Tarih Metodu Dersi 5. Ünite Sorularla Öğrenelim

Ortaçağ Tarihinin kaynak dilleri nelerdir?

Ortaçağ Tarihinin kaynak dili Arapça ve Farsça’dır.

Ortaçağ tarihini araştıran bir tarihçide olması gereken en önemli özellik nedir?

Tarihçinin pek çok dili bilmesi, özellikle ilgi duyduğu devrin kaynak diline mutlaka vâkıf olması gerekir.

Ortaçağ tarihi araştırmalarının başlıca sorunları, araştırmalarda kullanılacak metod ve kaynaklargenel nitelikli hangi eserlerde incelenmiştir?

Ortaçağ tarihi araştırmalarının başlıca sorunları, araştırmalarda kullanılacak metod ve kaynaklar Jean Sauvaget ve Cl. Cahen tarafından hazırlanan genel nitelikli şu iki çalışmada incelenmiştir: J. Sauvaget, Introduction to the History of theMuslim East, ed. Cl. Cahen, Los Angeles 1965 (Farsça tercümesi: Medhal-i târîh-i şark-i İslâmî, Farsça terc. Nûş Aferîn Ensârî, Tahran 1366/1987); Cl. Cahen, Introduction a l’histoire du Monde Musulman Médiéval VIIe XVe siècle, Paris 1982(Farsça tercümesi: Der-âmed-i ber-târîh-i İslâm der-kurûn-i vustâ, Farsça terc.Esedullâh ‘Alevî, Meşhed 1370/1991).

Türkler hakkında Bizans kaynaklarında yer alan kayıtlar iki ciltlik hangi eserde toplanmıştır?

Türkler hakkında Bizans kaynaklarında yer alan kayıtlar Gyula Moravcsik tarafından iki ciltlik bir eserde toplanmıştır: Byzantinoturcica, I: Die byzantinischen Quellen der Geschichte der Türkvölker, II: Sprachreste der Türkvölker in den byzantinischen Quellen, Budapest 1942-1943 (ikinci baskı: Berlin 1958; üçüncü baskı: Leiden 1983).

Doğu dünyası ile ilgili bibliyografyaların bibliyografyası niteliğindeki çalışma hangisidir?

Doğu dünyası ile ilgili bibliyografyaların bibliyografyası niteliğindeki şu çalışmaya müracaat edilebilir: Theodore Besterman, A World Bibliography of Oriental Bibliographies, (Yayınlayan: J. D. Pearson), Totowa 1975.

İslam dünyası ile ilgili batı dillerinde yayınlanan araştırmaların künyesihangi çalışmada toplanmıştır?

İslam dünyası ile ilgili batı dillerinde yayınlanan araştırmaların künyesi şu çalışmada toplanmıştır: James Douglas Pearson - Julia F. Ashon, Index Islamicus 1906-1955, Cambridge 1958; J. D. Pearson, Index Islamicus, Supplement, 1956-1960,Cambridge 1962; Wolfgang H. Behn, Index Islamicus, 1665-1905, Millersville1989, s. 865. Bu çalışma düzenli olarak yayınlanmaya devam etmektedir.

Yazmalar, hangi konularda Ortaçağ tarihi araştırmalarına önemli katkılar sağlayabilmektedir?

Yazmalar, ihtiva ettikleri önemli tarihî bilgilerin yanı sıra, zaman zaman müellif, müstensih, ithaf edildikleri kimseler hakkında içerdiği bilgiler ve telif edildikleri coğrafî muhitin kültürel özellikleri gibi pek çok farklı konuda Ortaçağ tarihi araştırmalarına önemli katkılar sağlayabilmektedir.

Bugün dünyada yaklaşık olarak kaç cilt kadar İslâmî yazma bulunduğu tahmin edilmektedir?

Bugün dünyada yaklaşık bir milyon cilt kadar İslâmî yazma bulunduğu tahmin edilmektedir.

Ortaçağ müellifleri ve eserlerinin tespitinde hangi eserler son derece önemlidir?

Ortaçağ müellifleri ve eserlerinin tespitinde şair, edip, âlim ve fakîhlerin biyogafilerini ihtiva eden eserler son derece önemlidir.

Ortaçağ tarihi ve kültürünü araştırma alanı olarak seçen bir araştırmacı için sözlüğün önemi nedir?

Sözlükler, araştırma alanı her ne olursa olsun, sosyal bilimler araştırmacılarının en çok müracaat ettiği eserler arasında yer alır. Özellikle, kendisi için Ortaçağ tarihi ve kültürünü araştırma alanı olarak seçen bir araştırmacının, çalıştığı konu ile ilgili pek çok farklı sözlüğe müracaat etmesi zaruridir.

Türkçe’nin Ortaçağ tarihi araştırmaları açısından en eski ve en mühim tarihî sözlüğü hangisidir?

Türkçe’nin Ortaçağ tarihi araştırmaları açısından en eski ve en mühim tarihî sözlüğü Kaşgarlı Mahmûd tarafından kaleme alınan Dîvânu Lugati’t-Türk’tür.

Türkçenin Ortaçağ tarihi araştırmacıları tarafından kullanılabilecek başlıca etimolojik sözlükleri hangileridir?

Türkçenin Ortaçağ tarihi araştırmacıları tarafından kullanılabilecek başlıca etimolojik sözlükleri arasında şunlar sayılabilir: Martti Räsänen, Versuch einesetymologischen Wörterbuchs der Türksprachen, Helsinki 1969; II: Wortregister,haz. István Keckskeméti, Helsinki 1971; Sir Gerard Clauson, An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Oxford 1972; V. M. Nadelyaev - D. M.Nasilov - E. R. Tanişev - A. M. fiçerbak, Drevnetürkskiy slovar’, Leningrad 1969; E.V. Sevortyan, Etimologiçeskiy slovar’ Tyurkskih yazıkov. Obşçetyurkskiye i mejtyurkskiye osnovı na bukvı glasnıye, I-VII, Moskova 1974 - (bu eser müellifin vefatından sonra talebeleri tarafından devam ettirilmiştir); Hasan Eren, Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Ankara 1999.

Ortaçağ kaynaklarında zikredilen yer adlarının bugünkü tespiti neden oldukça güçtür?

Ortaçağ kaynaklarında zikredilen yer adlarının doğru okunuşunun ve bugünkü yerlerinin tespiti, gerek Arap alfabesinin yapısı, gerekse yer adlarının zamanla değişikliğe uğraması veya tamamen yok olması nedeniyle oldukça güçtür.

Ortaçağ İslâm dünyasındaki yer adları ve yerleşim yerleriyle ilgili başlıca sorunlar için hangi esere müracaat edilmelidir?

Ortaçağ İslâm dünyasındaki yer adları ve yerleşim yerleriyle ilgili başlıca sorunlar için Yâkût el-Hamevî (öl. 1229) tarafından ansiklopedik bir tarzda kaleme alınan Mu’cemu’l-buldân isimli esere müracaat etmek gerekecektir.

Ortaçağda Türkler, Araplar ve İranlılar tarafından kullanılan, ancak bugün unutulup kaybolan pek çok şahıs adının doğru tespitinin zaman zaman oldukça güç olmasının sebebi nedir?

Ortaçağda Türkler, Araplar ve İranlılar tarafından kullanılan, ancak bugün unutulup kaybolan pek çok şahıs adının doğru tespiti, gerek Arap alfabesinin yapısı, gerekse müelliflerin yaptığı tahrifattan dolayı zaman zaman oldukça zordur.

Ortaçağ tarihi araştırmacıları için Arap şahıs adlarının tespitinde kullanılabilecek temel çalışma hangisidir?

Ortaçağ tarihi araştırmacıları için Arap şahıs adlarının tespitinde kullanılabilecek temel çalışma, Leone Caetani ve Giuseppi Gabrieli tarafından yayınlanmıştır: Onomasticon Arabicum, I-II, Roma 1915.

Araştırmacıların özellikle hükümdarların şecereleri, tahtta kaldıkları yılların, kullandıkları isim, unvan ve künyelerin tespiti ile ilgili başvurmaları gereken kaynaklar hangileridir?

Hükümdar ve hanedan üyelerinin şecerelerini gösteren jeneoloji kitapları, araştırma alanları her ne olursa olsun, tarihçilerin daima ellerinin altında bulunması gereken eserler arasında yer alır. Araştırmacıların özellikle hükümdarların şecereleri, tahtta kaldıkları yılların, kullandıkları isim, unvan ve künyelerin tespiti ve hanedan üyeleri arasındaki akrabalık ilişkileriyle ilgili jeneoloji kitaplarına başvurmaları gerekmektedir.

Jeneoloji kitap müelliflerine başlıca kimler örnek olarak verilebilir?

Ortaçağ İslâm dünyasıyla ilgili başlıca jeneoloji kitapları arasında Stanley Lane-Poole, Halil Edhem [Eldem], Eduard von Zambaur, Clifford Edmund Bosworth ve Yılmaz Öztuna gibi araştırmacıların eserlerini saymak mümkündür.

Ortaçağ İslâm dünyasında kaynak ve vesikalarda hangi takvim kullanılmıştır?

Ortaçağ İslâm dünyasında kaynak ve vesikalarda umumiyetle hicrî takvim kullanılmıştır.

Takvîm-i Celâlîya'yı hangi hükümdar hazırlatmıştır?

İslâm dünyasında Selçuklular zamanında hicrî takvimin yanında, Sultan Melikşâh (1072-1092)’ın emriyle, sultanın Celâlu’d-dîn lakabından dolayı Takvîm-i Celâlîya da adından dolayı Takvîm-i Melikîdiye anılan yeni bir takvim hazırlanmıştır.