Osmanlı Türkçesine Giriş 2 Dersi 7. Ünite Sorularla Öğrenelim

Türkçe’de iki ad arasında iyelik (mülkiyet) hangi ekle kurulur?

Türkçe’de iki ad arasında iyelik (mülkiyet) ilişkisi iyelik eki ile kurulur. Bir Türkçe adtakımında takımın asıl üyesi olan ikinci ad, birkaç özel durum dışında, hep iyelik ekini alır.

"Benim devletli sultanım" Verilen tamlamanın özelliği nedir?

İlgi ekli kişi zamirlerinin yer aldığı bu kalıptaki adtakımlarında katılan yerindeki kişi daha yakından, daha güçlü bir biçimde belirtilmiş olur. Bu özel yapının kullanımı oldukça sınırlıdır.

"İskender’iñ âyinesi" verilen örnek tamlama hangi tamlama türüne örnektir?

Türkçe’nin adtakımını oluşturan öbekte ait olma ilişkisi her zaman bir ekle, iyelik ekiyle gösterilmiştir. Bununla birlikte Türkçe adtakımlarında takımın ilk üyesi ilgi eki alabilmektedir. İlgi durumu eki de iki kavram arasında ait olma ilişkisi kurar ve eklendiği adın kavramına sahip olan kavramı katar. Böylece aynı kavram ikinci kez kullanılmış olur. Bu, Türkçe’ye özgü bir durumdur. İlgi eki adın belirli bir hâlini gösterir. Demek ki bir adtakımında ilgi ekli ad belirli bir addır. Bu yüzden bu adtakımlarına belirli adtakımı diyoruz.

"Göz halkası" verilen tamlama hangi tamlama türüne örnektir?

Yalın durumdaki bir ad ile iyelikli bir addan oluşmuş adtakımına belirsiz adtakımı diyoruz.

Tabiatta bulunan varlık cinslerinin türlerini hangi yapıdaki öbeklerle adlandırırız?

Tabiatta bulunan varlık cinslerinin türlerini belirsiz adtakımı öbekleriyle adlandırırız; gece kuzgunu,arnavut darısı,kuş yemi örnek olarak verilebilir.

"Bir devletin diğer devlet arazisi üzerinde sakin teba'ası" verilen sıfat takımındaki sıfat hangisidir?

Yukarıdaki örneklerden ilkinde diğer devlet arazisi üzerinde sakin teba‘a bir sıfat takımıdır. Bu takımın sıfatı diğer devlet arazisi üzerinde sakin “oturan”, bu sıfatın vasıfladığı ad ise teba‘a’dır. Bir ad hükmündeki sıfat takımında asıl üye ad olduğundan, başka bir katılan adla ad takımı kurabilecek olan da tek başına bu addır: devletin teba‘ası gibi.

Ad takımlarının adlar ve ad takımlarıyla, adların ad takımlarıyla bağlanmasına ne denir?

Ad takımlarının adlar ve ad takımlarıyla, adların ad takımlarıyla bu tür bağlanmasına ad takımının zincirlenmesi diyoruz. Bu şekilde öbekleşen ad takımlarına da zincirleme ad takımı adını veriyoruz.

Arapça'da belirtme/sınırlama işleyişindeki ikinci sırada yer alan üye'nin adı nedir?

Muzâfün ileyh (katılan) adı verilen belirtme/sınırlama işleyişindeki üye ise ikinci sırada yer alır.

Arapça ve Türkçe ad takımlarının farkı nedir?

Arapça ad takımında her iki adın da yalnız Arapça olabileceğidir. Halbuki bir Türkçe ad takımında alıntı kelimeler yer alabildiği gibi, Farsça yapılı ad takımlarında da Arapça kelimeler bulunabilmektedir.

Arapça ad takımlarında ? (lâm)’ının kimi zaman okunmaması ise Türkçe’deki hangi ses olayıyla benzerlik göstermektedir?

? (lâm)’ının kimi zaman okunmaması ise Türkçe’deki ünsüz benzeşmesine benzer bir benzeşmeyle ilgilidir.

Belirtme edatının lâm’ının okunmadığı harflere ne denir ve bunlar nelerdir?

Belirtme edatının lâm’ının okunmadığı harflere güneş harfleri (şems harfleri =
hurûfü'ş-şemsiyye)

Güneş harfleri: ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? 

"bi-izni'llâh" verilen örnekte kullanılan takı eki ne olarak adlandırılır?

Bir bölüğü tek harflik olan bu ön takılar, ad takımının ilk kelimesinin sonunu esreli ( = i) okutmaktadır. Bunlara bu yüzden, “esreli okutan takılar” anlamında, cer harfleri (harf-i cer) adı verilir.

"tenvîr-i bâsıra-i iftihâ" verilen tamlamanın öğeleri nedir?

? ?????? ?????? ????? tenvîr-i bâsıra-i iftihâr + edemedik = övünç gözünü aydınlatamadık (belirli nesne+fiil)

Sıfat takımı nedir?

Sıfat takımı bir adla ona ait bir niteliği veya belirtiyi gösteren bir sıfatın kurduğu bir söz
dizimi birliğidir. Bu birlikte iki kurucu üye arasındaki ilişki bir nitelik ya da belirtici ile o
nitelikle nitelenen veya o belirticiyle belirtilen varlık (kişi/nesne/yalın kavram) arasında
kurulmuş bir ilişki türüdür.

"iki parlak göz" verilen örnekteki iki neyi nitelemektedir?

Bu tür zincirleme sıfat takımlarında asıl vasıflayan, ada yakın olandır; öteki, takımın
kavramını başka bir yönden belirtmektedir. Örnek olarak, iki parlak göz dendiğinde iki,
göz’ ü değil, parlak göz’ ü sayısı yönünden belirtmekte, onu sayıca sınırlandırmaktadır. Bu yapıdaki takımlarda iki sıfat arasına bir bağlam girmez ve bunlar virgülle ayrılmaz.

"Bir zulmet-i beyzâ ki peyâpey mütezâid" bu cümlede kullanılan "bir"in cümleye kattığı anlam nedir?

Osmanlı Türkçesi’ nde bir’in bir de öyle bir anlamında kullanılışı vardır. O zaman
vurgulu söylenir. Yeri niteleme sıfatından öncedir, yani ada yakın olan bu durumda
niteleme sıfatıdır: Bir zulmet-i beyzâ ki peyâpey mütezâid “Bir (= Öyle bir) beyaz karanlık ki giderek artmakta” gibi.

"ferve-i semmûr" verilen sıfat takımındaki üye sırası nedir?

Bu alıntı kalıpta da, Arapça ve Farsça adtakımlarında olduğu gibi, üyelerin sırası
Türkçe’ye göre terstir; yani ad+sıfat: ferve-i semmûr = samur kürk gibi.

"sadreyn-i muhteremeyn" ne demektir?

sadreyn-i muhteremeyn “Anadolu ve Rumeli kazaskerleri” demektir ve sıfat, ikili çoğul adlarla da uyuşturularak oluşturulmuştur.