Osmanlı Türkçesi Grameri 2 Dersi 4. Ünite Sorularla Öğrenelim

İsim ve sıfat tamlamaları tamlanan unsurun mastar olup olmamasına göre
kaça ayrılır?

İsim ve sıfat tamlamaları tamlanan unsurun masdar olup olmamasına göre
iki gruba ayrılır.

Farsça yapılı tamlamalarda 'tamlanan' ve 'tamlayan'  unsurları nasıl adlandırılmaktadır?

Birleşik kelimeler Osmanlı Türkçesi metinlerinde Farsça yapılı tamlamaların tamlanan (muzâf) veya tamlayan (muzâfunileyh) unsuru olabildiği gibi tek başlarına Türkçe söz diziminin herhangi bir unsuru olarak da kullanılabilirler.

Birleşik sıfatlar yapılarına göre kaça ayrılır ve bu başlıklar nelerdir?

Birleşik sıfatlar, gerek sıfat, gerekse isim değerinde olsun, söz diziminde geniş bir kullanıma sahiptir. Bu kullanım sıklığından dolayı birleşik sıfatların kullanılışlarını geniş olarak ele almalıyız. Aşağıda birleşik sıfatları yapılarına göre ele alıp tamlamalarda kullanılışlarıyla ilgili örnekler vereceğiz:

1. İki isimden oluşanlar
2. Bir sıfat ile bir isimden oluşanlar
3. Bir isim ile bir sıfat-fiilden oluşanlar

İki isimden oluşan birleşik sıfatlar Türkçede ne şekillerde karşımıza çıkmaktadır?

İki isim yanyana gelerek birleşik sıfat oluşturabilir. Yanyana gelen iki kelime Farsça olabileceği gibi, Arapça da olabilir. Bu gibi tamlamaları Türkçede daha çok isnat grubu, sıfat tamlaması+lı kalıbı veya sıfat-fiil grubuyla karşılarız.

Bir birleşik sıfat Farsça yapılı bir tamlamada daima kendisinden .......... kelimeyi nitelemektedir.

Verilen boşluk için doğru seçenek hangisidir:

1. önceki
2. sonraki

Tamlama kaç kelimeden oluşursa oluşsun, bir birleşik sıfatın Farsça yapılı bir tamlamada daima kendisinden önceki kelimeyi nitelediği unutulmamalıdır.

Tamlamada tamlanan unsurun mastar olması durumunda asli unsura bağlı kelimeler cümlenin hangi ögeleri olabilir?

Tamlanan unsurun masdar, yani hareket, oluş veya kılış ifade eden bir kelime olması durumunda unsurlar arasındaki ilişkinin anlaşılması, her zaman geriden öne doğru gelen bir sıralanış içinde olmaz. Bu gibi tamlamalar Türkçe söz diziminde ister bir yardımcı fiille birlikte kullanılsınlar, isterse yardımcı fiil olmadan kullanılsınlar, masdarlardaki fiil anlamından dolayı, tamlamayı teşkil eden kelimeler, tamlanana, tıpkı bir cümlede olduğu gibi, çeşitli tamlayıcılar olarak katılırlar. Bundan dolayı bunları her zaman basit yapılı Türkçe isim ve sıfat tamlamaları hâlinde değil, küçük fiil grupları hâlinde anlarız. Aslî unsura bağlanan kelimelerin hangi tamlayıcıları karşıladığı tamamen masdarın çatısıyla ilgilidir. Bu kelimeler masdara nesne, yer tamlayıcısı veya zaman tamlayıcısı olarak katılabilirler.

'teslîm-i rûh eylemek' ifadesi Türkçe çevrildiğinde 'rûh' kelimesi cümlenin hangi ögesidir?

teslîm-i rûh eylemek
teslîm-i rûh, bir isim tamlamasıdır. Eylemek yardımcı fiili, anlamca tamlamanın aslî unsuruna bağlıdır: teslîm eylemek. Teslîm eylemek, geçişli bir fiildir, yani nesne alır. Bundan dolayı rûh kelimesini bu tamlamanın nesnesi olarak değerlendirir ve Türkçe yapıya böylece çeviririz: ruhu teslim eylemek.

'gark-ı âb olmak' ifadesi Türkçeye çevrildiğinde 'ab' kelimesi cümlenin hangi ögesidir?

gark-ı âb olmak
gark-ı âb, bir isim tamlamasıdır. Olmak yardımcı fiili, anlamca tamlamanın aslî unsuru olan gark masdarına bağlıdır: gark olmak "batmak, boğulmak". Gark olmak, geçişsizdir, bundan dolayı âb kelimesini nesne değil başka bir tamlayıcı olarak değerlendiririz. Burada yer tamlayıcısı görevindedir: âba gark olmak "suya batmak, boğulmak".

Farsça yapılı birleşik sıfatlar Türkçe söz diziminde yardımcı fiillerle birleşerek ana
cümlenin veya yan cümlenin .......... teşkil edebilmektedir. 

Verilen boşluğu bir kelime ile doldurunuz.

Farsça yapılı birleşik sıfatlar Türkçe söz diziminde yardımcı fiillerle birleşerek ana
cümlenin veya yan cümlenin yüklemini teşkil edebilmektedir.

Bir hareket, oluş veya kılış ifade eden bir kelimelere .......... denilmektedir.

Tamlanan unsurun masdar, yani hareket, oluş veya kılış ifade eden bir kelime olması durumunda unsurlar arasındaki ilişkinin anlaşılması, her zaman geriden öne doğru gelen bir sıralanış içinde olmaz.

Tamlanan unsur mastar anlamı taşımayan bir isim olduğunda tamlananın diğer unsurları nasıl bir sırayla bağlanıp anlam birliği oluşturmaktadırlar?

Tamlanan unsur masdar anlamı taşımayan bir isim olduğu zaman, tamlamanın diğer unsurları kendi anlam birliklerini oluşturarak, geriden öne doğru birbirine bağlanmakta, herhangi bir Türkçe ek veya edat bu tamlamanın son kelimesine bitiştirilmekle birlikte anlamca tamlamanın bütününe, yani bir kelime grubuna ait olmaktadır. 

"sâye-i nihâl-i bâlâ-keş-i hurmâ" ifadesi Türkçede ne anlama gelmektedir?

sâye-i nihâl-i bâlâ-keş-i hurmâ "hurmanın uzun dalının gölgesi"

rûz-ı ciğer-sûz-ı rüstâhîz tamlaması Türkçede ne anlama gelmektedir?

rûz-ı ciğer-sûz-ı rüstâhîz “kıyametin ciğer yakan günü": "... (rûz-ı ciğer-sûz-ı rüstâhîz)+de..."

'müdakkikîn-i müverrihîn' tamlamasının Türkçe karşılığı nedir?

müdakkikîn-i müverrihîn “Tarihçi araştırıcılar” anlamına gelmektedir.