Çağdaş Türk Yazı Dilleri 2 Dersi 7. Ünite Sorularla Öğrenelim

Kırgız Türkçesi kuzey, güneydoğu ve güneybatı olmak üzere üç ana ağıza ayrılır.

Kır- gız Türkçesi tarihî olarak üç gelişim devresi içerisinde ele alınır: Eski Kırgız Türkçesi, Orta Kırgız Türkçesi ve Yeni Kırgız Türkçesi.

Yeni Kırgız Türkçesi (XV. yüzyıldan sonra) döneminde, XVIII. yüzyıl ortalarından sonra Kırgız Türkçesine Arapça ve Farsça kelimeler girmeye başlar. XVIII. yüzyıl ortalarından Ekim devrimine kadar ağızlar arası ayrılıklar oluşur. Son dönemde ise, ağızlar arası ayrılıklar azalır. Ortak yazı dili arama çabaları başlar. Kırgız Türkçesi son dönemlerde edebiyat dili özelliği kazanır. Günümüzde Kırgız Türkçesi toplumun her alanında kullanılmaktadır.

Eski Kırgız Türkçesi, VII.-IX. yüzyıllar arasında kullanılmıştır. Konuşulduğu alanda eski Uygur ve Oğuz Türkçeleri ile sürekli ilişkide bulunmuştur. Bunlarla birçok ortak yönleri vardır.

Orta Kırgız Türkçesi, X.-XV. yüzyıllar arası dönemi kapsamaktadır. Bu dönemden elde belge bulunmaz. Kırgız boyları arasında sıkı bir bağ vardır. Göçebe bir halkın dili olarak, halk arasında ve halk edebiyatında işlenmiştir.

Kırgız Türkleri 1924-1928 yılları arasında Arap alfabesini, 1928-1940 yılları arasında Latin alfabesini kullanmışlar, 1940’tan sonra da Kiril alfabesini kullanmaya başlamışlar- dır. Kırgız Türkleri, bugün de Kiril alfabesini kullanmaktadırlar.

Destanlar arasında, Manas Destanı Kırgız sözlü edebiyatının şaheseri ve aynı zaman- da dünya edebiyatının en uzun destanıdır. 500.000 beyitten fazla olan bu destan, bugüne kadar sözlü olarak manasçılar tarafından getirilmiştir.

Kırgız halk şairlerine “akın” denir. Bu şiirlerden, defin törenlerinde okunanlara “koşok”; hasret ve şikâyet konulu olanlara “koş- toşu”; medhiyelere “moktoo”; taşlamalara “korgoo” denir.

Kırgız Türkçesi ile yazılan ilk eser 1911’de çıkan Moldo Kılıç Şamırkanuulu’nun “Zilzala” adlı ırlar kitabıdır.

Sovyet Kırgız Edebiyatı’nın ilk şairleri kimlerdir?

Toktogul Satılganov ve Togolok Moldo Sovyet Kırgız Edebiyatı’nın ilk şairleridir.

Kırgız Edebiyatı'nın en büyük ismi kimdir?

Kırgız edebiyatının en büyük ismi, Cengiz Aytmatov’dur.

Kırgız Türkçesinde aitlik eki yuvarlak şekilleriyle beraber +kI, +kU; +gI, +gU’dur: ba- lanıkı (çocuğunki), meniki (benimki), aldıdagı (önündeki), kaptagı (torbadaki), etegindegi (eteğindeki), coldogu (yoldaki), üydögü (evdeki), tünkü (geceki).

Kırgız Türkçesinde vasıta hâli eki “menen” (ile) kelimesiyle yapılır. Ek kelimelerin üze- rine ekleşmeden gelir: kol menen (elle), çeti menen (kıyısıyla), murun menen (burunla), tiş menen (dişle).

Kırgız Türkçesindeki işaret sıfatları şunlardır: bu, bul (bu), uşul (şu), uşu (şu), al (o), oşo(l) (şu, işbu), tigi(l) (şu).

Kırgız Türkçesi'nde birbirine denk olan, birbirinin yerini tutabilecek olan iki unsuru birbiren bağlayan, birbiriyle karşılaştıran bağlaçlardır: ce (veya, ya da), caki (veya, ya da), ce bolboso (veyahut da).