Genel Dilbilim 1 Dersi 3. Ünite Sorularla Öğrenelim

Sesbirim nedir?

Bir dilde sözcükler arasında anlam farkına yol açan seslere sesbirim denir.

Sesbilim nedir?

Sesbilim, o seslerin dizilişini dillerin ses düzenini inceleyen, bir dilde hangi seslerin bulunduğunu ve değişimlerini, biçimbirimlerin söylenişini inceleyen ve bunların kurallarını belirlemeyi dilbilim alanıdır.

Birbirleri arasında anlam farkı yalnızca bir ses tarafından oluşturulan sözcükler için hangi terim kullanılır?

Birbirleri arasında anlam farkı yalnızca bir ses tarafından oluşturulan sözcüklere en küçük çiftler denir.

Karşıtsal dağılım ne demektir?

İki ses en küçük ikilide birbirinin yerine geçtiğinde anlamsal farklılığa yol açarsa bu iki ses o dilde birer sesbirimdir ve aralarındaki dağılım karşıtsal dağılımdır.

dur-dul, dur-duş, dur-duy, dur-dut sözcükleri arasındaki anlam farkını hangi ses birimler sağlamaktadır?

Kök           Sesbirim         Kök                Sesbirim
dur              /dur/            dul                   /dul/
dur             /dur/             duş                  /du?/
dur            /dur/              duy                 /duj/
dur           /dur/               dut                 /dut/

/r, l, ?, j, t/ ses birimleri ile sağlanır.

/y/ sesbirimine hangi iki örneği verebilirsiniz?

/y/ sesbirimine ünlü ve üst örnekleri verilebilir.

"Bir sesin belirli konumlarda soluklu diğer belirli konumlarda soluksuz olması, bu iki sesin ...................... içinde olduğunu gösterir." cümlesindeki boşluğa hangi terim getirilmelidir?

"Bir sesin belirli konumlarda soluklu diğer belirli konumlarda soluksuz olması, bu iki sesin bütünleyici dağılım içinde olduğunu gösterir."

Türkçede [k] sesinin kaç tane sesbirimciği bulunur?

Türkçede ötümsüz dudaksıl patlamalı /p/ sesine benzer biçimde ötümsüz artdamaksıl patlamalı /k/ sesbiriminin sözcük içinde bulunduğu konum ve arkasından gelen seslerin niteliğine göre oluşturulan soluklu ve soluksuz olmak üzere 2 sesbirimciği bulunmaktadır.

/p/ ve /b/ seslerini sesbilgisel özellik kümesi bakımından karşılaştırınız.

/p/ patlamalı, çiftdudaksıl, ötümsüz; /b/ patlamalı, çiftdudaksıl, ötümlüdür.

Bir dil için "ayırıcı özellik" ne ifade eder?

Bir sözcükte bir sesbilgisel özelliğin artı [+] değeri, diğer sözcüklerdeki eksi [-] değeri ile karşıtlık ortaya çıkardığında, o sesbilgisel özellik incelenen dil için ayırıcı özelliktir. Buna göre Türkçede çiftdudaksıl patlamalı sesin ötümlü ya da ötümsüz olması, pil ve bil sözcüklerinde olduğu gibi, anlam farkı yarattığı için, ötümlülük/ ötümsüzlük Türkçe için ayırıcı özelliktir.

"Bürünsel özellik"ler nelerdir?

Diller bürünsel özellikler olan vurgu ve ezgi değişimlerini sözcüklerin ve yapıların arasında anlam farkı yapmakta kullanmaktadır. Söyleyişte belirli ezgi ve vurgu yapılarıyla oluşan sesletimsel özelliklere bürünsel özellikler denir. Bürünsel özellikler öbek ve tümce anlamı açısından ele alınır, öbek ve tümce ile ilişkili olduklarından parçalar üstü sesbilimsel özellikler olarak adlandırılır.

Vurgu kaç düzeyde incelenir?

Vurgu, sözcük ve sözdizimsel yapılarda sözcük, öbek ve tümce vurgusu olarak üç düzeyde incelenir. Her üç düzeyde, o düzeyi oluşturan birimlerden biri diğer birimlere göre daha kuvvetli ve belirgin bir biçimde oluşturulur ve birincil vurguyu taşır. Diğer birimler, birincil vurgu taşıyan birime göre daha zayıf vurguya sahiptir. Türkçede vurgu, birincil ve zayıf vurgu olmak üzere iki vurgu düzeyinde gerçekleşir.

Sesbilimsel süreç nedir?

Bir dildeki sesbilimsel göstergeler ile onların sesbilgisel göstergeleri arasında ses düşmeleri, ses eklemeleri, ses değiştirmeleri gibi ses olaylarıyla farklılaşmaya yol açan süreçlere sesbilimsel süreç denir.

"Ünlü Uyumu Kuralı" nedir?

Ünlü Uyumu Kuralına göre sözcüğün son seslemindeki ünlünün ön/arka özellikleri ekteki ünlünün ön ya da arka ünlü olacağını belirlemektedir. Buna Türkçede Açık Ünlü Uyumu denir.

Ne olur [no:lur] kelimesindeki ses olayı nedir?

Ünlü düşmesi vardır. Şöyleki: "Ne" soru sözcüğünün ünlüsü olan /e/ düşürülmekte ve genellikle "ne"den sonra gelen sözcüğün ilk sesi uzatılmaktadır.

Onlar kelimesinin sesbilgisel olarak [onnar] haline gelmesi nasıl açıklanabilir?

Türkçede ünsüz benzeşmelerinin bir başka örneği de {-lAr} biçimbiriminin ilk sesi olan akıcı /l/ sesinin son sesi genizsil ünsüz olan on, bin gibi sözcüklere eklendiğinde genizsil özelliğine değişmesidir. {-lAr} biçimbirimin ilk sesi olan akıcı /l/ sesi eş genizsil [n]’ye değişmiştir.

Ünlü eklenmesine iki örnek veriniz.

1. grup gurup
2. spor sıpor

"Gazla kaş arası", "Çat taslasın" gibi ifadeler nasıl açıklanabilir?

Türkçe’de kaydedilmiş bazı dil sürçmelerindendir. Buradaki ses değişimlerine bir göz atarsak, bunların kurallı olduğunu görürüz. Çat taslasın da ise çatlasın eyleminin ilk seslemi ile taş yer değiştirmiştir. Gazla kaş arası’nda ise deyimin ilk iki sözcüğü olan kaş ve göz yer değiştirmişler, aynı zamanda göz sözcüğünün ünlüsü kaş sözcüğünün ünlüsüyle değiştirilmiştir. 

Türkçede /h/ sesinin düşürüldüğü iki örnek veriniz.

Ahmet /Ahmet/ [a:met]; Mehmet /mehmet/ [me:met]

"Bekliyecek" ve "arıyacak" sözcükleri "beklicek" ve "aricak" olarak söylendiğinde hangi ses olayı gerçekleşmiş olur?

Seslem düşmesi olmuştur: 

bekle + yecek /bekle + yecek/ [bekliyecek] beklicek
ara + yacak /ara + yacak/ [arıyacak] aricak