Osmanlı Türkçesine Giriş 2 Dersi 2. Ünite Sorularla Öğrenelim

Sıfatlar işleyişlerine göre kaça ayrılır?

Sıfatlar da adlar gibi çeşitlenmiştir. Onları önce gördükleri işe, yani işleyişlerine göre ikiye ayırırız: I. Niteleme Sıfatları, II. Belirtme Sıfatları.

Varlıkların sahip oldukları nitelikleri gösteren sıfatlara ne ad verilir?

Niteleme sıfatları, varlıkların sahip oldukları nitelikleri gösteren sıfatlardır. Bir varlık adının önünde yer aldıklarında onu bir niteliğini göstererek nitelemiş olurlar.

Sıfatların gösterdikleri nitelikler yoğunluk açısından üç farklı şekilde derecelendirilir. Bu derecelerin isimleri nelerdir?

Sıfatların gösterdikleri nitelikler yoğunluk açısından derecelendirilebilir. Bu da
karşılaştırma, berkitme ve küçültme olmak üzere üç ayrı derecede yapılır.

Farsçada sıfatların fazlalık ve üstünlük derecelerini ifade eden kaç tane son ek vardır ve bu son ekler nelerdir?

Farsçada sıfatların fazlalık ve üstünlük derecelerini yapan iki son ek vardır: -ter ve -terîn.

Sıfatlar yapılarına göre kaça ayrılır? 

Sıfatları yapılarına göre basit (yalın), türemiş ve birleşik sıfatlar olarak ele alabiliriz.

Bir varlığın zamanca, mekanca ve zihince bulunduğu uzaklığa göre yerini gösteren sıfatlara ne ad verilmektedir?

Gösterme Sıfatları
Bir varlığın zamanca, mekânca ve zihince bulunduğu uzaklığa göre yerini göstererek belirtirler.

Sıfatların adlardan farkı nedir?

Sıfatların adlardan farkı, varlıkları gösteren değil, onlara bağlı kavramlar olmalarıdır. Bu yüzden bir sıfat bir adın önünde niteleyici ve belirtici olarak bulunduğunda çoğul eki almadığı gibi durum ve iyelik ekleri de almaz. Ancak sıfatlar ad ve zamir gibi de kullanılabilir. O zaman anlattığı niteliği taşıyan adın yerine geçer, bir adın söz içindeki işleyişini yüklenir.

Arapçada sıfat-fiiller nasıl adlandırılmaktadır?

Arapça’nın üçlü ve arttırılmış (mezîd) fiillerinin mef‘ul isimleri denilen sıfatfiilleri
en çok -an/-en ve -mış/-miş sıfatfiilleriyle karşılanmış, ancak yukarıda örneklerini verdiğimiz gibi, -dı?/-dik, -du?/-dük’lü biçimler de kullanılmıştır.

Ulus adlarına geldiğinde nisbet anlamı veren ve o ulusun konuştuğu dilin adı olan adlar yapan ek hangisidir?

-ca/-ce, -ça/-çe: Yukarıda küçültme eki olarak gördüğümüz vurgulu -ca/-ce’den ayrı bir de zarflar üreten vurgusuz ekimiz vardır. Bu ek ulus adlarına geldiğinde nisbet anlamı verir ve o ulusun konuştuğu dilin adı olan adlar yapar.

Türkçede fiilden -ağan/-egen;-?an/-ken, -ğan/-gen; -?ın/-kin, -ğın/-gin ve -?ıç/-kiç -ğıç/-giç ekleriyle türetilmiş berkitme sıfatlarının, -an/-en ekiyle türemiş sıfatlardan farkı nedir?

Türkçe Berkitme Sıfatları
Ekler ve zarflarla yapılmıştır. Fiilden -ağan/-egen;-?an/-ken, -ğan/-gen; -?ın/-kin, -ğın/-gin ve -?ıç/-kiç -ğıç/-giç ekleriyle türetilmiş berkitme sıfatlarıyla XVI. yüz yıl metinlerinde çokça karşılaşılır. Bunların -an/-en ekiyle türemiş sıfatlardan (sıfat-fiillerden) farkı, fiilin belirttiği kılışın kılan (fail, özne) tarafından çok, sürekli, huy ve alışkanlık hâlinde yapıldığını anlatmasıdır.

Arapçada berkitme sıfatları türetme kalıplarına ne ad verilir?

Arapça Berkitme Sıfatları
Birden çok kalıpla fiilden türetilmiş sıfatlardır. Türetme kalıplarına mübâlağa kalıpları, bu kalıplarla türetilmiş sıfatlara da mübâlağa sıfatları denir.

Türkçe küçültme sıfatları türetmek için kullanılan ekler nelerdir?

Türkçe Küçültme Sıfatları
Bunlar,sıfatlardan -ra?/-rek (vurgulu), -ca/-ce ,-ça/-çe (vurgulu), -cak/-cek ve -cı?/-cik ekleriyle yapılmışlardır.

Niteleme sıfatları kaça ayrılır ve nasıl adlandırılırlar?

Sıfatların gösterdikleri nitelikler yoğunluk açısından derecelendirilebilir. Bu da karşılaştırma, berkitme ve küçültme olmak üzere üç ayrı derecede yapılır. Niteleme sıfatlarını buna göre karşılaştırma sıfatları, berkitme sıfatları ve küçültme sıfatları diye adlandırırız.

Hangi tür niteleme sıfatları bir nesnede bulunan niteliğin yoğunluğu başka bir nesneye göre fazla, birden çok nesneye göre ise en üst derecede olabileceğini ifade eder?

Bir nesnede bulunan niteliğin yoğunluğu başka bir nesneye göre fazla, birden çok nesneye göre ise en üst derecede olabilir. İlki göreli (nisbî) fazlalık derecesi, ikincisi ise salt (mutlak) fazlalık, yani üstünlük derecesidir. Her ikisi de karşılaştırmaya dayanır, bu yüzden sıfatların derece gösteren bu şekillerine karşılaştırma sıfatları denir.

Küçültme sıfatlarının yapılışı açısından Osmanlı Türkçe'si ve Farsçayı inceleyiniz. Fark nedir? Açıklayınız.

Türkçe Küçültme Sıfatları
Bunlar,sıfatlardan -ra?/-rek (vurgulu), -ca/-ce ,-ça/-çe (vurgulu), -cak/-cek ve -cı?/-cik ekleriyle yapılmışlardır.

Farsça Küçültme Sıfatları

Farsça’da da küçültme sıfatı yapan bir ek yoktur. Osmanlı Türkçesi’nde kullanılan Farsça sıfatlara küçültme anlatımı Türkçe’nin ekleri ve zarflarıyla aktarılmıştır

İsimden sıfat yapan ekler nelerdir?

1. -ca/-ce, -ça/-çe: Yukarıda küçültme eki olarak gördüğümüz vurgulu -ca/-ce’den ayrı bir de zarflar üreten vurgusuz ekimiz vardır.

2. -ğı, -ki: ‘Olan, bulunan’ anlatımındaki bu ek zaman, yer yön zarflarından sıfat ve zarf yapar.

3. -lı/-li, -lu/-lü : Bu ek Osmanlı Türkçesi döneminde işlek ve canlı bir türetme eki olmuştur.

4. -lı?/ -lik. -lu?/-lük: Bu dönemdeki en işlek eklerdendir. ‘İçinlik, yetecek ölçü, değer ve tutar’ gibi bir anlatımı da vardır.

5. -sız/-siz : -lı/-li ekinin anlamca zıddıdır ve eklendiği adın gösterdiği yoğun ve yalın kavrama ‘olmayan, bulunmayan’ anlatımı katar.