahsis edilen bir kredidir. Bu krediler, vergi, resim ve harç istisnasından yararlanmaktadır. T.C. Merkez Bankası tarafından belirlenen İhracat Reeskont Kredisi limiti, büyüme politikalarına ve ihracat hedeflerine göre belirlenmektedir.

Kısa vadeli krediler kapsamına giren İhracat Reeskont Kredisi, T.C. Merkez Bankası tarafından, Eximbank ve ticari bankaların rezervlerine katkı sağlamak amacı ile kullandırılan uygun faizli reeskont kredisidir. Türk Eximbank ve ticari bankalar aracılığıyla, döviz üzerinden düzenlenmiş senetlerin reeskont edilmesi sonucu Türk lirası cinsinden kullandırılan kredinin, T.C. Merkez Bankası’na geri ödemesinin döviz cinsinden yapılması ile gerçekleşmektedir. Bu kredinin kullandırılması için, herhangi bir merciden belge alınmasına gerek yoktur. Kredi süresi, akreditif süresi ile sınırlı olmak üzere azami 240 gün olmaktadır. İhracat Reeskont Kredisi, vadeleri bu süre ile uyumlu senetler karşılığında kullandırılmaktadır.

İhracat Reeskont Kredisi ile ilgili 2013 Ağustos ve Kasım aylarında gerçekleştirilen düzenlemelere göre;

• TCMB Kanunu’nun 45’inci maddesinde yapılan değişiklikle, reeskonta kabul edilecek senetler için öngörülen azami 120 günlük vade 240 güne uzatılmıştır.
• Firma bazında kredi limitleri dış ticaret sermaye şirketleri için 120 milyon ABD Dolarından 240 milyon ABD Dolarına, diğer firmalar için ise 90 milyon ABD Dolarından 180 milyon ABD Dolarına yükseltilmiş olup, 120 güne kadar vadeli kredi başvurularında bu limitlerin tamamının, 121 – 240 gün vadeli kredi başvurularında ise en fazla % 50’sinin kullanılabilmesine imkân verilmiştir.
• 120 güne kadar vadeli kullandırılan kredilere 1 aylık LIBOR veya EURIBOR faiz oranları, 121 – 240 gün vadeli kullandırılan kredilere ise 6 aylık LIBOR veya EURIBOR faiz oranlarına 20 baz puan faiz farkı eklenmesiyle elde edilen faiz oranlarının uygulanmasına başlanmıştır.
• İhracatçının kredi maliyetini azaltmak amacıyla senetlerde bulunması gereken üç imzadan biri olan ticari bankanın avali yerine geçmek üzere devredilebilir banka teminat mektubunun TCMB’ye ibraz edilmesi kaydıyla iki imzalı senetlerle de kredi kullanılmasına başlanmıştır.

2015 yılı düzenlemelere göre ise;

• İhracatın yanı sıra döviz kazandırıcı hizmetlerden turizm hizmetleri, sağlık hizmetleri, müşavirlik, yazılım ve mühendislik hizmetleri, taşımacılık hizmetleri ile bakım ve onarım hizmetleri de reeskont kredisi kapsamına alınmıştır.
• Türkiye İhracat Kredi Bankası A.Ş. (Türk Eximbank) ve ticari bankalar döviz kazandırıcı hizmetlerin finansmanı için reeskont kredisi kullandırılmasına aracılık edebilecektir.
• Ticari bankalara sevk sonrası ihracat reeskont kredisine ilave olarak sevk öncesi ihracatın finansmanı için de reeskont kredisi kullandırma imkânı getirilmiştir.
• Faktöring firmalarına temlik edilen sevk sonrası ihracat alacaklarına ilave olarak döviz kazandırıcı hizmet ve sevk öncesi ihracat alacaklarına da bankalar aracılığıyla reeskont kredisi kullandırılması imkanı getirilmiştir.

Akreditif Kredisi

Uluslararası ticarette, alıcı ile satıcı arasındaki ilişkiyi çoğunlukla satış sözleşmesi belirlemektedir. Satış sözleşmesinde satıcı, teslim borcunu, alıcı ise malın bedelini ödeme borcunu karşılıklı olarak üstlenmektedir. Satış sözleşmesinin uluslararası nitelikte olması, coğrafi yapılanma ve diğer faktörler, tarafların yükümlülüklerini aynı anda yerine getirmelerini güçleştirebilmektedir. Akreditif işlemi alıcı ve satıcının tedirginliklerini ortadan kaldırarak bu konudaki risklerin yönetilebilmesini olanaklı kılmaktadır.

İhracatçı firmalar akreditif sözleşmelerini teminat göstererek kredi çekip finansman gereksinimlerini karşılayabilmektedir.

Akreditifin uluslararası ticarette çok yaygın olarak kullanılmasının nedenleri;

İhracatçı Açısından:

• Bir bankanın ödeme güvencesine sahip olunmaktadır. Teyitli akreditiflerde ek olarak ikinci bir bankanın güvencesine kavuşulabilir.
• Alıcının ülkesindeki politik risk, güvenceden dolayı en alt düzeye inmektedir.
• Akreditif bağlantısı gösterilerek ihracat kredisi alınabilmektedir.
• Yeni pazarlara girerek satışlar artırılabilmektedir.

İthalatçı Açısından:

• Alıcı akreditif koşullarını yerine getirmeyen satıcıya ödeme yapılmayacağına ilişkin güvenceye sahip olmaktadır. Bankalar alıcı adına akreditif koşullarının yerine getirilip getirilmediğini incelemektedir.
• En son yükleme tarihinin saptanabilmesi, alıcıya malları zamanında elde edebilme olanağı sağlamaktadır.
• Mallarını güvence olarak göstererek pazarlama sürecinde çeşitli kaynaklardan borç bulunabilmektedir.

Akreditif, uluslararası işlemlerde kısaca L/C Letter of Credit olarak adlandırılmaktadır. Akreditif; istenen koşulların gerçekleşmesi şartına bağlı olarak verilen bir banka taahhüdü olarak tanımlanabilir. İhraç edilen malların bedellerinin ödenmesi konusunda belirli şartların yerine getirilmesinden sonra ödemenin yapılacağına ilişkin bir çeşit teminattır. Asıl olarak akreditif, bir kredi aracı değil, ödeme aracıdır.

Akreditif; bir bankanın, alıcının talep ve talimatlarına dayanarak, belli bir paraya kadar, belirli bir vadede ve belirli belgeler karşılığında ve öngörülen şartların yerine getirilmesi kaydıyla satıcıya ödeme yapılacağını, satıcı tarafından keşide edilen poliçeleri kabul ve iştira edeceğini, satıcıya karsı yazılı olarak taahhüt etmesidir. Alıcının bankası bu taahhüdü doğrudan satıcıya verebileceği gibi satıcı lehine, satıcının bankasına da verebilmektedir.

Akreditif bankacılık açısından değerlendirildiğinde bir kredi değildir. Banka sadece ödeme konusunda bir hizmet gerçekleştirmektedir. Bunun karşılığında da komisyon geliri elde etmektedir.

Akreditifin “Kırmızı Şartlı Akreditif ” gibi bazı çeşitleri, ihracatçıya ön ödeme alma hakkı tanıyarak nakdi finansman sağlamaktadır. Akreditif Kredisi ile banka, akreditif yoluyla ithalat yapan müşteriye ithalatın gerçekleşmesi için gerekli finansman olanağını sağlamaktadır. İthalatçı, bankasına başvurarak ithal edeceği malların proforma faturasını ve diğer gerekli belgeleri vermektedir. Banka ithalatçı ile anlaşarak akreditif teminatını ve ithalat için açılacak akreditifi nasıl finanse edeceğini belirlemektedir. Banka gerekli teminatı T.C. Merkez Bankasına yatırarak döviz transferinin T.C. Merkez Bankasınca yapılmasını beklemektedir. Döviz transferi gerçekleştiğinde banka transferin Türk Lirası karşılığını T.C. Merkez Bankasına yatırmaktadır. Banka bu amaçla T.C. Merkez Bankasına yatırılacak akreditif tutarının belirli bir miktarını yatırarak müşterisine bu miktarda bir kredi açar ki bu kredi türü “Akreditif Kredisi” olarak tanımlanmaktadır.

Prefinansman Kredileri

Prefinansman Kredileri, döviz kazandırıcı faaliyetlerle ilgili mal ve hizmet alımlarının finansmanında kullanılmak üzere firmaların kendileri tarafından yurt dışındaki alıcıdan veya uluslararası finans kuruluşlarından sağladıkları ve Türkiye’deki bankalar aracılığıyla kullanabildikleri kredilerdir. Genellikle üretim aşamasında ihtiyaç duyulan finansmanın karşılanmasında kullanılır.

Krediler yurda döviz veya TL olarak getirilebilir ancak kullanıcıya TL olarak kullandırılır. Prefinansman kredilerinin vadesi en fazla 18 aydır. Yalnızca, hazır gemi ihracı dışında kalan, gemi inşa ve ihracatında kullanılacak kredilerde vade 24 ay olmaktadır. Krediyi devralan yeniden bir başkasına devredemez.

Kabul / Aval Kredileri

Kabul kredili belge karşılığı ödemede satıcı, vadesinde ödemeyi garanti altına almak için, alıcı (muhatap) tarafı iyi tanımadığı veya ilk kez iş yaptığı durumlarda alıcının bankası tarafından garanti verilmesini (aval) isteyebilir. Aval bir çeşit kefalet olup, aval veren kişi mali belgenin (poliçe, senet, vb.) ödemesini garanti etmiş olmaktadır. Poliçelere aval ‘’avalize edilmiştir’’ ibaresi ön yüzüne yazılarak imzalanmak suretiyle yapılmaktadır. Kabul / Aval Kredilerinde ihracatçı, düzenlenmiş olan kıymetli evrak (poliçe) teminat gösterilerek ve belli bir masraf ve faiz karşılığında ihracat bedelinin tahsilinden önce finansman imkânı elde eder. Kabul kredileri Akreditifli, Vesaik Mukabili veya Mal Mukabili ödeme şekillerine göre yapılabilir.

İştira ve İskonto Kredisi

İştira ve Iskonto Kredisi, ticari işlemlerden doğmuş olan ve henüz vadesi gelmemiş ticari senetlerin nakde dönüşmesini sağlayan ve senet portföyü yüksek hacimli olan ve nakit döngüsü yoğun firmalarda kısa vadeli nakit ihtiyaçlarının giderilmesinde kolaylık sağlayan bir kredi türüdür.

Belge karşılığı ödeme seklinde; ihracat poliçelerinin görüldüğünde ödemeli ise banka tarafından satın alınması “iştira” veya ihracat poliçelerinin vadeli ödemeli ise banka tarafından iskonto edilerek bakiyenin ihracatçıya ödenmesi seklinde ihracatçıya sağlanan kredilere “iştira veya iskonto kredileri” adı verilmektedir.

Satıcı Kredisi

Satıcı Kredisi, ihracatçının alıcı taraftan tahsil edeceği taksitleri karşılık göstererek kullandığı ve dolayısıyla taksitleri beklemeden ihtiyaç duyduğu finansmanı karşılamada kullandığı kredi türüdür. Satıcı kredileri, genellikle uzun vadeli ödeme planlarına sahip yatırım malları ihracatında faydalı görülen bir yöntemdir. Satıcı kredileri ile yatırım malları finanse edildiğinden dolayı genellikle kredinin vadesi 2 ile 10 yıl arasında değişmektedir.

Özel İhracat Reeskont Kredisi

Özel İhracat Reeskont Kredisi, ihracat faaliyetleriyle ilgili sevk öncesi ve sonrası finansman ihtiyacının karşılanması amacıyla, Türkiye İhracat Kredi Bankası (Türk Eximbank) aracılığıyla, ihracat performansı bazında dönüşümlü olarak kullandırılan bir kredidir. Türk Eximbank müşterisi olmayan ihracatçı firmaların da, çalıştıkları faktöring kurumları aracılığı ile düşük faizli ihracat reeskont kredisinden faydalanmaları mümkündür.

Halkbank Kredileri

Halkbank KOBI niteliğindeki firmalara ihracata yönelik olarak su kredileri sağlamaktadır: Kobi İhracatı Destekleme Kredisi, ISO 9000 Kalite Standartları ve CE Kredisi, Kobi İhracat Atılım Paketi, Döviz Kredisi, Finansal Destek Kredisi. Bu krediler Türk Lirası ve ABD Doları olarak verilmektedir. Kredilerin vadesi maksimum 9 aydır ve söz konusu kredileri kullanacak olan işletmelerin personel sayılarının 1-150 kişi arasında olması gerekmektedir.

Kobi İhracatı Destekleme Kredisi: İmalat Sanayinin çeşitli sektörlerinde faaliyet gösteren, 1-150 arasında çalışanı olan, ürettiği malları ihraç eden veya ihracat kayıtlı satış yapan, Kambiyo Mevzuatına göre Döviz Kredisi kullanma ehliyetine sahip olan ve KOSGEB (Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı) tarafından desteklenen KOBI’ler yararlanabilmektedir. Limit: 100.000 ABD Doları, Vade: 6 Ay, BMV, KKDF yok.

ISO 9000 Kalite Standartları ve CE Kredisi: TSE (Türk Standartları Enstitüsü) ya da aynı hizmeti veren yurt dışı kuruluşların Türkiye temsilciliklerinden alınacak ISO 9000 Kalite Standartları Belgesini veya CE işaretini temin amacıyla yapılacak harcamaların finansmanı için kullandırılmaktadır. Kredinin azami limiti 10 Bin TL dır. Vade: 2 YIL, BSMV: KOBI’ler için yok. Büyük Ölçekli İşletmeler için %5, KKDF: Yok, Komisyon: Yok.

Kobi İhracat Atılım Paketi: 2014 yılında yerini almış olan KOBİ İhracat Atılımı Paketi dâhilinde, kur avantajı isteyen firmalara “Kur Avantajlı Kredi”si, faizsiz kredi kullanmak isteyen firmalara “Sıfır Faizli Kredi”si, hem düsük faizli hem de kur avantajlı kredi kullanmak isteyen firmalara ise “Peşin Komisyonlu Kur Avantajlı Ihracat Kredisi” kullanma imkanı verilmekte ve ihracatın finansmanı desteklenmektedir.

Döviz Kredisi, Finansal Destek Kredisi: Yatırım ve işletme kredisi ile 1 yıl geri ödemesiz dönem olmak üzere 5 yıla kadar vade imkânı, Hem Türk Lirası hem de yabancı para (EUR veya USD) olarak kredi kullanabilme imkânı,

Halkbank Tarafından Kullandırılan Dış Kaynaklı Krediler: Halkbank tarafından kullandırılan yurtdışı kaynaklı finansman olanakları şunlardır;

• Dünya Bankası KOBI Kredisi,
• Avrupa Yatırım Bankası Global Kredileri,
• Fransız Kalkınma Ajansı KOBİ Kredisi,
• Teşvik Belgeli KOBI Kredisi,
• Orta ve Uzun Vadeli AYB Döviz Kredisi,
• Avrupa Konseyi Kalkınma Bankası (AKKB) Proje
• Kredisi,
• Avrupa Yatırım Bankası (AYB) Sanayi Sektörü Global IV Kredisi.