Tarihi Coğrafya Dersi 3. Ünite Sorularla Öğrenelim

Tarihi coğrafya nasıl ortaya çıkmış bir uzmanlık alanıdır?

Tarihi coğrafya, tarih ve coğrafya disiplinleri arasındaki sınır bölgesinde ortaya çıkmış bir uzmanlık
alanıdır.

Tarih ve coğrafyanın birbiriyle yakın ilişkili ve hatta birbirinin tamamlayıcısı olduğu görüşü kim tarafından takdirle ifade edilmiştir?

Tarih ve coğrafyanın birbiriyle yakın ilişkili ve hatta birbirinin tamamlayıcısı olduğu görüşü Immanuel Kant tarafından da takdirle ifade edilmiştir.

Tarihi coğrafya  hangi konuların anlaşılmasında rol oynar?

Tarihi coğrafya, geçmişte belirli bir bölgedeki devletin, değişimi ve gelişimiyle bu tür değişimlerin
nedenleri, sonuçları ve ilgili yasaları incelemede vazgeçilmez bir rol oynar.  İnsan ve doğa arasındaki
karşılıklı ilişkiyi göz önüne alarak, çoktan ortadan kalkmış olan geçmiş mekan/peyzajları yeniden inşa eder. Peyzaj, doğal/jeoekolojik parametreleri/sınırlarıaracılığıyla belirli bir zaman ve mekan içinde toplumun davranış ve faaliyetlerini etkiler. Tarihi ve coğrafi bakış açısı, güncel peyzajdaki insan faaliyetlerinin etkisinin yanı sıra geçmiş bir zaman diliminde araştırılan dönemdeki peyzaj yapısını ve insanlarla nasıl bir etkileşim halinde olduğunun bilinmesine katkı sağlarlar. İşte tarihi coğrafyacı hem tarih hem de coğrafyanın bakış açılarının zenginliği ve sunduğu imkanlarla geçmiş bir zaman dilimindeki doğal ortam-insan etkileşimini ortaya koymaktadır.

Tarihi coğrafya nasıl bir uzmanlık alanıdır?

Tarihi coğrafyacılar, teorik bakış açılarını, ana fikirlerini ve metodolojik araçlarını tarih ile coğrafyadanalarak, uzun süredir bu iki disiplinin sınırlarında çalışmalar gerçekleştirmektedir. Dahası,
tarihi coğrafya peyzaj, çevre, mekan ve yerleri tarihsel olarak araştıran ve bunların zaman içinde nasıl değiştiğini ortaya koyan interdisipliner bir uzmanlık alanıdır.

Tarihi coğrafya nasıl bir karakter kazanmıştır?

Bu disiplin tarih ve coğrafya disiplinlerinin arakesitinde yer almakta; çalışma konusu, kaynaklar ve
metodoloji açısından karma/kompleks yaklaşımı veilgileri onu “interdisipliner/disiplinler arası” bir alan haline getirmektedir. Gerçekten de tarihi coğrafya, hem içeriği ve kaynakları, hem de uygulamaları ile tamamen interdisipliner bir karakter kazanmıştır.

Modern coğrafya disiplininde olduğu gibi tarihi coğrafya nerede ortaya çıkmış ve bu adla adlandırılmasına yol açmıştır?

Modern coğrafya disiplininde olduğu gibi tarihi coğrafyanın da batıda ortaya çıktığı görülmektedir. Tarihi coğrafyanın klasik evresinin başlangıcı XVIII. yüzyıl başlarına değin uzanmakta olup özellikle Wells’in kutsal kitaplar üzerine yaptığı çalışmalara tarihi coğrafya ismini vermesi, sonraki çalışmaların böyle adlandırılmasına yol açmıştır.

Bugünkü anlamıyla tarihi coğrafyanın, konu kapsam ve yöntemler açısından mevcut halini alması nasıl olmuştur?

Ancak bugünkü anlamıyla tarihi coğrafyanın, konu kapsam ve yöntemler açısından mevcut halini alması için XX. yüzyılı beklemek gerekmiştir. Zira XVIII. yüzyıldan XX. yüzyıl başlarına değin tarihi coğrafya çalışmalarında ideoloji ve din olgusunun baskın olduğu dikkati çekmektedir. Bu noktada, yukarıda da belirtildiği gibi 1700-1920 arası dönem tarihi coğrafyanın klasik evresini oluştururken 1920-1950 yılları arasında gerçekleştirilen araştırma ve tartışmalar sayesinde tarihi coğrafya modern kimliğini kazanmıştır. Özellikle 1975 yılında yayın hayatına İngiltere’de başlayan Journal of Historical Geography isimli dergi hem tarihi coğrafyanın bilimsel sistematikteki yeri hem de kullandığı yöntemler açısından önemli bir yere sahiptir. Ayrıca Amerikalıların Historical Geography, Almanların Historiche Geographie, Çeklerin Historicka Geografi, Japonların Historical Geography isimli dergilerinin de tarihi coğrafya alanına önemli katkıları olmuştur. 

Coğrafyanın doğasına ilişkin birçok görüş olmakla birlikte kaç temel entelektüel gelenekten söz etmek mümkündür? Bunlar nelerdir?

Coğrafyanın doğasına ilişkin birçok görüş olmakla birlikte dört temel entelektüel gelenekten söz etmek mümkündür. Bunlar; “dağılışların değişimi, çevrenin değişimi, peyzajın değişimi ve alanların/bölgelerin değişimi”dir. Bu dört geleneğin doğru bir şekilde araştırılması ve ortaya konulması tarihi bir bakış açısını zorunlu kılmaktadır. Zira coğrafi değişim olarak tarihin, yer tarihi olarak coğrafyanın anlaşılması ve değerlendirilmesine ihtiyaç vardır. İşte tarihi coğrafyacılar geçmiş bir zaman diliminde değişen dağılışlara, çevreye, peyzaja ve bölgeye odaklanarak onları açığa çıkarmayı amaçlamaktadır.

Tarihi coğrafyanın amacı nedir?

Tarihi coğrafyanın amacı, “geçmişe dönük/retrospektif” bir yöntemle seçilen peyzaj unsurlarının zamanla meydana gelen gelişimini ayrıntılı olarak açıklamak ve tasvir etmek değildir. Onun amacı, geçmiş peyzajların veya peyzaj alanlarının karmaşıklığını ve işleyişini anlamaktır. Sadece bu şekilde yapılan tarihi coğrafya, geçmişin gerçek coğrafyası olabilir. Ancak bu, diğer şeylerin ötesinde, tarih yazıcılığı ile coğrafyanın itibarını genişlemesine katkıda bulunabilir ve onların popülerleşmelerine yardımcı olabilir. Ayrıca, diğer alanlardaki uzmanlarla coğrafyacılar arasındaki interdisipliner işbirliğinin geliştirilmesine temel oluşturur.

Araştırmanın başarısı için ön koşul nedir?

Araştırmanın başarısı için ön koşul, incelenen peyzajın ve yerel halkın yaşam biçiminin doğrudan ampirik gözlemle belirlendiği saha araştırmasıdır. Arazide jeomorfolojik haritalama, arkeolojik yüzey araştırması veya mevcut bitki örtüsünün haritalandırılması da yapılabilir. Arazi çalışmalarının bir parçasını, fotoğrafik dokümantasyonun oluşturulması ve peyzajın yapısal değişikliklerinin haritalandırılmasının yanında, tarihi peyzajın araştırılması ve tanımlanması oluşturur. Tarihi peyzaj yapıları, bölgedeki geçmiş ekonomik ve diğer insan faaliyetlerinin göstergeleridir. Bunlar, tarihi peyzajın kalıntıları olan zaman-mekan “katmanlarını” temsil eder.

Kartografik yöntem nedir?

Tarihi coğrafyadaki yaygın ve eski yöntemlerden birisi, kartografik yöntemdir. Bu iş, haritalardan bilgi edinme prosedürlerini, haritaların içeriğini analiz etmeyi, yorumlamayı, ayrıca haritaların yapımını ve üretimini kapsar. Tarihi coğrafya araştırmasının çıktılarından birisi, evrensel harita diline sahip ve seçilen peyzaj yapısının durumunu, incelenen dönemde yakınlaştırabilen tematik tarihi haritalardır.

Çok zamanlı analiz yöntemi nedir?

Çok zamanlı analiz yöntemi, arazi kullanım dinamiklerinin değerlendirilmesine odaklanmıştır ve güncel araştırmalar CBS desteğiyle gerçekleştirilen prosedürlerdir. Bu yöntemde araştırılan bölge için belirli bir zaman diliminde meydana gelen alan değişikliklerinin tespiti, sahadaki farklı arazi kullanım sınıflarının izlenmesi, aynı zamanda mekansal ilişkilerin analizi ve her arazi kullanım sınıfının boyutundaki farklılıklar takip edilmektedir. Çok zamanlı analizin temelini, arazi kullanım sınıflarının tematik haritaları ve arazi kullanım türleri ile ilgili istatistikler oluşturur. Çok zamanlı analizin bir bölümü de mekansal verilerin karşılaştırılmasıdır (karşılaştırmalı yöntem). Karşılaştırmalı analizde, tarihi coğrafyanın amaçları doğrultusunda, farklı kaynaklardan derlenen veriler karşılaştırılır.

Röllig, tarihi coğrafya çalışmalarından beklenenleri altı başlıkta toplamıştır. Bunlar nelerdir?

Röllig, tarihi coğrafya çalışmalarından beklenenleri altı başlıkta toplamıştır:

1. Yerleşmelerin lokalizasyonu

2. Yerleşmeye etki eden temel faktörler

3. Tarım ve sanayi

4. Yollar ve ticari rotalar

5. Yerleşik ve konar-göçer toplumlar

6.  Dünya konseptinin izahıdır.

Tarihi coğrafyanın da bir kapsamı ve içeriği olup bunlar nelerdir?

Bilimsel sistematikte her disiplinin belirli bir kapsamının bulunması gibi, tarihi coğrafyanın da bir kapsamı ve içeriği olup bunlar ana hatlarıyla mekan, geçmiş, değişim, konu ve metot olarak sıralanabilir. İnterdisipliner karakteri sebebiyle tarihi coğrafya kaynak ve yöntem bakımından arakesitinde yer aldığı coğrafya ve tarihten çok daha zengindir. Bu, araştırmacının işini kolaylaştırdığı gibi, bazen de zorlaştırabilmektedir

Tarihi coğrafyada önemli kavram ve konulardan birisi de nedir?

Tarihi coğrafyada önemli kavram ve konulardan birisi değişimdir. Araştırmaya konu edilen herhangi bir konuda mevcut durumu anlamak ve doğru yorumlamanın yolu değişimi ele almaktan geçer. Bir konuda değişimin ele alınması da kaçınılmaz olarak belirli bir zaman diliminde olaya yaklaşılmasını gerektirir. Zira değişimin doğru tespit edip değerlendirilmesi, ancak belirli bir dönemin başlangıç ve sonunun ele alınması ve karşılaştırılması ile mümkündür.

Tarihi coğrafyanın kapsam ve içeriğine dair çeşitli tartışmalar yapıla gelmiştir. Bu tartışmaların yaşandığı kurumların başında hangileri gelmektedir?

Tarihi coğrafyanın kapsam ve içeriğine dair çeşitli tartışmalar yapıla gelmiştir. Bu tartışmaların yaşandığı kurumların başında, Fransa’da Febvre, Bloch ve Braudel’in öncülüğündeki Annales Okulu iken Amerika’da Sauer’in başı çektiği Berkeley Okulu, İngiltere’de ise Mackinder, Herbertstone ve Gilbert’in öncü olduğu Oxford Okulu bulunmaktadır. Bu okulların arasında cereyan eden fikir savaşları neticesinde tarihi coğrafya bir disiplin haline gelmiştir. Bunlar arasında tarihi coğrafyanın gelişmesine en fazla katkı sağlayan ise Annales Okulu’nun çalışmalarıdır. Coğrafyacı Darby, Sauer, Clark; tarihçi Bloch, Febvre gibi isimler kendilerinin ve yetiştirdikleri öğrencilerinin çalışmalarıyla tarihi coğrafyayı gelenekten alıp yapılandırarak geleceğe taşımışlardır.

Baker, aynı zamanda tarihi coğrafyanın kapsamı ve temel nitelikleri olarak kabul ettiği, tarih ve coğrafya arasındaki bağlantıyı, yedi başlık altında açıklamıştır. Bunlar nelerdir?

Baker, aynı zamanda tarihi coğrafyanın kapsamı ve temel nitelikleri olarak kabul ettiği, tarih ve coğrafya arasındaki bağlantıyı, yedi başlık altında şöyle açıklamıştır: 

1. Tarihi coğrafya tıpkı tarih gibi geçmiş hakkındadır. 

2. Tıpkı tarih gibi, tarihi coğrafyanın da kaynakları ve teorileri problematiktir. 

3. Tartışmalar, tarihi coğrafya uygulamalarında merkezi bir noktada bulunur. 

4. Tarihi coğrafya öncelikli olarak, zaman boyunca meydana gelen coğrafi değişimle ilgilidir. 

5. Tarihi coğrafya tümüyle coğrafyanın dış kenarında değil, merkezinde yer alır. 

6. Tarihi coğrafya esasen mekansal analizle değil, yer senteziyle ilgilidir. 

7. Tarihi coğrafya belirli yerlerdeki tarihsel özgünlüğü açığa çıkarır. 

En geniş anlamıyla metot/yöntem nedir?

En geniş anlamıyla metot/yöntem, bizi gerçeğe götüren yoldur. Metot, bir araştırmada araştırmacıyı bilimsel gerçeğe ulaştırma konusunda önemli bir rol oynar. Bilimsel yöntem, düzenli düşünmeyi, bilgi edinmede belirli kural ve yollardan yine düzenli bir şekilde yararlanmayı ve bunu daha güvenilir ve verimli kılmak için gerekli alet ve teknikleri bulup kullanmayı ve geliştirmeyi ifade eder

1969 yılında Newcomb tarafından yayınlanan bir çalışmada, geleneksel ve yeni yöntemler/yaklaşım modelleri sıralanmıştır. Geleneksel yöntemler hangileridir?

Geleneksel yöntemler: a) Zamansal kesit   b) Dikey tema   c) Dagwood sandviç  d) Retrospektif/geriye giden yöntem  e) Dinamik kültür tarihi  f) Tarihi bölgesel coğrafya

Karşılaştırma/komparative metodu nedir?

Karşılaştırma/komparative metodu: Tarihi olanın iyi gözlenebildiği, eskinin korunmuş olduğu bir sahadaki araştırma sonuçları, başka bir alanda aynı tiplerin araştırılmasında kaynak olarak kullanılabilir. Bu açıdan bakıldığında bir yönü ile karşılaştırma yöntemi tipolojik metot ile benzerlik göstermektedir. Bu yöntem sayesinde bir yerdeki coğrafi unsurlar belirlendikten sonra buradan hareketle başka bir bölgedeki durumlar açıklanmaya ve karşılaştırılmaya çalışılır.