XI-XIII. Yüzyıllar Türk Dili Dersi 3. Ünite Sorularla Öğrenelim

Karahanlı Türkçesi Grameri Iı: İsim-Zamir-Zarf-Sontakı-Bağlaç

1. Soru

Orhon Türkçesinden beri en çok kullanılan çokluk eki nedir?

Cevap

Orhon Türkçesinden beri en çok kullanılan çokluk eki +lar/+ler’dir.


2. Soru

Karahanlı Türkçesinde birinci çoğul kişi iyelik eki nedir?

Cevap

1. çoğul kişi iyelik eki: +(X)mIz: kö?(ü)l+ümiz “gönlümüz” (KB 4913), at+ımız “atımız” (DLT
328), öz+ümiz “özümüz, kendimiz” (KB 4909, 5841).


3. Soru

Karahanlı Türkçesinde kaç ayrı isim belirtme durumu eki vardır?

Cevap

Karahanlı Türkçesinde dört ayrı isim belirtme durumu eki vardır.


4. Soru

Karahanlı Türkçesinde "+da/+de/+ta/+te" ekleri, hangi isim durum eklerindendir?

Cevap

Bulunma durumu (kalma, lokatif). Bulunma durumu eki +da/+de/+ta/+te’dir.


5. Soru

"Şakarda tatıglıg" ifadesinde hangi isim durum eki kullanılmıştır?

Cevap

Ayrılma durumu (çıkma, ablatif). Eski Türkçedeki +da/+de eki, az sayıda olmakla beraber Karahanlı Türkçesinde de bulunmaktadır. "şakarda tatıglıg", şekerden tatlı anlamına gelmektedir ve karşılaştırma ifade eder.


6. Soru

Karahanlı Türkçesinde en çok kullanılan isim vasıta durumu eki nedir?

Cevap

En çok kullanılan isim vasıta durumu eki, +(X)n’dir:

a) aracıyla, aracılığıyla anlamı verir: el(i)g+in emle- “elle göstermek” (DLT I 82), köz+ün
bakış- “gözle bakışmak” (DLT I 183), kut+un tiril- “mutlulukla yaşamak” (KB 1251, farklı
eylemlerle ve farklı yapılarda 40 defa), küç+ün “zorla, zorbalıkla’ (KTer. 29/39a1=9:53).
b) Zaman belirteçler kurar: yaz+ın “yazın” (DLT I, 285), kış+ın “kışın” (DLT III, 159), terk
ödün kel- “hemen gelmek” (KB 5408).


7. Soru

Karahanlı Türkçesinde "+çA" ekiyle kurulan isim eşitlik durum eki hangi işlevlerde kullanılır?

Cevap

Üç işlevde kullanılır:

a) kadar, gibi, göre: ugança telim kıl- “(bir şeyi)mümkün olduğu kadar çok yapmak”
(DLT I 44), kirmişçe bol- “girmiş gibi olmak” (DLT I 251), kö?ülçe yorı- “gönlünün istediği gibi yürümek” (KB 5276).
b) yön bidirir ve ‘tarafından’ anlamı katar:
solça kel- “sol taraftan gelmek” (KB 1392), o?ça kel- “sağdan/doğrudan gelmek” (KB 1392)
c) kança, barça neçe gibi sözcüklerde de kalıplaşmış olarak bulunur.


8. Soru

Karahanlı Türkçesinde "tümen" hangi sayıyı ifade eder?

Cevap

"Tümen", "on bin" demektir.


9. Soru

Karahanlı Türkçesinde topluluk sayılarını belirtmek için hangi ek kullanılır?

Cevap

Topluluk sayıları, sayı isimlerine +egü(n) eki getirilerek yapılır: bir+egü “her birisi”, (KB 343), üç+egü “her üçü” (KB 802), üç+egün “her üçü” (KB 1664).


10. Soru

Karahanlı Türkçesinde çoğul kişi zamirleri nelerdir?

Cevap

Çoğul Kişi Zamirleri: biz, siz/sizler/siler, anlar/olar.


11. Soru

Karahanlı Türkçesinde, belirtme durumunda kişi zamirlerinin çekimi nasıldır?

Cevap

meni
seni 
anı 
biz+ni
siz+ni, siler+ni
olar+nı, olar+ıg, anlar+nı


12. Soru

Karahanlı Türkçesinde, bulunma durumu kişi zamiri ekleri nelerdir?

Cevap

Bulunma durumu ekleri; +da/+de'dir. Örneğin:


men+de 
siz+de 


13. Soru

Karahanlı Türkçesinde "ma?ar, sa?ar, a?ar" sözcükleri, hangi kişi zamiri durumundadır?

Cevap

Yön gösterme durumu. 

ma?ar “bana doğru” 
sa?ar “sana doğru” 
a?ar “ona doğru” anlamlarına gelmektedir.


14. Soru

Karahanlı Türkçesinde vasıta durumu kişi zamiri eki nedir?

Cevap

Vasıta durumu eki, +(X)n'dir. Örneğin:


anın “onunla” (DLT I 155, 285...).


15. Soru

Karahanlı Türkçesinde "mu?ar" sözcüğü, hangi işaret zamiri (adıl) durumundadır?

Cevap

Yön gösterme durumu. "Mu?ar", “ buna doğru” demektir.


16. Soru

Karahanlı Türkçesinde yer zarfları ekleri nelerdir?

Cevap

Karahanlı Türkçesinde yer zarfları ekleri şunlardır: A, +DA, +DIn, +(A)rU, +rA, +çA ve +In


17. Soru

Karahanlı Türkçesinde "emdi", "kün", "kidin" ve "tün" zaman zarflarının Türkiye Türkçesindeki anlamları nelerdir?

Cevap

emdi-şimdi
kün-gün
kidin-sonra
tün-gece 


18. Soru

Karahanlı Türkçesinde "çın" ve "terk/terkin" durum zarfları, Türkiye Türkçesinde hangi anlamlara gelmektedir?

Cevap

çın- doğru, gerçek
terk/terkin- çabuk, çabucak


19. Soru

Karahanlı Türkçesinde "adın" sontakısı, hangi sözcüklerle birlikte kullanılır?

Cevap

"Adın" sontakısı, bulunma-ayrılma durum ekini almış sözcüklerle birlikte kullanılır:
On iki ükek ol bularda adın “Bunlardan başka on iki burç vardır” (KB 138).


20. Soru

Karahanlı Türkçesinde görülen "apa?" ve "azu" bağlaçları, Türkiye Türkçesinde hangi anlamlara gelmektedir? 

Cevap

apa?- eğer
azu- yoksa, veya


Bahar Dönemi Dönem Sonu Sınavı
25 Mayıs 2024 Cumartesi