İlk Müslüman Türk Devletleri Dersi 5. Ünite Sorularla Öğrenelim

Tamgaç Han İbrahim kimdir?

Batı Türk Hakanlığı’nın kurucusu Tamgaç Han İbrâhîm, iç ve dış siyasî hadiselerden daha çok sosyal, ekonomik, sanat, bilim,
eğitim ve din alanlarında ülkesinde yürüttüğü reform niteliğindeki faaliyetleri ile ön plana çıkmaktadır. Bunun sonucu olarak, halkın gönlünde yer tutan Tamgaç Han İbrâhîm, halktan aldığı destekle muhalif bürokrat ulema sınıfına karşı başarı ile
mücadele etmiştir.

Bastırdığı paralarında “Sultânü’ş-Şark ve’s-Sîn (Doğu’nun ve Çin’in Sultanı)” gibi, ilk kez “sultan” unvanını kullanan kimdir?

Şemsü’l-Mülk Nasr b. İbrahim, bastırdığı paralarında “Sultânü’ş-Şark ve’s-Sîn (Doğu’nun ve Çin’in Sultanı)” gibi, ilk kez “sultan” unvanını kullanarak, hakanların Selçuklu ve Gazneli sultanlarına eşit statüde olduğunu gösterdi.

Tamgaç Han İbrahim hayatının sonlarına doğru tahtından feragat ederek, yerini kime bıraktı?

Tamgaç Han İbrahim hayatının sonlarına doğru felç geçirdi ve tahtından feragat ederek, yerini oğlu Şemsü’l-Mülk Nasr’a bıraktı ve 1068 yılında vefat etti.

Şemsü’l-Mülk Nasr devrinde Mâverâünnehr’e yönelik Selçuklu saldırıları, kimler tarafından yürütülüyordu?

Şemsü’l-Mülk Nasr devrinde Mâverâünnehr’e yönelik Selçuklu saldırıları, Sultan Alp Arslan’ın oğulları tarafından yürütülüyordu.

Şemsü’l-Mülk Nasr Mâverâünnehr’e yönelik Selçuklu saldırılarından şikayet ederek Sultan Alp Arslan ile nasıl bir anlaşmaya vardılar?

Şemsü’l-Mülk Nasr devrinde Mâverâünnehr’e yönelik Selçuklu saldırıları, Sultan Alp Arslan’ın oğulları tarafından yürütülüyordu. Bu nedenle Alp Arslan’a bir mektup yazarak bu saldırılardan şikayetçi oldu. Sultan Alp Arslan kendisine olumlu cevap verdi ve iki taraf arasında sıhrî akrabalık kuruldu. Buna göre; Şemsü’l Mülk Nasr, Sultan Alp Arslan’ın kız kardeşi ile evlendi. Kadır Han Yusuf ’un kızı (Sultan Mesûd’un eski eşi) da Sultan Alp Arslan’a verildi. Şemsü’l-Mülk Nasr’ın kız kardeşi Celâliye Türkan Hatun ise Sultan Alp Arslan’ın veliahdı ve oğlu Melikşah’a nikâhlandı.

Şemsü’l-Mülk Nasr, Sultan Alp Arslan’ın kız kardeşi olan eşini neden öldürttü?

Sultan Alp Arslan’ın oğlu Ayaz (ya da İlyas), Şemsü’l-Mülk’ün Semerkand’da bulunmadığı ve ülkenin doğusunda başka bir mesele ile uğraştığı sırada Mâverâünnehr’e yönelerek, Semerkand ve Buhara çevresine kadar yağma ve saldırılarda bulundu. Şemsü’l-Mülk Nasr, Ayaz’a yetişerek onu mağlup etti ve bir çok adamını esir aldı. Bütün bu olanlardan Sultan Alp Arslan’ın kız kardeşi olan eşini sorumlu tuttu ve onu öldürttü.

Tamgaç Han Hızır b. İbrahim’in saltanatı ne zaman sona ermiştir?

Tamgaç Han Hızır b. İbrahim’in saltanatının ne zaman sona erdiğini tespit etmeye yarayacak bir kaynağa sahip değiliz. Muhtemelen oğlu ve veliahdı Ahmed’in tahta çıkmasından biraz sonra vefat etmiştir (1087?).

İbâhiyye nedir?

İbâhiyye, kanunların, dinî emirlerin ve ahlak kurallarının bağlayıcılığını kabul etmeyip, her şeyi mübah görme anlamında kullanılmaktadır. İbâhiyye, İslamî dönemde genellikle bâtıniyyenin bir başka adı olarak görüldüğü gibi, sahte sûfîleri de
kapsamakta idi.

Zındık nedir?

Sâsânîler devri farsçasında kullanılan zendîk kelimesinin Arapçalaşmış hali olan zindîk, başlangıçta Zerdüştlik karşısında farklı
bir zümre kabul edilen maniheistlere denilmekte olup, giderek sapık manasında kullanılmaya başlandı. İslam ortaçağında ise, bütün gayri Sünnî kimseleri kapsayacak şekilde sapık anlamında genelleşti. İslam ceza hukukunda bir ıstılah olarak, küfrü
gerektiren inançlar taşıdığı halde Müslüman görünen kimseler için kullanıldı.

Sultan Berkyaruk’un tahta çıkardığı son hakan kimdir?

Sultan Berkyaruk’un tahta çıkardığı son hakan Harun Tegin idi (1099).

Sultan Berkyaruk’un tahta çıkardığı son hakan olan Harun Tegin kimdi?

Harun Tegin, kaynaklarda pek çok Türkçe unvan (Togan Han, Kadır Han, Tuğrul Bey, Kül Er Tegin, Tabgaç Han) ve Ebu’l-Meâlî künyesi ile birlikte zikredilen Doğu Türk Hakanlığı’ndan Taraz hakimi Kadır Han Cibril idi.

Mutasavvıf bir şahsiyet olan Arslan Han Muhammed el-Gâzî döneminin en dikkate değer yanlarından birisi nedir?

Mutasavvıf bir şahsiyet olan Arslan Han Muhammed el-Gâzî döneminin en dikkate değer yanlarından birisi, onun Selçuklularla yakın akrabalığı ve Selçuklu etkisi nedeni ile ülkede Karluklara alternatif olarak Oğuz nüfusu ve gücünün hızla artması ve dolayısı ile, ülkede Karlukların başını çektiği ikinci bir muhalif sınıfın doğmasıdır.

Buhara’da ilk kez “Sadr” ünvanı kime verilmiştir?

Buhara’da ilk kez “Sadr” unvanı verilen Abdü’l-Azîz’den sonra, bu unvan onun bütün çocukları ve nesli için kullanılır oldu.

“Âl-i Burhân (Burhan ailesi) kimlerdir?

“Nu’mânü’s-Sânî (ikinci Ebû Hanîfe)” olarak da anılan Abdü’l-Azîz’in, Buhara’da “sadâret”e intikali 1102 yılından sonra idi. Kendisi gibi, daha sonra yerine geçen çocuklarının da “Burhânü’d-Dîn ve Burhânü’l-Mille ve’d-Dîn” lâkaplarını kullanmasından dolayı “Âl-i Burhân (Burhan ailesi) adı ile tanındılar ve Buhara’da Saffâr ailesinin yerini aldılar.

Abdü’l-Azîz hangi yıl vefat etmiştir?

Burhân ailesinin kurucusu Abdü’l-Azîz 1123 yılında öldü ve yerine oğlu Sadr Ömer geçti.

Sadr Ömer, Katvan Savaşında kimlerin yanında yer aldı?

Sadr Ömer, Kara Hıtay - Karluk ittifakına karşı yapılan Katvan Savaşında (Eylül 1141) Selçuklular ve Batı Türk Hakanlığı yanında yer aldı.

Karluk meselesinin nedenleri nelerdir?

Karluk meselesinin sosyal, ekonomik ve siyasi temelli nedenlerini beş başlıkta toplayabiliriz:
1) Batı Türk Hakanlığı’nın siyasi alandaki gerilemeye karşın, medeni sahada parlak bir devir yaşaması nedeniyle kentleşme ve kent kültürünün yaygınlaşmasının bir sonucu olarak atlı çoban Karlukların yaşam alanlarının daralması,
2) Yaşam alanının daralmasına karşın Karlukların mal (hayvan) ve mülklerinin artması ve daha geniş otlaklara ihtiyaç duymaları,
3) Karlukların yerleşik hayata geçmek, ya da sürgün edilmek arasında bir tercih yapmaya zorlanmaları,
4) Batı Türk Hakanlığı hakan ailesinin Selçuklularla yaptıkları evlilikler sonucu devletin asli unsuru olan Karluklara yabancılaşması,
5) Batı Türk Hakanlığı hakan ailesinin Selçuklulara yakınlığının bir diğer sonucu olarak, özellikle Aşağı Seyhun’dan Mâverâünnehr’e yönelen Oğuz göçleri ile bölgede Oğuzların nüfusu ve gücü arttı. Bu ise Karlukların zaten yeterli olmayan otlakları ve devletin askerî kadrosunu Oğuzlarla paylaşmak anlamına geliyordu. Bu Karluklar için her anlamda tam bir ekonomik kayıptı. Üstelik geçmişten gelen ve efsanelere yansıyan eski düşmanlıkları da vardı.

Çözülemeyen Karluk meselesi nasıl sonuçlar doğurmuştur?

Çözülemeyen Karluk meselesi, hem Batı Türk Hakanlığı’nın Müslüman olmayan Karahıtây hakimiyeti altına girmesine, hem de Büyük Selçuklu devletinin çöküşüne zemin hazırlarken, İslam’ın doğu sınırının Müslüman olmayan Türk-Moğol unsurların
istilasına açık hale getirmiştir. Diğer taraftan bölgeden kovulan Oğuzların batıya göçleri ile, Anadolu’nun Türkleşmesinde önemli bir devreyi temsil eden sonuçları olmuştur.

Batı Türk Hakanlığı kaç yılında, nasıl sona erdi?

Kara Hıtayların desteğini arkasına alan Kılıç Arslan Han, Semerkand’da bulunan Hârizmşah’ın yakın adamlarını tutuklattı. Hârizmşah’ın kızı Han Sultan’ı da şehir kalesine kapattı. Bunun üzerine Hârizmşah, Hârizm’de rehin bulunan Kılıç Arslan Han’ın kardeşi Ötegin’i hapsettirdi. Daha sonra kalabalık bir ordu ile Semerkand’a yürüdü. Hârizmşah Muhammed’in ordusuna karşı direnemeyeceğini anlayan Kılıç Arslan Han, bir kılıç ve bir kefenle Semerkand’ı ele geçiren Hârizmşah’ın huzuruna geldi. Hârizmşah Muhammed, her şeye rağmen onu öldürmek istemediyse de kızı Han Sultan’ın ısrarı üzerine Kılıç Arslan Han
Osman’ın hayatına son verdi.(1212). Onunla birlikte han soyundan gelen pek çok kişi öldürüldü. Semerkand Hârizmlilerin yeni başkenti yapıldı ve Batı Türk Hakanlığı sona erdi (1212).

Doğu Türk Hakanlığı'nın temel stratejisi ne idi?

İslam’ın en doğusunda Müslüman olmayan unsurlarla İslam coğrafyası arasında bir set görevi üstlenen Doğu Türk Hakanlığı’nın temel stratejisi, Müslüman olmayan Türk-Moğol unsurlara karşı ülkeyi savunma, iskan etme ve İslamlaştırma yolu ile onları bir tehlike olmaktan çıkarma idi.

1057-1058 yılları arasındaki iç siyasi karışıklığın bugün açısından en önemli sonucu nedir?

1057-1058 yılları arasındaki iç siyasi karışıklığın bugün açısından en önemli sonucu, Kâşgarlı Mahmûd’un bu vesile ile Kâşgardan ayrılarak pek çok Türk beldesini dolaştıktan sonra Bağdat’a gelmesi ve burada meşhur eseri Dîvânu Lugâti’t-Türk’ü yazmış olmasıdır.

Doğu Türk Hakanlığı hakanı İbrahîm b. Ahmed’in Karluk ve Kanglı Türklerinin müsebbibi olduğu meseleleri çözememesi ne gibi sonuçlar doğurmuştur?

Doğu Türk Hakanlığı hakanı İbrahîm b. Ahmed’in Karluk ve Kanglı Türklerinin müsebbibi olduğu meseleleri çözememesi, ülkenin 1130’da Karahıtây hakimiyetine girmesine neden olmuş ve 1211’de Nayman Güçlük’ün bu devlete son vermesi ile Doğu Türk Hakanlığı da sona ermiştir.