XIV-XV. Yüzyıllar Türk Dili Dersi 2. Ünite Sorularla Öğrenelim

Harezm-Altın Ordu Türkçesine ait metinlerin elimize ulaşan nüshalar Arap ve Uygur alfabeleri ile yazılmıştır?

Harezm-Altın Ordu Türkçesine ait metinlerin Arap harfli olanlarında en dikkat çekici özellikler nelerdir?

Harezm-Altın Ordu Türkçesine ait metinlerin Arap harfli olanlarında en dikkat çekici özellikler şunlardır:

Harezm Türkçesi'nde yer alan ünlüler hangileridir?

Harezm-Altın Ordu Türkçesi'nde kalınklık-incelik uyumunu açıklayınız.

Harezm-Altın Ordu Türkçesi'nde kalınklık-incelik uyumuna göre bir kelime içindeki ünlülerin ya sadece kalın ya da sadece ince olması gerekir. Harezm Türkçesindeki Türkçe kelimeler genellikle buna uymakla birlikte uyum dışı kalan örnekler de bulunmaktadır: alnıge, anasıge, yalavaçıge, oglun˜ge (KE). Arapça ve Farsça kelimelere Türkçe ekler eklendiğinde ise uyumda bir dü- zensizlik dikkati çeker: ademiga/ ademige, acebrak / acebrek (KE).

Hece kaynaşması nedir?

Hece kaynaşması, bir kelimede yan yana bulunan iki veya daha çok hecedeki seslerin yahut da yan yana bulunan iki kelimeden birincinin son sesi ile ikincinin önsesinin birleşip kaynaşması ve dolayısıyla hece sayısının azalması olayıdır.

Harezm Tükrçe'inde karşılaşılan ünlü incelmesi hangi harflerde oluşmaktadır?

Ünlü incelmesi ı ve u harflerinde gözlemlenmektedir. Örneğin:

Ünsüz tonsuzlaşması nedir, açıklayınız.

Ünsüz tonsuzlaşması kelime içinde ve sonunda görülen bir değişikliktir, z harfinin s'ye dönüşmesi olarak görülür: -maz / -mez>-mas / -mes, izde- >iste-, sekizinçi>seksinç (NF).

Ünsüz tonlulaşması hangi harflerde görülür, açıklayınız.

Ünsüz tonlulaşması k ve t harflerinin g ve d'ye dönüşmesinde görülür. Harezm Türkçesinde kelime başındaki k-’ler korunurken, seyrek de olsa kelime için- de veya sonunda k>g değişikliği meydana gelmiştir: alçak>alçag, ayak>ayag (KHKD).

Birkaç örnek dışında kelime başında bulunan asli t-’ler korunmuştur. te´->de´-, tur- >dur- (HŞ, KHKD). İki ünlü arasında kalan -t-’ler de genellikle korunurken bazen -d-’ye değiştiği görülür: ata->ada-, butak>budak vb. (KHKD).

Göçüşme nedir?

Harezm Türkçesinde hangi sessiz harflerde ünsüz düşmesi görülür, açıklayınız.

Harezm Türkçesinde g, r, l harflerinde ünsüz düşmesi görülür. Harezm Türkçesinde bir ve birden fazla heceli kelimelerin sonundaki -g’ler genellikle korunmakla birlikte Oğuz Türkçesinin etkisiyle birden fazla heceli kelimeler- de bazen düşürülmüştür: arıg>arı, kamug>kamu, köprüg>köprü, tolug>tolu gibi. Bazı yapım ve çekim ekleri ile kelimenin bünyesine dâhil hecelerde bulunan g’ler zaman za- man düşmüştür: aytgay>aytay, bulga->bula-, yapurgak>yawurgak>yafrak>yaprak, yokgaru>yokaru vb. (HŞ, KHKD). R düşmesi ise bazı kelimelerde görülür: ir->i-, berk>bek>bik, kardaş>kadaş (HŞ). L düşmesi nadiren görülür: keltür->ketür-, oltur->otur- vb. (KHKD).

Harezm Türkçesinde çokluk eki nedir?

Harezm Türkçesi'n de isim filin yapan ekler nelerdir? Örneklendiriniz.

Harezm Türkçesi'n de isim filin yapan ekler şunlardır:

"yagısar bulutlar" kelimesinde yer alan fiilimsi eki hangisidir ve hangi kategoridedir?

"Yagısar bulutlar" örneğinde kullanılan fiilimse bir sıfat filldir ve kullanılan ek "-IsAr" ekidir.

"kaçan" kelimesi dilbilgisi çözümlemesi yapıldığında karşımıza çıkan ekler nelerdir?

Harezm Türkçesi'nde "yügür" kelimesi ne demektir?

Harezm Türkçesi'nde "yügür" kelimesi koşmak anlamındadır.

"yawuzlukların" kelimesinin dilbilgisi çözümlemesini yapınız.

"yawuzlukların" kelimesinin dilbilgisi çözümlemesi şu şekildedir:

Harezm Türkçesi'nde kullanılan zarf-fill ekleri nelerdir? Örneklendiriniz.

Harezm Türkçesi'nde kullanılan zarf-fill ekleri şunlardır:

"tile" kelimesini şahıslara göre geniş zamanda çekimleyiniz.

1. tekil şahıs: tiler men

2. tekil şahıs: tiler sen

3. tekil şahıs: tiler

1. çoğul şahıs: tiler miz

2. çoğul şahıs: tiler siz

3. çoğul şahıs: tilerler

Harezm Türkçesi ünlü kalınlaşmasını açıklayınız.

HArezm ürkçesi'nde ünlü kalınlaşması sadece -i harfinde görülür. Örneğin; 

Harezm Türkçesi'nde ünlü düzleşmesi nedir?

Harezm Türkçesi'nde ünlü düzleşmesi ü->i-: ünde->inde- (KE), -o->-a-: sowı->savu-, kov->kav- (KE), -u->-a-: suvsa->savsa- (HŞ), -ü->-i-: büt->bit- (KE), -ü->-e-: sün˜ük>sün˜ek (KE), töpü>töpe (NF), -ü>-i: tilkü>tülki, berü>beri (KE) şeklinde gözlemlenir.