Eleştiri Kuramları Dersi 2. Ünite Sorularla Öğrenelim

Aristotales'in  sözbilim ve edebiyat kuramı üzerine görüşler geliştirdiği kitapları nelerdir?

Retorik ve Poetika 

Sözbilimin iki temel özelliği nedir?

Güzel konuşma ve ikna etme sözbilimin iki temel özelliğidir. 

Söylemin izleği ile ilgili her türlü ikna yolunun araştırıldığı aşama nedir?

Konuşmayla ilgili söylem türünü belirleme bir buluş durumudur. Doğru cevap "Buluş" tur. 

Sözbilimin bölümleri nelerdir?

1. Buluş 
2. Düzenleyiş
3. Anlatma biçimi
4. Hareket
5. Bellek 

Düzenleyiş ile ilgili önemli kavramlar nelerdir?

Düzenleyiş ile ilgili söylem girişi, anlatma, uzatı (fr. digression), somut sunum
ve söylem sonu kavramları önemlidir.

Uzatının amacı nedir?

Uzatının amacı, alıcıyı eğlendirmek ve sonuçtan önce onu oyalamaktır. Bunları yapabilmek için somut sunum ve alıcının gözü önünde gerçekleştirilen canlı
betimleme gibi söz sanatlarına başvurulur. 

Hareket sözbilimin hangi aşamasını belirtmektedir?

Eylem ya da hareket, alıcı için hazırlanan söylemin sesletilmesi, alıcıya söylenmesi aşamasını belirtir. Bu süreçte vericinin sözel bildiri yanında yaptığı her türlü
bürünsel ve bedensel özellikler de önemli bir yer tutar. 

Söylem türleri nelerdir?

Geleneksel sözbilimde kullanılacak söylem türü olarak, Aristoteles üç tür söylemden söz eder:

yargılayıcı/savunmacı
söylem,

tartışma söylemi,

övgü-yergi
söylemi.

Methiye nedir?

Birini övmek amacıyla yazılan şiirlere methiye denir. Övülen kişiler sıradan kişiler değildir. Padişahları, sadrazamları, devletin ileri gelenlerini, din büyüklerini ya da değer verilen herhangi bir kişiyi övmek için söylenir.

Güzelleme nedir?

Güzelleme daha çok sevgili, doğa, sevilen herhangi bir şey (at, ördek vb.) için söylenmektedir.

Taşlama nedir?

Taşlamada kişilerin ya da yaşanılan toplumsal olayların kötü yanları eleştirilir.

Adalet görevlilerine ait bir söylem olan, amacı birini suçlamak ya da savunmak olan söylem türü nedir?

Yargılayıcı/savunmacı söylem 

Kaç tür biçem vardır? Nelerdir, açıklayınız. 

1. Heyecanlandırmayı amaçlayan soylu biçem

2. Bilgi verme ve açıklama amaçlı ince ya da yalın biçem

3. Kısa anlatı ya da gülmeceyi öne çıkaran hoşlanılacak biçem

Beti nedir?

Söylemdeki düşünce, kanı ve duyguların yaygın ve yalın anlatımından uzaklaşan, az ya da çok değerli bir buluş olan az ya da çok çarpıcı biçime, deyişe beti denir.

Sözbilim betileri kaç düzeydir açıklayınız.

Geleneksel sözbilimde en önemli dört beti vardır: eğretileme, düzdeğişmece, kapsamlayış ve tersinleme. Ama bunun yanında çok farklı sınıflar içinde yüz civarında betinin olduğu da bilinmektedir. Yapılan sınıflamalar genelde sözcük, sözdizim ve bağlamla ilgilidir. Çağdaş dilbilim kuramları sözbilim betilerini dört düzeyde ele alır:

1. Sözcük düzeyi

2. Dizim düzeyi

3. Tümcecik düzeyi

4. Metin düzeyi

"Karanlık güneş" deyişi sözbilim betilerinin hangi düzeyinde ele alınabilir?

"Karanlık güneş", zıtlaşma betisidir; dizim düzeyinde yer alır. Karşıt ya da birbiriyle çelişen iki sözcüğün aynı bağlamda kullanılmasına zıtlaşma denir.

.................., söz yaratma, eskillik, kökenbilimcilik, cinas gibi betiler yoluyla sözcüklerle yapılan oyunları ilgilendirir.

Yukarıda verilen cümledeki boşluğa ne gelmelidir?

Sözcük betileri, söz yaratma, eskillik, kökenbilimcilik, cinas gibi betiler yoluyla sözcüklerle yapılan oyunları ilgilendirir. 

Açımlama, aşırı devriklik, caymaca ve sözcük artırımı gibi betiler hangi grup betiler içerisinde yer alır?

Kuruluşla ilgili betiler

Tasım nedir?

Tasım, kanıtlamalarda sıklıkla başvurulan bir akıl yürütme biçimidir. Anlatımlarda, kanıtlara dayanarak sonuçlar çıkarma tümdengelimsel akıl yürütme işini belirtir. Herkesin bildiği
“Tüm insanlar ölümlüdür”. (Büyük önerme)
“Sokrates insandır”. (Küçük önerme)
“Sokrates de ölümlüdür.” (Çıkarım)
üçlü yapısı bir tasımdır.

Sözbilimde kaç tür tümevarım vardır?

Sözbilimde iki tür tümevarım vardır:
Tam tümevarım: Bütünlükten yola çıkarak bazı çıkarımlara izin verir.
Genişletilmiş tümevarım: Bir tikel durum söz konusudur; bunlar değişik yerlerde toplanır ve bunlardan bir genel duruma ulaşılır.