Türk Düşünce Tarihi Dersi 1. Ünite Sorularla Öğrenelim

Batı, Ortaçağ’ın karanlık döneminden nasıl kurtulmuştur?

Batı, Ortaçağ’ın karanlık döneminden İslâm felsefesinin aktarımıyla kurtulabilmiştir.

Rönesans ve Reform hareketlerinin ortaya çıkmasında Müslüman filozof ve bilginlerinin etkisi var mıdır?

Evet. Rönesans ve Reform hareketlerinin ortaya çıkmasında Müslüman filozof ve bilginlerinin etkisi büyüktür.

Ne zamandan beri Batı’da ortaya çıkan fikirlerin temelinde İslâm felsefesi vardır?

XI. Yüzyıldan itibaren Batı’da ortaya çıkan fikirlerin temelinde İslâm felsefesi yatar.

İslam düşüncesi nasıl tanımlanmaktadır?

Genel ve en yalın tanımıyla İslâm düşüncesi, Müslüman düşünürlerin ve filozofların ortaya koydukları düşüncelerin ortak adıdır.

Müslüman düşünürlerin ve filozofların ortaya koydukları düşüncelere İslam Düşüncesi adı verilmesinin nedenleri nelerdir?

Bu düşünceye İslâm Düşüncesi adının verilmesi hem düşünürlerin Müslüman olmasından, hem de Kur’an ve Sünnet gibi İslâm dininin en temel iki kaynağının böyle bir düşüncenin oluşumuna ve gelişimine doğrudan ve dolaylı etkide bulunmasındandır.

İslam düşüncesinin kapsamı nedir?

İslâm düşüncesi, Allah’tan insana, tarihten tabiata düşüncenin konusu olan varlık, doğal ve insanî alana ilişkin Müslüman bilginlerin ürettikleri aklî düşünceleri kapsar. Bu açıdan, günümüz felsefî disiplinleri göz önünde bulundurularak, İslâm düşüncesinin kapsamı şöyle ifade edilebilir: Kuramsal Felsefe (mantık ve metafizik); Pratik (Amelî) Felsefe (hukuk, siyaset, ahlâk ve iktisat felsefeleri); Kelâm; Tasavvuf; Bilim Felsefesi, Sanat Felsefesi; Din Felsefesi; Dil Felsefesi ve Tarih Felsefesi.

İslam düşüncesi kaynakları özellikleri bakımından kaça ayrılmaktadır?

Bunlar, özellikleri itibariyle İslâmî ve yabancı kaynaklar olarak iki kısma ayırmak mümkündür.

İslami kaynaklar nedir?

İslâmî kaynaklar, İslâm dininin kendi temel kaynaklarıdır.

İslami kaynaklar kaça ayrılır?

İslâmî kaynaklar, kendi içerisinde, iki kısma ayrılır: Birincisi, Kur’an; ikincisi, Hz. Muhammed’in Sünnet’idir.

Kur’an hakkında bilgi veriniz?

Bilindiği gibi, Kur’an, sadece inanç ve ibadete dair bilgi veren bir din kitabı değildir. Bu hususlarla birlikte, hatta onlardan daha çok insana, topluma, doğaya ve insanlık tarihine dair doğru bilgiler veren bir kitaptır. Farklı konulara ait bu bilgiler, ya yasa düzeyinde çok genel bilgilerdir; ya da, bazı konularda olduğu gibi, en ince bir teferruata ilişkin çok özel bilgilerdir.

Hz. Peygamber’in Sünneti hakkında bilgi veriniz?

Hz. Peygamber’in Sünneti, gerek Kur’an’ı açıklayıcı olarak, gerekse Hz. Peygamber’in çeşitli konulara ve meselelere ilişkin şahsî görüş ve uygulamaları olarak İslâm düşüncesinin oluşumuna ve gelişimine kaynaklık etmiştir.

Yabancı kaynakları açıklayınız?

İslâm düşüncesinin oluşumu ve gelişimi esnasında Müslüman bilginlerin düşüncelerine etki eden, Kur’an ve Sünnet’ in dışındaki kaynaklara yabancı kaynaklar denmektedir. Bu kaynaklara yabancı kaynaklar denilmesinin nedeni bu kaynakların İslâm’dan önceki medeniyetlere ait olmasındandır.

Yabancı kaynaklar kaça ayrılmaktadır?

Yabancı kaynaklar; Müslüman milletlerin eski kültürleri ve yabancı eserlerin tercümesi olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

Araplar, Türkler ve Farslar gibi İslâm’a ilk giren milletlerin İslâm öncesi kültürel miraslarının etkileri nelerdir?

Bu milletlerin İslâm öncesi kültür unsurları hem İslâm’ı anlama ve yorumlamada, hem de aklî düşüncenin oluşumunda etkili olmuşlardır.

İslâm düşüncesinin yabancı kaynaklarını oluşturan unsurlar nelerdir?

İslâm öncesi kültürlere ait eserlerin Arapça’ ya tercümesiyle İslâm dünyasına giren düşünceler ve eserler, İslâm düşüncesinin yabancı kaynaklarını oluşturmaktadır.

Yabancı eserlerin Arapça’ ya tercüme girişimi ne zaman olmuştur?

Yabancı eserlerin Arapça’ ya tercüme girişimi ilk defa Hz. Ömer zamanında olmuştur; Müslüman askerleri İran’ı fethedince, İran’da buldukları Pehlevice eski İran krallarının tarihine ait Hudayi Nâme adlı eseri Hz. Ömer’e gönderirler. Hz. Ömer, eserin Arapça’ ya tercümesini emreder. Ancak, Hz. Ömer, tercümenin ilk bölümünü okuyunca; hoşuna gitmez ve eserin tercümesini durdurur.

Genel olarak yabancı eserlerin Arapça’ ya tercümesinin kimin döneminde başladığı kabul edilir?

Genelde yabancı eserlerin Arapça’ ya tercümesi Emeviler’ in son döneminde Halid bin Yezid (ö.704) ile başladığı kabul edilir.

Halid bin Yezid hangi alanlarda tercüme yaptırmıştır?

Halid’in yaptırdığı tercümeler, astronomi, kimya ve tıbba dair eserlerdi.

İlk sistematik tercüme faaliyeti ne zaman başlamıştır?

İlk sistematik tercüme faaliyeti Me’mûn’un Bağdat’ta 830 yılında Beytü’l-Hikme (Bilgelik Evi) adlı tercüme okulunu açmasıyla olmuştur.

Arapçaya tercüme faaliyetlerindeki mütercimler hakkında bilgi veriniz?

Arapçaya tercüme faaliyetlerinin ilk döneminde önce Sabiîlik, Süryanîlik gibi Hıristiyanlık mezheplerine dâhil Arap asıllı veya olmayan Sabiî ve Süryanî mütercimler kullanılmıştır. Daha sonra, Yunanca öğrenen Müslüman mütercimler de tercüme faaliyetine katılmışlardır.

Meşhur mütercimlerden birkaçını yazınız?

Sâbit İbn Kurrâ (Sâbiîdir, bir rivayete göre sonra Müslüman olmuştur); oğlu Kura İbn Sâbit (Müslüman); oğlu Sinân İbn Sâbit (Müslüman); İbn Mukaffa (İranlı, Zerdüştlükten sonra İslâm’a geçmiştir); oğlu Muhammed; Osman el-Dımışkî (Müslüman).

İnsanlık tarihinin bilinen en eski düşünce geleneği nedir?

İnsanlık tarihinin bilinen en eski düşünce geleneği Hermes’ in geleneğidir.

Hermes’in geleneği hangi medeniyetlerin temelini oluşturmaktadır?

Hermes’in geleneği, Mezopotamya ve Akdeniz havzası medeniyetlerinin temelini oluşturur.

Hermes geleneği hakkında bilgi veriniz?

Bu gelenek, İslâm’dan önce, tarihî öncelik sırasına göre, Babil, Mısır ve Yunan medeniyetlerinin ve düşüncelerinin köklü bir biçimde temelini teşkil ediyordu. Özellikle Astronomi, Matematik, Simya, Astroloji ve Sihrî (okült) düşünceler bakımından zengin ve ileri seviyede bir gelenekti. Hermes geleneği, İslâm dünyasında Astronomi ve Kimya gibi ilim dallarının gelişmesine doğrudan ve dolaylı tesir etmekte ve Astroloji, Simya, hurîfilik ve büyücülük gibi sırrî-batinî disiplinlerin de temelini oluşturmaktadır. Hermes geleneğinin tesirlerini, özel olarak, tasavvufî cereyanlarda, Batınîlik ve ismaililik ve Dürzîlik gibi dinî akımlar ile İhvânü’s-Safâ risâlelerinde görmek mümkündür. Söz gelimi, bazı Dürzî yazarlara göre beklenen Mehdî, Hermes’tir.

İslâm düşüncesinin en önemli yabancı kaynağını hangi düşünce oluşturur?

İslâm düşüncesinin en önemli yabancı kaynağını Antik Yunan ve Hellenistik düşüncesi teşkil eder.

Antik Yunan düşüncesi ne zaman oluşmuştur ve bu düşüncenin oluşumuna etki eden düşünceler nelerdir?

Antik Yunan düşüncesi, M.Ö.6. yüzyıldan, yani Thales ve Yedi-Hakîm zamanından, Aristo’nun ölüm yılı olan M.Ö.324 yılına kadar süren devrede oluşan düşüncedir. Bu düşüncenin oluşumunda, Anadolu İyonya medeniyeti başta olmak üzere, Fenike, eski Mısır, Mezopotamya (Babil) ve Hind düşüncelerinin etkileri vardır.

Antik Yunan ve Hellenistik düşünce döneminde yetişen düşünürler kaça ayrılmaktadır?

Bu devirde yetişen düşünürler, Sokrat merkez alınmak suretiyle iki kısma ayrılır: Sokrat Öncesi Filozoflar ve Sokrat Sonrası Filozoflar.

Sokrat Öncesi Filozoflar hakkında bilgi veriniz?

Tales’ten, Fisagor ve Empedokles’e kadar Sokrat öncesi filozoflar doğa felsefesiyle ilgilendikleri için kendilerine Fizikçiler adı verilir. Sokrat ile doğa felsefesi, insan felsefesine (felsefî antropolojiye) dönüşür; zira Sokrat ve onun devrinde, yani M.Ö. IV. yüzyılda ortaya çıkan ve kendilerine Sofistler denen bir grup düşünür, felsefenin temel konusu olarak insanı ele almışlardır.

Sokrat Sonrası Filozoflar hakkında bilgi veriniz?

Sokrat sonrası filozoflar olan sistem filozofları, felsefenin konusunu, Tanrı, doğa, Allah, insan ve toplum olarak hem genişletmişlerdir, hem de ürettikleri düşünceleri sistematik bir dille ortaya koymuşlardır.

İslâm düşüncesine, eserlerinin Arapça çevirileriyle doğrudan kaynaklık eden filozoflar kimlerdir?

İslâm düşüncesine, eserlerinin Arapça çevirileriyle doğrudan kaynaklık eden filozoflar şunlardır: Eflâtun (Platon), Aristo (Aristoteles), Plotinus, Proclus, Galen, Alexandre d’Afrodise.

Sasânîlerin düşüncesinin gelişimine katkısı olan dinler hangileridir?

Manikeizm ve Zerdüştlük gibi önemli eski İran dinlerinin Sasânîlerin düşüncesinin gelişimine büyük katkıları olmuştur.

Hint düşüncesi, İslâm düşüncesinin gelişmesine nasıl katkı sağlamıştır?

Câhiliye devrinden beri Arapların Hintliler ile özellikle ticarî bir ilişkileri vardı. Daha sonra, Hint Yarımadası’nın büyük bir kısmı Müslümanlarca fethedilince bir yandan Müslüman olan Hintliler vasıtasıyla, diğer yandan da Arapça’ya tercüme edilmiş Hint düşüncesine ait bazı metinler aracılığıyla, sınırlı da olsa Hint düşüncesi, İslâm düşüncesinin gelişmesine kaynaklık etmiştir.

Müslümanların Hint düşüncesini bilmesine imkân sağlayan nedir?

İranşehrî ve Bîrûnî gibi Müslümanların Hint kültür ve düşüncesine dair yazdıkları eserler, bu düşüncenin Müslümanlarca bilinmesini sağlamıştır.

İslâm’dan önceki zamanlarda ve İslâm’ın doğuşu esnasında ortaya çıkan düşüncelerin öğretildiği merkezler nelerdir?

? İskenderiye Mektebi ? Urfa ve Nusaybin Mektepleri ? Cündişapur Mektebi ? Antakya Mektebi ? Harran Mektebi

Makedonyalı İskenderi’in Mısır’ı fethederek orada İskenderiye şehrini kurmasından sonra bu şehirde kurulan mektepler hangileridir?

Burada iki mektep kurulmuştur. Birincisi, Hıristiyan kelâmcısı Orijen’in kurduğu İlâhiyat mektebidir. İkincisi de Ammonius Saccas’ın kurduğu felsefe mektebidir.

Felsefe mektebinde ne öğretilmekteydi?

Felsefe mektebinde, daha çok Eflâtun felsefesi gnostizimle yeniden yorumlanarak Yeni-Eflatunculuk şeklinde öğretiliyordu.

Eflâtuncu-Aristoculuk nasıl ortaya çıkmıştır?

Felsefe mektebinde, Aristo’nun eserlerinin, Eflâtunculukla yorumlanmasıyla, Eflâtuncu-Aristoculuk ortaya çıkmıştır.

Urfa ve Nusaybin Mektepleri hakkında bilgi veriniz?

Bunlar, gerçekte, birer din mektebiydi. Urfa mektebi, İranlılar tarafından 363 yılında kuruldu. O, Hıristiyanlaşan İranlılar için Yunancayı ve Hıristiyanlığı öğretmek için açılmıştı. Ancak, Aristo mantığı ve Porfyrious’un mantık kitabı İsagoji orada, uzun bir zaman okutuldu. Bu mektep, 489 yılında Bizans İmparatoru Zenon tarafından kapatıldı.

Cündişapur Mektebi nerede ve kim tarafından kurulmuştur?

Cündişâpur, İran’ın Huzîstan bölgesinde Sasânî hükümdarı I. Şâpur (241- 272) tarafından kurulmuştur.

Cündişâpur, 738 senesinde Müslümanların eline geçtikten sonra ne olmuştur?

Cündişâpur, 738 senesinde Müslümanların eline geçince, bu tıp ve felsefe mektebi Abbasîler devrine kadar varlığını korudu. Abbasîler’in ilk devrinde bu mektepte yetişen meşhur tabib bir aile vardı ki, onlara Bahteyşu ailesi denir. Bu aileden bazı tabibler ile oradan yetişen ünlü hekim Yuhanna b. Masuye daha sonra açılan Bağdad medresesinde tıp ilmini okutmuşlardır.

Antakya Mektebi’nde hangi felsefeler öğretilmekteydi?

Bu mektepte, Hıristiyanlığın yanı sıra, Eflatuncu ve Fisagorcu felsefeler okutuluyordu.

Antakya Mektebi’nde hocalık yapan en önemli bilgin kimdir?

Burada hocalık yapan en önemli bilgin, Süryanî Probus’tur.

Hermenötik öğretinin son temsilcisi olan mektep hangisidir?

Harran mektebi, Hermenötik öğretinin son temsilcisidir ve bu mektep, Abbasîlerin ilk devrine kadar varlığını sürdürmüştür.

7. yüzyıl Arap Yarımadası felsefi ve bilimsel düşünce açısından komşu ülkelerle karşılaştırıldığında nasıldı?

İslâm’ın doğduğu yer olan 7. yüzyıl Arap Yarımadası, onu çevreleyen komşu ülkelerin durumuna kıyasla, o yüzyılda, zihnî faaliyetin ürünü olan felsefî ve bilimsel düşünce açısından oldukça kısır bir durumdaydı.

İlim ve düşünceye teşvik eden ayetlerden birkaçını yazınız?

Oku!; Hiç bilenler ile bilmeyenler bir olur mu?; Yeryüzüne dağılın, geçmiş milletlerin akibetlerini görün!; Bilmediğiniz bir konuda bir bilene sorun! meâlindeki ayetler, ilim ve düşünceye teşvik eden yüzlerce ayetten sadece birkaçıdır.

Hz. Peygamber’in Müslümanları düşünmeye sevk eden Hadis’lerinden birkaç örnek veriniz?

Örneğin, İlim öğrenmek, kadın ve erkek her Müslümana farzdır; İlim, Çin’de de ola, alınız; İlmin anahtarı, sorudur şeklindeki Hadis’ler.

Hz. Peygamber’in,İlim Çin’de de olsa alınız sözünü ilk uygulayan kimdir?

Hz. Peygamber, ilk Müslümanların sağlık ihtiyaçlarını bilimsel olarak çözmek için, Müslüman olmamış yakınlarından, teyzesinin kocası Harise adlı kişiyi, İran’daki Cündişapûr medresesine Tıp öğrenmesi için göndermiştir. Böylece, İlim Çin’de de olsa alınız sözlerinin ilk uygulayıcısı kendileri olmuştur.

Hz. Peygamber’in, Vedâ Hutbesinde, Müslümanlara yaptığı son uyarı nedir?

Hz. Peygamber’in, Vedâ Hutbesinde, Müslümanlara yaptığı son uyarı: Size iki şeyi emanet ediyorum, bunlara uydukça kurtuluşa ereceksiniz. Birisi, Allah’ın Kitabı, ikincisi Sünnetim. olmuştur.

Hz. Peygamber’in maddi yokluğu neden İslâmî akılcılığın varoluşunun nedeni olmuştur?

İlk Müslümanların gerek dinle, gerekse dünya ile ilgili zorlukları ve sorunlarını Hz. Peygamber’e sormuşlar, o da Siz dünya işlerini benden daha iyi bilirsiniz diye cevap vermiştir. Hz. Peygamber’in, inananların dünya işlerini kendilerinin daha iyi bilebilecekleri şeklindeki ısrarına karşı, onlar, akıllarının sesini bile duymak istememişlerdir. Ancak Hz. Peygamber’in vefatı, ilk Müslümanlara kendi akıllarını kullanma ihtiyacını öğretmiştir. Artık, meseleleri arz edecek Hz. Peygamber gibi bir otorite yoktur. Ortaya çıkan meselelerin halli için, kendileri Kur’an ve Sünnet ile doğrudan baş başa kalmışlardır. Böylece de, kişisel görüş öne çıkmış ve akletmeye ihtiyaç duyulmuştur. Bu yüzden, meselelerin kavranması, diğer yandan da onlarla ilişkili olarak Kur’an ve Sünnet’in anlaşılması akla kalmıştır. Bu nedenle, Hz. Peygamber’in vefatı, ilk Müslümanlara bu gerçeği öğreten psikolojik bir tutum değişikliğini getirmiştir. Bu da, ister istemez, fikir ihtilaflarının ortaya çıkmasına sebep olmuştur.

İslâm’daki aklî düşüncenin, doğup gelişmesi nasıl olmaktadır?

Her Müslüman Kur’an ve Sünnet’i, aynı şekilde anlamadığı gibi her meseleyi de aynı şekilde algılamamaktadır. Bundan dolayı, bir mesele için, çok farklı çözümler ortaya çıkmıştır. Ümmetimin görüş ihtilafında rahmet vardır şeklindeki Hz. Peygamber’e atfedilen sözde de ifade edildiği gibi, farklı görüşlerin olması aslında bir olumsuzluk değil, gerçekten bir rahmettir. Çünkü İslâm’daki aklî düşünce, ancak böyle doğup gelişebilmiştir.

İslâm cemaati neden daha başlangıçta üç temel sınıfa bölünmüştür?

Hz. Ali ve Mu’aviye arasında hilâfet yüzünden ortaya çıkan kanlı olaylar, Cemel ve Sıffîn gibi iç savaşlar, Müslümanların büyük bir kısmını, siyaseten, Hz. Ali Partisi (Şî’atü Alî) ve Mu’aviye Partisi (Şî’atü Mu’aviye) gibi iki ana kısma ayırmıştır. Buna ilaveten, tahkîm (hakeme başvurma, hakem tayin etme) olayı yüzünden kendilerine Hevâriç (Haricîler) yani Ayrılıkçılar denen bir kısım Müslümanların Hz. Ali’den ayrılarak üçüncü bir parti meydana getirmesi, İslâm cemaatini daha başlangıçta üç temel sınıfa bölmüştür.

İslâm cemaati hangi grupla dört sınıf haline gelmiştir?

Daha çok dinî karakterli olan, Sûfiyye grubuyla bu bölünme dört sınıf haline gelmiştir.

Emevîler devrindeki düşünce hareketleri ne olarak nitelendirilmiştir?

Emevîler devrindeki düşünce hareketleri, klasik devir yazarları tarafından fırkalar olarak nitelendirilmiştir.

Fırka yerine daha sonra hangi kavram kullanılmıştır?

Fırkalar, Abbasîlerle beraber genel olarak mezhep denen hareketlere dönüşmüş ve fırka yerine mezhep denmeye başlanmıştır.

Düşünce hareketleri, Abbasîler dönemiyle birlikte nasıl bir dönüşüm yaşamıştır?

Düşünce hareketleri, Abbasîler dönemiyle birlikte, Fıkıh (Hukuk), Tasavvuf, Kelâm ve Felsefe gibi belirli ilim dalları haline gelmiş ve her ilim dalı için temel esaslar ve yöntemler belirlenmiştir.

Abbasîler devrinin İslâm düşüncesi açısından farklı bir yerinin olmasının nedeni nedir?

Bunun nedeni, hem kelâmî, tasavvufî ve hukukî sahalarda mezhepleşmelerden, hem de gerçek anlamıyla, felsefî, bilimsel ve teknik düşüncelerin ilk defa bu devrin başında ortaya çıkmasındandır.

İslâm dünyasındaki felsefeye ne zaman İslâm Felsefesi denmeye başlanmıştır?

İslâm dünyasındaki felsefeye İslâm Felsefesi denmesi, 19. yüzyılda oryantalistler ile başlamıştır. Daha sonra bu tabiri Müslümanlar da kullanmışlardır.

İslâm felsefesinin kapsamı nedir?

İslâm Felsefesi kavramı bazen yanlış çağrışımlara neden olmaktadır; bazıları İslâm Felsefesi tabirinden İslâm dininin, yani Kur’an’ın ve Sünnetin felsefesi gibi anlamaktadır. Bu doğru değildir. İslâm Felsefesi, sadece İslâm dünyasında ortaya çıkıp gelişen felsefenin adıdır. Bu bakımdan genel anlamıyla felsefe ne ise, İslâm Felsefesi de odur. Dolayısıyla felsefe olmak bakımından İslâm Felsefesi, felsefeden başka bir şey değildir.

İslâm felsefesi nasıl tanımlanmaktadır?

İslâm felsefesi, Müslüman filozofların felsefî düşüncesi olarak tanımlanır.

Saf felsefe İslam dünyasına nasıl girmiştir?

Müslümanlar ilk başta doğrudan felsefeyi merak etmeyip, başta matematikten, astronomi ve tıp gibi aklî ve doğa ilimlerini merak etmişlerdir. Ancak bu ilimler o dönemlerde felsefeden ayrı olmadıkları için, o ilimleri alırken ister istemez başta Yunan düşünürleri olmak üzere önceki düşünürlerin felsefî düşüncesini de İslâm dünyasına aktarmışlardır. Böylece H.2/M.8. yüzyılın ortasından itibaren saf felsefe de İslâm dünyasına girmiştir.

Felsefe kavramının sözlük anlamı nedir?

Bu kelime, Yunanca filosofia (Philosophia) kelimesinin Arapça telâffuza uydurulmuş şeklidir. Felsefe, hikmet sevgisi demektir.

Filozofun tanımı nedir?

Bu kelime, Yunanca filosofos (philosophos) kelimesinin Arapçalaştırılmış şeklidir. Filozof kavramı, filo (sevgi) ve sofos (hikmet) sahibi anlamına gelen iki kelimenin birleşiminden oluşmakta ve Hikmeti seven anlamına gelmektedir.

İslam felsefesinde ortaya çıkan felsefi akımlar nelerdir?

? Sofistâiyye (Sofizm) ? Reybiyye (Şüphecilik) ? Tabî’îyyun ? Bilinemezcilik (Tekâfü-i edille)

İslam felsefesinde ortaya çıkan sistemsel felsefî ekoller hangileridir?

? Meşşâiyye ? Rivâkiyye ? İşrâkiyye

İhvanü’s-Safâ nedir?

İhvanü’s-Safâ (Safâ kardeşleri) gizli, gizemli bir ansiklopedist felsefe cemiyetidir. İhvânu’s-Safâ, temelde Yeni-Fisagorcu, Eflatuncu, Yeni-Eflatuncu bir felsefî akımı temsil eder; mantık gibi bazı konularda da Aristo’yu takip etmişlerdir. Zaman zaman hurîfiliğe kaçan yorumları vardır. Felsefelerinin, genel olarak değerlendirildiğinde, özgün olmayan ve eklektik fikirlerden oluştuğu söylenebilir.

Kimlere bağımsız filozoflar denilmektedir?

Meşşâilik, İşrâkilik ve Rivâkiye gibi felsefe ekollerine doğrudan bağlantılı olmayan bazı Müslüman filozoflar vardır ve bunlara genelde Bağımsız Filozoflar denmektedir.

Bağımsız filozoflar kimlerdir?

? Gazzâlî ? Ebu’l-Berekât el-Bağdâdî ? İbn Haldûn

Gazzâlî’den sonra saf felsefenin duraklama nedenleri nelerdir?

? Gazzâlî ve sonrası dönemlerde felsefenin kelâm ve tasavvuf ile iç içe sokulması, ? Meşşâî filozofları tenkid etmesi ve onlara bazı görüşlerinden dolayı küfür ile itham etmesinden, felsefenin zararlı olduğu kanaatinin İslâm dünyasında yaygınlık kazanması, ? İslâm dünyasında ortaya çıkan Selefçiliğin, 14. ve 15. yüzyıllarda yeniden canlanması, ? İslâm dünyasında doğa bilimlerinin 14. yüzyıldan itibaren duraklamasıdır.

Endülüs’te bilim ve felsefenin canlanması hakkında bilgi veriniz?

Endülüs’te bilim ve felsefe Muhammed bin Abdurrahman’ın (852-886) saltanatı zamanında başlamıştır. Bu faaliyetler II. el-Hakem (961-976) zamanında çok daha hız kazanmıştır; birçok Endülüslü, Doğu İslâm dünyasına giderek bilim ve felsefe öğrenip geri dönmüştür. Ancak II. Hişam zamanında (976-1009) durum tersine dönmüştür; dinî ilimlere olan aşırı rağbet, felsefî bilimlerin önüne geçmiştir. Öyle ki Doğu İslâm dünyasından getirilen birçok eser –ki buna Gazzâlî’nin bazı eserleri de dâhil- yakılmıştır. Ne var ki, 11. yüzyıldan itibaren Endülüs’te ilim yeniden canlanmaya başlamıştır. Ancak büyük filozoflar ancak 12. yüzyılda yetişmeye başlamıştır.

Endülüs’te 12. yüzyılda yetişmeye başlayan filozoflar kimlerdir?

Bunlar sırasıyla; İbn Bâcce (ö. 1166), İbn Tufeyl (ö. 1186) ve İbn Rüşd (ö. 1198)’tür.

Osmanlı’da felsefî düşünceyi yeniden canlandırmada ilk adım kim tarafından atılmıştır?

Osmanlı’da felsefî düşünceyi yeniden canlandırmada ilk adım bizzat Fatih ile başlamıştır.

Hangi devirde İslâm felsefesi yerine Batı felsefesine merak başlamıştır?

Lâle devrinde İslâm felsefesi yerine Batı felsefesine merak giderek artmıştır.

Osmanlı’daki mantık çalışmaları hangi mantık anlayışı üzerinde odaklanmıştır?

Osmanlı’daki mantık çalışmaları, temelini Aristo’dan alan, fakat Fârâbî ve İbn Sînâ gibi İslâm mantıkçılarıyla geliştirilen mantık anlayışı üzerinde odaklaşmaktadır.

Osmanlı felsefesindeki Tehâfütçülük veya Gazzâlîcilik- İbn Rüşdüçülük hakkında bilgi veriniz?

Özellikle Fatih devrinin ünlü iki âlimi Hocazâde ile Alâeddin Tûsî’den Gazzâlî ile İbn Rüşd arasındaki felsefî tartışmaların ele alınmasını isteyince, Gazzâlî ve İbn Rüşd’ün Tehâfüt’leri yeniden okuyarak, Osmanlı âlimleri onlardaki meseleler üzerine akıl yürütmüşlerdir. Bazı konularda Gazzâlî, bazı konularda İbn Rüşd haklı görülmüş ise de bazı konularda da âlimler kendi özel fikirlerini vaz etmişlerdir.

Osmanlı felsefesindeki Eflâtunculuk hakkında bilgi veriniz?

Bazı Osmanlı düşünürleri doğrudan Eflâtunculuğa meyletmişlerdir. Bunlar arasında, Muslihiddîn b. Sinâ, Risâle-i Eflâtûniyye isimli bir eser yazarak Eflâtun’un fikirlerini tanıtmış ve eserini II. Beyâzıd’a takdim etmiştir: Eflâtun’un ideler nazariyesiyle ilgilenen diğer bir Osmanlı düşünürü de İbrahim Kasapbâşızâde’dir (ö. 1619): Onun Risâle fi’l-Musûli’lEflâtûniyye adlı eseri meşhurdur.

Osmanlı felsefesindeki Aristoculuk hakkında bilgi veriniz?

Özellikle Osmanlı mantık çalışmalarında ve Tehâfüt tartışmalarında Aristoculuk Osmanlı felsefesinde her zaman varolagelmiş ise de, XVIII. yüzyılda, yani Lâle Devrinde, saf Aristoculuğa doğru bir eğilim olmuştur. Bunda meşhur bilgin Yanyalı Es’ad Hoca Efendi (ö.1731) önemli bir rol oynamıştır. Yunanca bilen Es’ad Efendi, Aristo mantığı üzerine, Aristo’nun Yunanca mantık yazılarına dayanarak önemli çalışmalar yapmıştır. Aynı şekilde Aristo’nun fiziği üzerine de çalışmalar yapmıştır; Aristo’nun Fizik kitabını, Yunanca aslından Arapça’ya çevirmiştir.

Osmanlı felsefesindeki İşrâkîlik’i açıklayınız?

Şuhreverdî el-Maktûl’un fikirleri, başlangıçtan beri Anadolu’da ve Türkler arasında bilinmekteydi. O, Anadolu Selçukluları devrinde, başta, Erzurum, Erzincan, Harput ve Diyarbakır gibi illeri dolaşmıştır. Onun fikirlerini benimseyen bilgin ve devlet adamları da vardı. Osmanlılar devrinde de İşrâkîlik devam etmiştir.

Osmanlı felsefesindeki İbn Sinâcılık hakkında bilgi veriniz?

Tehâfütler geleneğiyle hem genel olarak Meşşâîlik, hem de Gazzâlîcilik Osmanlı düşüncesinde devam etmiş ise de, bu mektepte önemli bir yeri olan İbn Sinâcılık ayrıca devam ettirilmiştir. İbn sinâ’nın doğrudan kendi eserleri ve fikirleri üzerine çalışmış bir Osmanlı düşünürüne rastlanmamıştır. Ancak Kazvinî ve Ebherî gibi İbn Sinâcı filozfların felsefî eserleri, hem çokça okunmuş, hem de birçok Osmanlı düşünürü bu eserler üzerine şerhler ve hâşiyeler yazmıştır.

Hermes geleneği hangi düşünceler bakımından zengin ve ileri seviyede bir gelenektir?

Hermes geleneğinin, İslam dünyasınıda hangi ilim dallarının gelişmesine tesiri olmuştur?

Hermönetik disiplini İslam dünyasında nasıl kullanılmıştır?

İslam düşüncesinin en önemli yabancı kaynağı hangi dönemi kapsamaktadır?

Sasani düşüncesini gelişim sürecini açıklayınız?

Harran mektebinin önemi nedir?

İslam dünyasındaki felsefeye “İslam Felsefesi” denmesi nezaman, kimler tarafından başlamıştır?

Hangi İslam Bağımsız filozofunu günümüzün birçok bilgini Tarih Felsefesinin ve Sosyolojinin kurucusu olarak kabul etmektedir?

Fârâbî felsefeyi nasıl tanımlamıştır?