İlk Müslüman Türk Devletleri Dersi 7. Ünite Sorularla Öğrenelim

Unutulmuş İmparatorluk da denilen Baktrian Helenleri (Greko Baktria) devleti nasıl ortadan kalkmıştır?

Siyasi açıdan bölgede fazla bir etkinlik göstermesi mümkün olmayan bu devlet Sakalardan yediği darbe sonucunda bir daha toparlanamayacak ve Yüe-çiler tarafından ortadan kaldırılacaktır.

Birunî’nin ifadesiyle ‘Türkşâhîler’ kimdir ?

Birunî, Kabilşahların Tibet asıllı bir Türk sülalesi olduğuna işaretle altmış nesilden bu yana bölgede hâkim olduklarını kaydederek bunlara aynı zamanda Türkşâhîler denildiğini de ifade eder.

Kabil ve çevresinde Gök-Türk devrine ait Türk abideleri nelerdir?

Kabil ve çevresindeki pek çok Türk abidesi günümüze kadar ulaşmış bulunmaktadır. Bunlardan Kabil yakınlarında Asamai dağları zirvesinde yedi kilometre sura sahip olan Balahisar, Tepe-Marancan, Şivaki, Güldara vihara ve situpaları, VII. yüzyıla ait Minar Chari adlı Budist sütunu ve son dönem Budist eserlerinden Haznan manastırıyla buradan çıkarılan heykellerin tamamı Gök-Türk devrine aittir.

Bugünkü Pakistan’ın ortaya çıkması nasıl sağlanmıştır?

Afganistan’ın en dağlık kesimlerine nüfuz ederek varlıklarını korumayı başaran Türkşâhîlerin bakiyeleri de Gaznelilere iltica ederek onların Hind seferlerinde önemli görevler üstlenmek suretiyle bugünkü Pakistan’ın ortaya çıkmasını sağlayacaktır.

Arap ülkelerine sevk edilen Türklerin durumu nedir?

Arap valiler, ciddî bir harbe girmeden, yağmalarda ele geçirdikleri veya sulh yoluyla kendilerine katılan Türklerden bir kısmını süratle İslâm hâkimiyeti altındaki bölgelere sevk ettiler. Değişik şekillerde Arap ülkelerine sevk edilen Türkler anladığımız manada ev hizmetleri, bağ-bahçe işlerinde kullanılan ve boğaz tokluğuna çalıştırılan alelade köleler değillerdi. Bunlar başta halifeler olmak üzere büyük komutanlar ve eyalet valileri tarafından şehirlerde bir nevi özel muhafız gücü olarak tutulurlardı. Memlûk da denilen bu Türklerin cemiyette belli bir yerleri vardı ve yeterli miktarda ücret alıp, toplumda saygı görürlerdi.

Sebüktegin’in emîrü’l-ümerâ makamına atanmasında hangi özellikleri etkili olmuştur?

Alptegin’in koruyuculuğu altında hızla yükselen Sebüktegin, zekâsı, dindarlığı, cesareti ve olgunluğunun yanı sıra devlet hizmetindeki başarılarıyla da onun takdirini kazanıp kızıyla evlenerek emîrü’l-ümerâ makamına atanmıştır.

Sebüktegin’in “Pend Name” eserinin konusu ve özelliği nedir?

Çocuklarının iyi birer yönetici olmalarını sağlamak için bizzat kendisi Pend-nâme adlı bir ahlak kitabı yazmıştır. Bu eser günümüzde pek bilinmemektedir. Ancak daha sonra Kutadgu Bilig ve Siyasetnâme’de odaklaşan Türk Devlet anlayışı ile ilgili yazılmış en önemli kitaplardan birisidir.

Sebüktegin’in büyük oğlu Mahmud’un bilinen özellikleri nelerdir?

2 Kasım 971 günü doğmuştu. Annesi, Zabulistan’ın ileri gelenlerinden birisinin kızı idi. Bu sebeple Mahmud-ı Zabulî şeklinde de anılırdı. Çocukluğuyla ilgili fazla bir bilgi bulunmamaktadır. Yalnız çok iyi bir dini eğitim aldığı, hatta hafız olduğu bilinmektedir. Siyasi-ahlaki yönü de ihmal edilmemiş ve babasının Pend-nâmesi ile yetişmiştir. Daha gençlik yıllarında idarede görev almıştır.

Abbasi halifesinin Sultan Mahmud’a Yemînu’d-Devle ve Emîrü’l-Mille lâkaplarını vermesi üzerine karşılık olarak sultan ne yapmıştır?

Sultan Mahmud da bunun karşılığı olarak halifeye; İslâm dinine yardım etmek ve İslâmiyet’i yaymak maksadıyla her yıl Hindistan’a sefer yapmayı vaadetti.

Sultan Mahmud’un Sistan’a yürümesine sebep olan olay nedir, bu durumun sonuçları ne olmuştur?

Sultan Mahmud, Halef’in amcasının ölümüne sebep olmasından dolayı 999 senesinde büyük bir orduyla Sistan’a yürüdü. Halef, Gazneli ordusuna karşı koyamayacağını anladığından İspehbed Kalesine çekildi. Sultan Mahmud da bu kaleyi muhasara altına aldı. Ancak Halef yüz bin dinar ödemeyi ve hutbeyi Mahmud adına okutmayı kabul etti. Bunun üzerine Sultan Mahmud, Gazne’ye döndü.

Gazneli Mahmud’un Hindistan’a yaptığı ilk sefer nedir?

Bazı kaynaklar Sultan Mahmud’un ilk seferi olarak 999 veya 1000 yılında Kabil’in doğusuna, Lamghan’a yapılan bir askeri hareketi gösterirler. Ancak çağdaş kaynaklarda bu sefere dair herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. Bu sebeple Gazneli Mahmud’un Peşaver üzerine gerçekleştirdiği hareketi Hindistan’a yapılan ilk sefer olarak kabul etmek gerekir.

Bhatiya seferinden dönmek gazneliler için neden zor olmuştur?

Hindistan’da yağmur mevsimi başlamıştı ve Gazne’ye hareket eden Sultan Mahmud, bir yandan ülkesinden geçerken Ebu’l-Feth Davud’un saldırılarına maruz kalmış, diğer yandan da ganimetlerin büyük çoğunluğu Pencab’ın taşan sularının derinliklerinde kaybolmuştu. Zorlu bir yolculuktan sonra Gazneliler ancak Mayıs/Haziran 1005’te Gazne’ye varabilmiştir.

İkinci Peşaver Seferinde Sultan Mahmud’un, Vayhind ve Peşaver arasında kamp kurduktan sonra kırk gün beklemesinin sebebi nedir?

Düşmanlarının gücünü fark eden Sultan Mahmud’un, Vayhind ve Peşaver arasında kamp kurduktan sonra kırk gün beklemesine bakılırsa epeyce tedirgin olduğu ve savaş için çok geniş tedbirler aldığı söylenebilir. Nitekim hücum esasına göre düzenlenmiş olan Türk ordusunun bu savaşta savunmaya yöneldiği dikkati çekmektedir.

Thanesar bölgesinin Sultan Mahmud’un ilgisini çekmesinin nedeni nedir?

Thanesar askeri amaçla yetiştirilen en iyi fillerin ve Jagsoom’da Chakrasvami adı verilen büyük bir tapınağın bulunduğu Hindistan’ın zengin bölgelerinden biri idi.İktisadi gücünün kaynağını Hindistan’a dayamak isteyen Sultan Mahmud, Hindu tapınaklarının altın, gümüş vs. gibi kıymetli eşyalarla dolu olduğunu bilmekte ve bu onun seferlerinde önemli bir muharrik unsur olmaktaydı.

Sultan Mahmud ile Hârizmşahlar arasında yapılan anlaşmaya göre Hârizmşahlar ne gibi yükümlülükleri yerine getireceklerdir?

Anlaşmaya göre Hârizmşah, Mahmud’a tâbi olmayı kabul ediyordu. Başkent Gürgenç dışındaki şehirlerde hutbe sultan adına okutulacak ayrıca Hârizmşah, şeyhler, kadılar ve devletin ileri gelenleriyle birlikte seksenbin dinar para ile üç bin at gönderecekti.

Sultan Mahmud’un oğlu Mes’ûd’un fethettiği Gûristan bölgesi nerededir?

Afganistan’ın Helmend vadisi ile Herât arasında bulunan dağlık bölgeye Gûristân ya da Mendîş denilir. Bazen yanlışlıkla Gûr diye de isimlendirilen bu bölge kuzeyde Garcistan, batıda Herat, güneyde Garmir ve Nimruz, doğuda Kabil ve Kandahar bölgeleriyle sınırlıdır.

Gazneliler ile Ziyârîler arasında nasıl ilişkiler olmuştur?

Sultan Mahmud’a tâbi olup yıllık ellibin dinar haraç ödemeyi kabul eden Menûçehr’in tahtında kalmasına müsaade edildi ve aynı zamanda sultanın kızlarından birisiyle evlendirildi. Bu evlilik Menûçehr’e bir üstünlük sağlamamış, o da öteki vasallar gibi istendiğinde Mahmud’un seferlerine asker göndermiştir. Gazneliler Rey şehrini ele geçirdiği sırada Menûçehr Sultan Mahmud’u kendi toprakları içinde karşılamış, dörtyüzbin dinar para ödediği gibi Gazneli ordusunun erzak ihtiyacını da karşılamıştır.

Sultan Mahmud’un Afgan seferine çıkmasından sonra Kirat ve Nûr bölgelerinde nasıl gelişmeler yaşanmıştır?

Nûr ve Kirât vâdilerindeki putperest Afganlıların üzerine asker sevk edildi. 1020 yılında Kirat’a geldiğinde buranın hâkimi Sultan Mahmud’a itaat ederek halkıyla birlikte İslâm dinini kabul etti. Nûr vadisi halkı ise Gaznelilere karşı koyarak savaşa başladı. Bunun üzerine sarp dağlardan orduyu geçirebilmek için yollar yaptırıldı ve Ali Karîb Nûr vâdisine gönderildi. Kısa süren bir savaş neticesinde bölge fethedilerek itaat altına alındı.

Sultan Mahmud’un vefatı sırasında devlet sınırları nasıldır?

Sultan Mahmud’un vefatı sırasında devletin sınırları en geniş şeklini almış olup Afganistan, Türkmenistan, Harizm, Kirman, Horasan, İsfahan, Rey, Hemedân, Yezd, Kazvîn, Kâşân, Mâzenderân, Esterâbâd, Geylan, Hindistan’da; Pathanistân (Peştunistan), Sind, Belûcistan, Doğu ve Batı Pencâb (bugünkü Pakistan’ın tamamı), Racastân, Mâlvâ, Gûcerât, Delhî, Agra, Ud, Allahâbâd (asıl Hindistan) bölgelerini kapsamaktaydı.

Sultan Mahmud ölünceye kadar halifeye karşı içinde gizli bir nefret beslemesinin sebebi nedir?

Abbasi halifesi Kadir Billâh, Gazneli-Fâtımî yakınlaşmasından şüphelenmişti. Nitekim Abbasî halifesi bu sebeple Hasenek’in Karmatî olduğunu öne sürerek idamını istedi. Sultan Mahmud bu iddiaya son derece kızmış ve saçma bulmuştu. Ancak elçilerin gidip gelmesinden sonra, Abbasî halifesini tatmin etmek için Fatımî halifesinin Hasenek’e verdiği hediye ile hil’atler Bağdad’a yollanmış ve 1025’de halkın önünde yakılmıştır. Bu olaya son derece canı sıkılan Sultan Mahmud ölünceye kadar halifeye karşı içinde gizli bir nefret besledi. Sultan belki de bu nefretin tesiriyle bir müddet sonra Hasanek’i vezir yaptı.