Türk Basın Tarihi Dersi 7. Ünite Sorularla Öğrenelim

12 Eylül Darbesi sonrası basın üzerinde yapılan baskılar nelerdir?

Sol görüşlü şarkıcı Nur Yoldaş’ın söylediği Sultan-ı Yegâh şarkısının TV’de söylenmesi yasaklanır. Partizan dergisi yazı işleri müdürü 7.5 yıla mahkûm edilir. Yine Arayış dergisi yazı işleri müdürü Nahit Duru ile Bakış dergisi müdürü Nazım Kara, 2.5 ay hapse çarptırılırlar. Ayrıca gazete kâğıdına 3 ayda yüzde 32 zam yapılarak ekonomik yaptırımlar bir nevi baskı aracı olarak kullanılır.

Bülent Ecevit’in 1980 sonrası çıkardığı derginin adı nedir?

Bülent Ecevit, 21 Şubat 1981’de birkaç arkadaşıyla birlikte Arayış adlı bir dergi çıkarır.

1980 sonrası Türkiye Yazarlar Sendikası yöneticileri hangi gerekçe ile yargılanır?

Türkiye Yazarlar Sendikası yöneticileri ideolojik toplantılar yaptığı ve halkı sınıflara ayırmaya çalıştıkları gerekçesi ile yargılanırlar.

1980 sonrası yargılanan gazeteci ve yazarlar kimlerdir?

Aziz Nesin, Bekir Yıldız, Şükran Kurdakul, Asım Bezirci, Nadir Nadi, Oktay Akbal ve Yalçın Küçük isimleri söylenebilir.

6 Kasım (1983) Genel seçimlerine gidilirken hangi ulusal gazeteler kapatılmıştır?

Ağustos ayı içinde Tercüman, Milliyet gazeteleri bazı dergiler sıkıyönetim komutanlığı emri ile kapatılır. Birkaç gün kapalı kalan bu yayınlar gelen tepkiler üzerine tekrar açılır.

1980 sonrası basın hakkında çıkarılan yasalar hangileridir ve neler getirmiştir?

Basın Kanunu’nda değişiklik yapan bir yasa önerisi Danışma Meclisi’nde  kabul edilir. Anti-demokratik hususlar içeren ve basını zora koşacağı bilinen bu yasalarla halkın haber alma özgürlüğü önemli ölçüde kısıtlanmaktadır. Bu yasa gereğince birkaç gün sonra gazetelerin halktan para toplayarak eşya vermesi yasaklanır. Resmi Gazete’de yayımlanan tebliğe göre, gazetelerin doğrudan doğruya veya pazarlama firmaları aracılığı ile buzdolabı, televizyon, fırın, video, otomobil vs. vermesi men edilir. Aksini yapacakların cezalandırılacağı belirtilir.

Siyasi ve muzır sayılan yayınlar engellemek için “Küçükleri Muzır Neşriyattan Koruma Yasası” mecliste görüşülerek kabul edilir.  Yasa basın tarafından “sansür” olarak algılanır ve şiddetle eleştirilir.

1980’li yılların sonunda basında hangi gelişmeler yaşanmıştır?

Kıbrıslı işadamı Asil Nadir, Veb Ofset grubuna bağlı altısı yerel, sekizi günlük ve biri haftalık ulusal yayınların bütün haklarını satın alır. Asil Nadir, 18 Ocak 1989’da ansiklopedi ve dergiler yayımlayan Gelişim Yayınlarını, ardından Güneş gazetesini çıkaran Güçlü Yayıncılığı satın alır. Böylece bir anda ulusal çapta yayın yapan üç gazetenin sahibi olur. Nadir’in bu tasarrufu basında tekelleşme ve holdingleşme konusunu da yeniden tartışmaya açar.

1980’li yıllardaki yerel basındaki gelişmeler nelerdir?

Merkezi İstanbul ve Ankara’da bulunan birkaç ulusal basın kuruluşu Anadolu’da yayıncılık faaliyetlerine başladı. 28 Nisan 1984 tarihinde Hürriyet gazetesi Doğu Anadolu’da satılacak gazetelerin baskısı için Erzurum’da bir basım tesisi faaliyete geçirir. Kısa zaman sonra ise Güneş ve Hürriyet gazeteleri burada basılmaya başlanır. 10 Ekim 1986’da Tercüman; gazetesi benzer bir teşebbüste bulunur. Burada basılan gazetelerin birkaç sayfası Doğu Anadolu kaynaklı haberlere ayrılır. Ancak bölgenin satış kotasının düşük oluşu ve geliştirmeye yönelik girişimlerin azlığı nedeniyle, birkaç yıl sonra Hürriyet ve Tercüman gazeteleri buradaki tesislerini kapatmak zorunda kalırlar.

1980’li yıllarda gazetelerin yaklaşık tirajı nedir?

Ulusal çapta yayın yapan gazetelerin 40-650 bin arasında tiraja sahiptir.

1990 yıllarda suikasta uğrayan gazeteci ve yazarlar kimlerdir?

30 Ocak 1990 tarihinde  Muammer Aksoy, 8 Mart 1990 tarihinde Çetin Emeç, 4 Eylül 1990 tarihinde Turan Dursun ve 6 Ekim 1990 tarihinde  Bahriye Üçok hayatını kaybeder.

1990 yılında 424 sayılı kararname gereğince hangi dergiler kapatılır?

Gazeteciler tarafından “Sansür ve Sürgün Kararnamesi” olarak değerlendirilen 424 sayılı kararname gereğince 30 Haziran 1990’da 2000’e Doğru ve Halk Gerçeği adlı dergiler süresiz kapatılır. Bunları basan Ilıcak Matbaası’na ise on gün kapatma cezası verilir.

Ansiklopedi savaşları nedir?

Gazetelerin kupon karşılığı okurlarına ansiklopedi dağıtması ansiklopedi savaşları olarak adlandırılır. Bu alanda ilk adımı Sabah gazetesi atmıştır. Meydan Larousse vereceğini açıklayan Sabah gazetesinin tirajı 500 binden 1 milyon 250 bine ulaşır. Hürriyet ve Milliyet gazeteleri de Sabah gazetesini izleyerek okurlarına karşılığı ansiklopedi dağıtır.

1993 yılında suikasta uğrayan gazeteci yazar kimdir?

Uğur Mumcu 24 Ocak 1993 tarihinde otomobiline konulan bomba sonucu hayatını kaybeder.

Türkiye’de kurulan ilk özel televizyon hangisidir?

İlk özel televizyon Macig Box Star 1 TV’dir.

Sanayi ve Ticaret Bakanlığı hangi gazeteler hakkında suç duyurusunda bulunmuştur?

Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Sabah, Hürriyet ve Milliyet gazeteleri aleyhine, promosyon kampanyalarında farklı fiyat uyguladıkları gerekçesi ile suç duyurusunda bulunmuştur.

1970’li ve 1980’li yıllarda basın sektöründe etkili olan yapılar nelerdir?

1970-80’li yıllarda ulusal çapta yayın yapan basında Hürriyet Medya Holding, İhlas Gazetecilik, Doğan Grubu, Asil Nadir Grubu, Tercüman Grubu gibi sektörel gruplaşmalar yaşanır.

Basın sektörü hangi dönemde Medya adını alır?

1830’larda devlet eliyle başlatılan gazeteciliğe 1927’de radyo yayınları, 1960’larda televizyonun da eklenmesiyle basın sektörü farklı araçlarla gelişimini sürdürür. Sektör medya adını  1990’lı yıllarda yaşanan hızlı değişim sayesinde gerçekleşir.

İstanbul’da Medya sektörünün yer aldığı yerler nerelerdir?

Eskiden Babali’de yer alan sektör daha sonra buradan ayrılarak İkitelli ve Yenibosna’da faaliyetlerini sürdürür.

Türkiye’de basının toplam tirajı nedir?

4.828.000 civarındadır.

5 Nisan kararları sonrası yapılan zamlardan basın sektörü nasıl etkilenmiştir?

5 Nisan kararları sonrası piyasada bulunan bütün mallar anında zamlanır. Gazete kâğıdı da yüzde 95 zamlı fiyatla satılmaya başlanır.

Özel Radyo ve Televizyon Kanunu, hangi tarihte kabul edilmiştir?

13 Nisan 1993 tarihinde kabul edilmiştir.

Özel Radyo ve Televizyon Kanunun içeriğinde neler bulunmaktadır?

Özel Radyo ve Televizyon Kanunu’ göre; Özel televizyon kanalları anonim şirket olarak örgütlenecek ve kurulacak bir üst kurul tarafından denetleneceklerdir. Frekans karmaşasına son vermesi bakımından kanuna göre belediyeler, vakıf, kooperatif ve finans kuruluşları radyo-TV istasyonu kuramayacaklardır.

Sabah gazetesinin 1990’lı yılların ortasında ortaya çıkardığı yenilik nedir?

1990’lı yılların ortalarına kadar dini bayramlarda yalnızca Gazeteciler Cemiyeti gazete çıkarırdı. Ancak Sabah gazetesi, Kurban Bayramı boyunca gazete çıkararak bu geleneği bozar. Sabah gazetesinin bu hareketi üzerine yargıya başvuran cemiyet gazetenin çıkmasını engellemeye çalışır. Bütün engellemelere rağmen Sabah ve Fotomaç gazeteleri farklı adlarla bayram boyunca yayınlarını sürdürürler. Böylece dini bayramlarda cemiyet dışında gazete çıkarmama geleneği ortadan kalkar.

Ağustos 2016 verilerine göre Türkiye’de en çok satan ilk beş gazete hangileridir?

Hürriyet, Sözcü, Sabah, Posta ve Haber Türk