İlk Müslüman Türk Devletleri Dersi 6. Ünite Sorularla Öğrenelim

Karahanlılar (Türk Hakanlığı): İdari Teşkilat, Kültür Ve Medeniyet

1. Soru

Merkezi otorite zayıflamış veya birden fazla Han ortaya çıkmışsa  yönetimdeki Han ne yapardı?

Cevap

Merkezî otorite zayıfladığında ya da saltanat değişiklikleri sırasında ülkede
birden fazla han unvanlı hanedan mensubu ortaya çıkmışsa, bu durumda hakanlığın merkezinde bulunan hakan veya taht iddiacısı, diğerinden kendini üstün
olarak ayırmak için unvanın önüne sıklıkla kara (büyük) veya nadiren uluğ unvanı getirerek büyük hanın kendisi olduğunu göstermeye çalışırdı.


2. Soru

Karahanlılar'da "eşkinci" kime denirdi?

Cevap

Atlı posta taşıyıcılarına eşkinci denirdi.


3. Soru

Karahanlılar'daki sosyal yapı unsurlarını sıralayınız?

Cevap

Sosyal yapı:
Budun (Halk)
Boylar
Oymaklar
Aileler


4. Soru

Kaşgarlı Mahmud kimdir?

Cevap

Kaşgarlı Mahmud iyi bir tahsil görmüş ve Türk illerini dolaştıktan sonra geldiği Bağdad’da Türkçe-Arapça kamus niteliği taşıyan meşhur eseri Dîvânü Lugâti’t-Türk’ü 1074’de Halife Muktedî’ye sunmuştur. Eserin muhtevası ve ele alınışı itibarıyla Kâşgarlı Mahmud, ilk Türk dilcisi, İlk Türk halk bilimcisi, ilk Türk coğrafyacısı gibi pek çok alanda ilklerin Türk bilim adamı sıfatını hak ettiği kabul edilmektedir.


5. Soru

Karahanlılar'da hanedanın hiyerarşik sırası nasıldır?

Cevap

Hanedanın hiyerarşik sırası şöyle sıralanabilir:
1. Hakan
2. Buğra
3. İlig
4. teginler


6. Soru

Hakan ailesinin en kalabalık üyeleri kimlerden oluşurdu?

Cevap

Hakan ailesinin en kalabalık üyeleri teginlerdi. Tegin aslında köle demek olup, rivayete göre çocukları hakanın huzuruna çıktıklarında saygı ifadesi olarak “köleniz (tegininiz) şöyle yaptı, böyle işledi.” demeleri nedeniyle zamanla bu kelime onları ifade eden bir ad olarak kalmıştır. Dolayısı ile onları normal kölelerden ayırmak için teginin vasfına ve mizacına uygun (ya da hiyerarşisine) olarak, meselâ, rengi gümüş gibi saf olana Gümüş Tegin, yiğit ise Alp Tegin, Çağrı Tegin, Köç Tegin,
uğurlusuna Kutluğ Tegin denmiştir.


7. Soru

Karahanlılar'da "karşı"neye denirdi?

Cevap

Hakanlığın idare edildiği ve hakanın yaşadığı saraya karşı denirdi. Türk hakanlarının yaylak ve kışlak için yaptırdıkları birden fazla sarayları olabiliyordu. Bu
çerçevede kullanılan saraylar, bazen ulema sınıfına hibe edilerek medreseye ya da ribâta dönüştürülüyor, bu durumda hakan kendine yeni bir saray inşa ettiriyordu.


8. Soru

Karahanlılar'da Han'dan sonra sarayda en rütbeli kişi kimdir?

Cevap

Hakanın eşi katun (hatun) unvanı taşımaktadır. Katun sarayda hakandan sonra söz sahibi en önemli kişidir. Onun hizmetine ve buyruğuna girmek pek itibarlıdır.


9. Soru

Karahanlılar'da evlilikler boşanma ile bitebilir miydi?

Cevap

Karı ve koca arasında tok tok, yani anlaşmazlık olduğunda boşanmak mümkündür. Boş olmak, hür olmak anlamına gelmektedir. Kadın açısından geçimsizliğin kaynağı, kocanın kuma getirmesi, ya da kocanın kötü dilli olmasıdır. Kadın gerekirse kocasına para vererek boşanıp dul kalmayı tercih edebilirdi. Dul kadın
yeniden evlenebilmekte, ancak başlık olarak çeyiz yeniden talep edilmemekteydi.


10. Soru

Karahanlılar'da "yuğruş" kime denirdi?

Cevap

Merkez teşkilatının ve bürokrasinin başı vezir yani yuğruş idi.


11. Soru

Hakan ve Han unvanları arasında fark var mıydı?

Cevap

Hakan ve han unvanları fark gözetilmeden eşit statüyü ifade eder şekilde aynı anda da kullanılmaktadır.


12. Soru

Kercemin adlı sarayı kim yaptırmıştır?

Cevap

Tamgaç Han İbrahim yaptırdığı medrese ve hastanenin yanı sıra, bir de Kercemîn adında saray yaptırmıştır. 


13. Soru

Han'ın ikamet ettiği ülkenin başkentine ne ad verilirdi?

Cevap

Hakanın ikamet ettiği ülkenin başkentine ordu denirdi. 


14. Soru

Batı Türk Kağanlığı'nın başkenti neresiydi?

Cevap

Batı Türk Hakanlığı’nın başkenti Semerkand’dır.


15. Soru

Karahanlılar'da ülke yönetimi kimler arasında paylaştırılırdı?

Cevap

Ülke hanedan mensupları arasında idarî anlamda taksim edilmektedir. Hakandan sonra her bir hanedan mensubu sahip olduğu hiyerarşik konumuna uygun olarak ya tâbi ya da bir alt basamakta alt tâbi (tâbinin tâbisi) sıfatı ile kendi şehrini, vilayetini veya bölgesini yönetmektedir.


16. Soru

Karahanlılar'daki ordu düzenini açıklayınız?

Cevap

Ordu düzeni (Hamis: Beşli Sistem):
Merkez Kuvvetler (Han’ın yer aldığı)
Meymene (Sağ Kanat: Han Oğulları)
Meysere (Sol Kanat: Han Oğulları)
Yezek (öncü)
Artçı


17. Soru

"Candar" Karahanlı sarayında hangi işle görevliydi?

Cevap

Saray muhafızı candar idi. Yatgak da denilen bu muhafızlar, hakanın korunmasından da sorumludur. 


18. Soru

Karahanlılar'da medreselerin işlevini açıklayınız?

Cevap

Türk hakanlığında medreselerin temel işlevi, imam, müezzin, hatib, vâiz ve müftü gibi halkın dinî ihtiyaçlarına cevap veren memurların yetiştirilmesi yanında, yargı işlerinden, sulama ve vergi meselelerine kadar bir çok alanda etkin olan kadılık, muhtesiblik, kâtiplik, tercümanlık, istihbarat, noterlik, elçilik, nâibik,
valilik ve vezirliğe kadar devletin bürokrat ihtiyacını karşılamaktı.


19. Soru

Ebu Nasr Samani kimdir?

Cevap

Türk Hakanlığı’nın İslam’a girmesinde Sâmânîlerin ve Ebû Nasr Sâmânî gibi mutasavvıf şahsiyetlerin oynadığı rol, hakanlığın inanç yapısını büyük ölçüde etkilemiştir. Hakanlık bu vesile ile Sünnî ve Hanefî inanç çizgisini benimsemiştir.


20. Soru

Karahanlılar'da ordu kaç unsurdan oluşurdu?

Cevap

Türk hakanlığı ordusu dört ana unsurdan oluşmakta idi. Bunlar, saray muhafızları, hassa ordusu, hanedan mensupları, yerel idareciler, dihkanlar, gaziler vs. unsurlara bağlı birlikler ile boylardan oluşan askerlerdir.


21. Soru

Karahanlılar'da sosyal tabaka ve halk kimlerden oluşurdu?

Cevap

Sosyal tabakalar:
Boy Beyleri (tüplüğ eren)
Halk:
a. Bay (Zenginler)
b. Bilgeler
c. Atasagun (Tabibler)
d. Kam (Kahin ve Müneccimler)
e. Yoksullar
f. Köleler


22. Soru

Karahanlılar'da iktisadi yapı nelerden oluşurdu?

Cevap

Hakanlığın iktisadi yapısının dört ana ayağı vardı: Ticaret, Hayvancılık, Tarım, Avcılık.


Bahar Dönemi Dönem Sonu Sınavı
25 Mayıs 2024 Cumartesi