Osmanlı Türkçesi Metinleri 1 Dersi 6. Ünite Sorularla Öğrenelim

“Âstâne” kelimesinin alamı nedir?

Eşik, payitaht, büyük tekke, Allah’a yakın kimselerin kabri, merkez, -Osmanlı devletinin merkezi olması dolayısıyla- “İstanbul” mânâsına da gelir.

Gelir olarak 100.000 akçe üzerinde olan yıllık tahsisatlara verilen isim nedir?

Hâs.

“Melek İbrâhîm Paşa: Anadolu’da vâkı‘ Divriğ[i] kasabasındandır. Evâ’il-i Mehmed Hanî’de iki def‘a defterdâr ve bir def‘a yeniçeri ağası olan Seyyid Mustafa Paşa hizmetinde perveriş bulup kat‘-ı manâsıb iderek başbâkikulu ve bin altmış yedide başdefterdâr olup rind-i cihân olmağla şeytân ismiyle mülakkab kılındı. Ve Koca Köprüli ile Bozcaada ve Yanova seferin seferleyüp dört yıl tamâm defterdârlıkda karâr eyledi” metni bugünkü dile çeviriniz?

“Melek İbrahim Paşa Anadolu’da bulunan Divriği Kasabası kökenlidir. IV. Mehmed’in tahta geçişinin ilk yıllarında iki defa defterdâr ve bir defa yeniçeri ağası olan Seyyid Mustafa Paşa’nın yanında yetişmiştir. Daha sonra memuriyet silsilesinde yükselerek başbakikulu, 1067 senesinde de başdefterdâr oldu. Dünya işlerini hoş gören biri olduğunda şeytan ismiyle kendisine lakap takıldı. Ve Koca Köprülü (Köprülü Mehmet Paşa) ile Bozcaada, Yanova seferlerine birlikte katılıp dört yıl boyunca defterdârlık görevinde kaldı.”

“Vâkı‘ât-ı Rûz-merre” eserinin müellifi kimdir?

Üsküdârî Abdullah B. İbrahim.

“Bir makamın, memuriyetin yerini tutan, vekillik eden görevli. Osmanlıda sadrazam İstanbul’da olmadığı zamanlarda onun yerine bakan vekil.” Tanımı yapılan devlet görevlisi kimdir?

Ka’im-makam.

“Âmeden-i vâlî-i Anadolı: Ve Anadolı vâlîsi olan sâbıka merhûm Kara Mehemmed Paşa’nın kethudâsı Ladikli Ahmed Paşa Anadolı askeri ile ve kendü hadem ü haşemi ile meştâ-yı Edirne’ye vusûl ve tertîb-i sufûf-ı alay ile Cisr-i Sarâchâne’den mürûr ve izz-i huzûr-ı pâdişâh-ı âlem-penâhdan ubûr idüp sahrâ-yı sarây-ı Sultânîde vâkı? muhayyem-gâhlarına nüzûl eylediler.” Metni bugünkü dile çeviriniz?

“Anadolu Valisinin Gelişi: Daha önceden merhum Kara Mehmed Paşa’nın kethüdası olup halen Anodolu valisi olan Ladikli Ahmed Paşa Anadolu Eyaleti askeri ile ve kendi maiyeti ile Edirne kışlağına ulaştı. Saf düzenindeki askeriyle tören şekli alarak Saraçhane köprüsünden geçti ve cihanı koruması altına almış padişahın yüce huzurundan geçerek Sultan Sarayı önündeki alana kurulmuş olan ordugâha yerleşti.”

Osmanlı Türkçesinde yeryüzü anlamında kullanılan bir kelime söyleyiniz?

Rû-yı zemîn.

“Pîr-i mürşid-i kâmil” teriminin anlamı nedir?

Olgunluğun zirvesindeki irşad edici ihtiyâr.

Devlet adamları anlamına gelen kelime nedir?

Erkân-ı devlet.

“Kemâ-yenbagi” kelimesinin anlamı nedir?

Daha önceden olduğu gibi, eskisi gibi.

“Rûz-ı diğer: Yevmü’l-cum?a fî 15 şehr-i ramazân sene 1101.Der-meştâ-yı mahmiye-i Edirne. Vezîr-i a?zam Köprili-zâde Mustafa Paşa hazretleri salât-ı cum?ayı bu def?a dahi Üçşerefeli câmi?-i şerîfinde edâ buyurdılar. Cebeciyân-ı dergâh-ı âlî ocağı taraf-ı Âstâne’den hareket ve sahrâ-yı Edirne’de vâkı? çeşme-sâr-ı Solak kurbüne nüzûl eylediler.” Metni bugünkü dile çeviriniz?

“Diğer Gün: Cuma günü. 1101 Senesi Ramazan Ayının 15. Gününde. Edirne Şehrinde Kışlıkta: Veziriazam Köprülü-zade Mustafa Paşa hazretleri Cuma namazını yine Üç şerefeli camide kıldılar. İstanbul’dan hareket etmiş olan Dergâh-ı âlî cebecileri ocağına mensup askerler bugün Edirne önlerinde bulunan Solak Çayırı yakınlarına yerleştiler.”

. “Abdurrahmân Paşa: Arnavudiyyü’l-asldır. Hâce-zâde Hasan Paşa akrabâsından olup küçüklüğünde yeniçeri ocağına girüp yoluyla kul kethudâsı ve binseksen târîhinde Arnavud Uzun İbrâhîm Paşa yerine vezâret ile yeniçeri ağası ve seksenbeşde Babadağı’nda Bağdâd Eyâleti ve seksenyedide Defterdâr Ahmed Paşa üzerinden Mısır Eyâletin ve doksan birde Bosna Eyâletin ve doksan üçde Kamaniçe Eyâleti ve doksan yedide Üngürüs serdârlığıyla Haleb Eyâleti ve der-akab yine Budun Eyâleti tevcîh olup işbu sene-i mezbûrede onyedinci bâzâr güni küffâr Budun’a müstevlî oldığı gün kurşun ile urılup şehîd oldı.” Metni bugünkü dile çeviriniz?

Abdurrahmân Paşa: Aslı Arnavuttur. Hâce-zâde Hasan Paşa’nın yakınlarından olup küçüklüğünde yeniçeri ocağına girdi. Orada yükselme sırasını takip ederek kul kethüdalığı görevine geldi. 1080 tarihinde Arnavut Uzun İbrahim Paşa’nın yerine vezirlik rütbesi de alarak yeniçeri ağalığı görevine getirildi. 1085’de Babadağ’ı tarafında görevliyken Bağdat Eyaleti valiliğine atandı ve sırasıyla 1087’de Defterdar Ahmet Paşa elinden Mısır Eyaleti valiliğini aldı. 1091’de Bosna, 1093’de Kamaniçe ve 1097’de Macaristan serdarlığı görevini yürütmek kaydıyla Halep Eyaleti verildi. Bu tevcihin hemen ardından yine Budin Eyaleti valiliğine getirildi. Bahsedilen senenin (1097) on yedinci Pazar günü düşman Budin’e saldırdığı gün kurşun ile vurulup şehit oldu.

“Dilîrâne” kelimesinin anlamı nedir?

Kahramanca, yiğitçe.

“Osman Paşa Bosnaviyyü’l-asldır” ibaresinin doğru anlamı hangisidir?

Osman Paşa Bosna asıllıdır.

“Yeden bi-yedin” teriminin anlamı nedir?

Elden ele, doğrudan doğruya, vasıtasız.

“Odabaşı” kimdir?

Pâdişâhın hizmetinde bulunan ve Enderûn’un önde gelen görevlilerinden birisidir.

“Osmanlı döneminde İstanbul’da Topkapı sarayında “Kubbe-altı” denilen yerde toplanan vezirlerden her biri”ne ne ad verilirdi?

“Kubbe-nişîn”

“Hezimete uğramış, yenilmiş, bozguna uğramış” anlamlarını karşılayan kelime nedir?

“Münhezim”

“Der-akab” teriminin anlamı nedir?

Akabinde, hemen arkasından.

“Defnedilmiş, toprağa gömülmüş, mezara konulmuş” anlamına gelen kelime nedir?

Medfûn.

“Haksız, hak etmeyen” anlamına gelen kelime nedir?

“nâ-hakk”

“Sû-i hareket” kelimesi hangi anlama gelmektedir?

Hareketin kötüsü, iyi olmayan iş.

“Besleyiş, besleme, beslenme, terbiye etme, yetiştirme, ilerileme” anlamlarına gelen kelime nedir?

Perveriş.

“Maliye Kaleminin önde gelen bürolarındandı. Senelik gelir ve masrafların bütçe benzeri bir genel toplamı burada hazırlanırdı. Büronun başındaki isme de rûznâmçe-i evvel efendi denilirdi.” Tanımı yapılan terin nedir?

Rûznâmçe-i evvel.

“Koruyucun anlamına da gelen, Osmanlıda sınır boylarındaki kalelere veya eyaletlere atanan üst rütbeli görevliler”e ne ad verilirdi?

Muhafız.

“Fermân-ı hümâyûn” terimi hangi anlama gelmektedir?

Pâdişâh fermânı.

“Kusurlar, hatâlar, yanlışlar” anlamlarına gelen kelime nedir?

Taksîrât.

“Leb-i deryâ” teriminin anlamı nedir?

Deniz kenarı.

“Sırât-ı müstakim” teriminin anlamı nedir?

Doğru yol.

“Zeyl-i Fezleke” eserinin müellifi kimdir?

Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa.