Orta Çağ ve Yeni Çağ Türk Devletleri Tarihi Dersi 3. Ünite Sorularla Öğrenelim

Harezmşahlar (1092-1220)

1. Soru

Harezm bölgesi nerede yer alır?

Cevap

Batı Türkistan topraklarının merkezinde yer alan Harezm bölgesi, Kırgız bozkırları ile Kızılkum Çölü’nü sağında, Üstyurt düzlüğü ile Karakum Çölü’nü de solunda bırakarak Aral’a doğru akan Ceyhun’un göle doğru yaklaştıkça oluşturduğu yüzlerce kolu sayesinde çöllerin ortasında geniş bir hayat alanıdır.


2. Soru

Harezmşahlar Devleti ne zaman, kimler tarafından kurulmuştur ve başkenti neresidir?

Cevap

XI. yüzyılda Türkler tarafından kurulan Harezmşahlar Devleti'nin idare merkezi Gürgenç’tir.


3. Soru

Harezmşahlar Devleti'nin o devrin en büyük İslam İmparatorluğu haline gelme süreci nasıl işlemiştir?

Cevap

Tökiş devrinin zaferleri ve bilhassa Selçukluların çöküşünden sonra büyük bir müstakil devlet şeklinde gelişen Harezmşahlar devleti, Alâeddin’in Gurluları ve Kara-Hanlıları ortadan kaldırması ve Kara-Hıtayları ezmesi ile o devrin en büyük İslam İmparatorluğu haline gelmiştir.


4. Soru

Hangi hükümdar döneminden itibaren kabile kuvvetlerinin de orduda çok mühim bir unsur olduğu görülmektedir?

Cevap

Tökiş zamanından itibaren kabile kuvvetlerinin de orduda çok mühim bir unsur olduğu görülmektedir.


5. Soru

Harezmşahlar Devlet'nin sosyo-kültürel yapısı nasıldır?

Cevap

Devlet hazinesinden faydalanmayıp, bilakis ona vergi vermekle mükellef olan insanların hepsini birden ifade eden reaya mefhumunu, sadece idari bir mefhum olarak kabul etmek lazımdır. Çünkü siyasi ve hukuk bakımından birbirinden farksız olan bu çok geniş kitle içinde, iktisadî ve içtimaî bakımlardan çok farklı zümreler mevcuttur. Büyük şehirlerde ve kasabalarda, yalnız imparatorluk memleketleri ile değil, dış ülkelerle de büyük ölçüde iş yapan zengin ve nüfuzlu bir tüccarlar sınıfı vardı. Bütün bu içtimaî sınıfların dışında, bir devlet idaresini daima meşgul eden diğer bir unsur daha vardır ki, o da konar-göçer kabilelerdir. Esasen geçim vasıtaları hayvancılık olan bu kabilelerle, onların otlak ihtiyaçlarını karşılayacak yaylak ve kışlaklar bulmak ve mevsim göçleri esnasında yol üstündeki yerleşik halkı, yani köy ve kasabaları, onların hareketlerinde korumak lazımdır. Kabilelerin de devlete karşı hukuki vaziyetleri ile ödedikleri vergilerin mahiyet ve miktarı da birbirinden farklıydı.


6. Soru

Harezmşah müesseselerinin esasını da teşkil eden müesseselerin gelişimi nasıl gerçekleşmiştir?

Cevap

Harezm’de, daha Gazneliler hatta Samaniler devrinden beri devam edip, Selçuklular zamanında son şeklini alan mahalli devlet müesseseleri, Harezmşah müesseselerinin esasını da teşkil etmiştir.


7. Soru

Harezmşahlar İmparatorluğu’nun hayatına son verecek olayların merkezinde yer alan devlet hangisidir?

Cevap

İç bünyesindeki bütün zaaflarına rağmen, dışarıdan bakıldığında bu kadar haşmetli ve kuvvetli göründüğü esnada, Harezmşahlar İmparatorluğu’nun hayatına son verecek olaylar, doğu sınırlarının ötesinde gelişmekteydi. Bu gelişmelerin merkezin-de, yalnız Müslüman doğunun değil, bütün dünya tarihi üzerinde derin izler bırakacak siyasi ve askeri bir güç olarak ortaya çıkan; Cengiz’in demir eli ile kurulan yeni Moğol Devleti’ydi.


8. Soru

Ahmed Yesevî kimdir?

Cevap

Harezmşahlar ülkesinde XII. yüzyılda, Seyhun ötesi bozkırlarında yaşayan Türk göçebelerinin İslamlaşmasında ve bunlar arasında bir Türk tarikatının kurulmasında, en büyük rolü oynayan şahıs Ahmed Yesevî’dir.


9. Soru

Devletin göçebe geleneklerinin etkisi altına girmesine sebep olan durum nedir?

Cevap

Harezmşahlar Devleti, coğrafi vaziyeti başta olarak, diğer başka faktörler sebebiyle bilhassa Tökiş devrinden başlayarak, göçebe Türk kabilelerinin kuvvetine dayanmak zorunda kalmıştır. Bu da devletin göçebe geleneklerinin etkisi altına girmesine sebep olmuştur.


10. Soru

Harezmşahlar Devleti'nin kuruluş süreci nasıl gelişmiştir?

Cevap

Harezmşahlar Devleti, XI. yüzyılın sonlarında Büyük Selçuklu İmparatorluğu yöneticilerinden Kudbeddin Muhammed b. Anuş-Tigin’in, gelenek icabı, Harezmşâh unvanı ile Harezm valiliğine tayini ile başlayan ve oğlu Atsız devrinde, onun Selçuklulardan bağımsız hareket etmeye başlamasıyla gelişen süreçte kurulmuş oldu.


11. Soru

Harezmşahlar Devleti kimin döneminde büyük bir imparatorluğa dönüşmüştür?

Cevap

Türk kökenli sülale tarafından kurulan bu devlet, Alâeddin Muhammed (1200-1220) devrinde büyük bir imparatorluğa dönüştü.


12. Soru

Harezm hangi araziye verilen addır?

Cevap

Harezm, Ceyhun (Amuderya) nehrinin döküldüğü Aral gölünün güneyinde ve bu nehrin her iki tarafında uzanan arazinin adıdır.


13. Soru

Harezmşahlar sülalesinin atası kimdir?

Cevap

Harezmşahlar sülalesinin atası olan Anuş-Tigin Garca (veya Anuştigin Garcaî, Nuş-tigin), Garcistanlı bir Türk kölesidir ve dönemin tarihçisi Reşidüddin’e göre aslen Oğuzların Beğdili boyuna mensuptur.


14. Soru

Harezmşah tabiri ne anlama gelir?

Cevap

Harezmşah tabiri İslam’dan önceki zamanlardan beri Harizm bölgesine hâkim olanlar için kullanılagelen bir tabirdir.


15. Soru

Harezmşahlar sülalesinin gerçek kurucusu sayılan kişi kimdir?

Cevap

Kutbeddin Muhammed, Harezmşahlar sülalesinin gerçek kurucusu sayılmaktadır.


16. Soru

Harizm bölgesinin muhtar bir eyâlet şeklinde yönetilmeyi zorunlu kılan özelliği nedir?

Cevap

Harezm’in bilhassa coğrafi konumu yüzünden asırlarca yarı mahalli hanedanlar tarafından idare edilmiş olması, Gazneliler ve Selçuklular hâkimiyetine geçtikten sonra da adeta muhtar bir eyâlet şeklinde yönetilmeyi zorunlu kılacak bir takım gelenekler yaratmıştı.


17. Soru

Hangi dönemden itibaren devlet müesseselerinin olduğu bilinir?

Cevap

Atsız devrinden itibaren müesseselerin varlığı bilinmektedir.


18. Soru

Harezmşahların askerî teşkilatıyla Büyük Selçukluların askerî teşkilatı arasındaki benzerlikler nelerdir?

Cevap

Harezmşahların askerî teşkilatı da, idare teşkilatı gibi, esas itibarı ile Büyük Selçuklulardan alınmıştır. Orduya ait bütün idari işlere, Gazneliler ve Selçuklular dev-rinde olduğu gibi, merkezi divanın mühim bir şubesi olan divan-i’arz bakardı. Hükümdara ait olan emlak ve arazinin idaresi doğrudan doğruya divan-ı hass’a aitti.Devlet hazinesinden tahsisât alan bütün askerlerin defterleri bu divanda tutulurdu. Harzemşahlarda da askerî İkta sistemi mevcut idi. Orduda vazife gören herkes, en büyüğünden en küçüğüne kadar, muayyen kıymette iktalara sahip idiler. Bu siste-me göre devlet belirli bir toprak parçalarından aldığı vergi hissesini, göreceği askerî hizmet mukabilinde, ordu defterlerinde kayıtlı bulunan hizmet erbabına terk ediyordu. Büyük, küçük bütün kumandanlar ve askeri valiler de zengin iktalara sahip idiler.


19. Soru

Devletin göçebe geleneklerinin altına girmesi ne gibi sonuçlar doğurmuştur?

Cevap

Bu hal, hem bir taraftan devletin süratle bir imparatorluk şeklini almasında bir neden olurken, diğer taraftan da devlet müesseselerinin düzenli işlemesine engel olmak suretiyle, yıkılışının da başlıca sebeplerinden birini teşkil etmiştir.


20. Soru

Harezmşahlarda vezirlik makamının hangi özellikler Selçuklulardan alınmıştır?

Cevap

Merkezi idarenin başında, Selçuklularda olduğu gibi, vezir bulunuyordu. Hükümdarın vekili sıfatı ile bütün devlet işlerini idare eden vezir, eğer nizamü’l-mülk lakabını taşıyorsa, hükümdarın yanında oturmak ve beraber yemek yemek gibi imtiyazlara sahipti. Vezâret mührü onda bulunur, memuriyetin alameti olarak, altın divit taşırdı ki, bütün bunlar Selçuklular devrinden kalan ananelerdir.


Bahar Dönemi Dönem Sonu Sınavı
25 Mayıs 2024 Cumartesi