İslam Tarihi ve Medeniyeti 1 Dersi 8. Ünite Sorularla Öğrenelim

II. Yezid’in yaşam tarzını geçmişteki Emevi halifelerinden pek çok açıdan farklı kılan şeyler nelerdir?

II. Yezid, seleflerden farklı olarak ülkeyi geniş yetkilerle donattığı valiler vasıtasıyla yönetir ve zamanının çoğunu sarayında iki şarkıcıya ayırırdı. Sık sık işret meclisleri düzenler, hatta bu yüzden halk ve hanedan mensuplarınca eleştirilirdi. Şarkıcılarından Habbabe isimli olanın etkisinde kalarak tayin ve atamalarda bulunurdu. Özetle Ömer b. Abdülaziz döneminin tüm kazanımları yitirilmeye başlanmış, hatta neredeyse aksi yapılır olmuştu.

Emevi halifesi Süleyman’ın selefi I. Velid’e ait takip ettiği tek siyaset nedir?

Süleyman b. Abdülmelik, selefi Velid’den kalan tek bir amaç konusunda değişim yapmamış ya da aynı şekilde ısrarlı olmuştur ki o da Anadolu’ya düzenlenen seferler ce İstanbul’un fethi arzusudur.

On üçüncü Emevi halifesi kimdir?

Yezid b. Velid’in kardeşi İbrahim b. Velid’dir.

On birinci Emevi halifesi Velid b. Yezid’in tahta çıktığında ilk faaliyeti ne oldu?

Kendisinin veliahtlıktan azlini destekleyen Hişam’ın valilerini görevden alarak çeşitli işkencelere tabi tutmak oldu. Ardından kendi yakınlarını göreve getirdiği gibi Hişam’ın yakınlarına el çektirerek mallarına el koyup halka kendini sevdirmek için geniş ihsanlarda bulundu

Halife Hişam b. Abdülmelik’i iktidarı boyunca tehdit eden temel sorunlar nelerdi?

İlgili temel sorunlar şunlardır: • Mevaliye karşı yükselen Arap milliyetçiliği, özellikle Kelbiler ile Kaysiler arasındaki kabilecilik taassubu, • Şiilerin ayaklanması, • Abbasi dailerin propagandaları, • Harici İsyanları.

Velid dönemi Kuzey Afrika ve İspanya’da yürütülen fetih hareketlerinin önde gelen komutanlarından Musa b. Nusayr, taht değişikliğinden nasıl etkilenmiştir?

İspanya’nın fethinin ardından Musa b. Nusayr ve Tarık b. Ziyad, Halife I. Velid’in emriyle Dımaşk’e gitmek üzere Endülüs’ten ayrıldılar. Çok sayıda esir ve eşi görülmemiş miktarda ganimetle çıktıkları yolculuklarının bir yarısında Halife’nin hastalandığı haberini, bir süre sonra ise Dımaşk’a Velid’in ölümünün ardından girmeleri ile ganimetleri teslim etmelerini emreden Veliaht Süleyman’ın mektubunu aldılar. Ne var ki Nusayr’ın bu emre uymayarak Velid’in ölümünden üç gün önce Dımaşk’a gelmesi, Süleyman’ın halife olmasını müteakip tüm görevlerinden azledilerek zindana atılmasına neden oldu. Neyse ki bir müddet sonra Ömer b. Abdülaziz’in araya girmesiyle işkence altında ölmekten kurtulabildi. Bu itibarla taht değişikliği ünlü komutanı birçok açıdan yerinden etti.

Halife Hişam dönemi Emevi Bizans ilişkileri nasıl cereyan etmiştir?

Bu dönemde Bizans saldırıları görülür bir şekilde artmaya başlamış, buna mukabil sınır garnizonları güçlendirilerek her yıl yaz aylarında Anadolu’ya seferler düzenlenmiştir. Muaviye, Süleyman ve Mesleme b. Abdülmelik tarafından idare edilen bu seferlerde pek çok yer fethedilmiş; Güneydoğu Anadolu’ya çeşitli Arap kabileleri yerleştirilmiştir.

Emevi Devleti hangi olayla ve nasıl tarihe karışmıştır?

Emevi Devleti son halife II. Mervan’ın Zap Suyu Savaşı’nda Abbasi kuvvetlerince mağlup edilip öldürülmesiyle tarihe karıştı.

Süleyman b. Abdülmelik’in şahsiyeti için neler söylenilir?

Çok gururlu, süslü ve güzel elbiseler giyip yeme içmeye aşırı düşkün olduğu, nitekim darbımesel haline gelen oburluğuyla bilindiği söylenilir.

Henüz 24 yaşında Bizans’a karşı sefere gönderilen ve Hac Emirliği gibi çeşitli görevlere getirilen altıncı Emevi halifesi kimdir?

Altıncı Emevi halifesi Velid b. Abdülmelik’tir.

Ömer b. Abdülaziz’den sonraki Emevi halifelerinin genel meşguliyet alanı ve bu alandaki sorunların ana sebebi ne olmuştur ?

Ömer b. Abdülaziz’in eşsiz yıllarından sonra başa gelen Emevi halifelerinin genelde meşguliyetleri iç politika üzerinde yoğunlaşmış, devlet başkanlarının önceliği ülkede gün geçtikçe artan istikrarsızlığı önlemenin çarelerini aramak olmuştur. Bunun temel nedeni ise Ömer b. Abdüzaziz dönemindeki toplum katmanlarını uzlaştıran anlayışın terk edilerek birlikteliği sağlayamayan yönetim anlayışlarına tekrar dönülmesidir.

Emevi Halifesi Velid zamanında Orta Asya Seferleri kapsamında nerelere hakim olunmuştur?

Velid zamanında Orta Asya Seferleri kapsamında hakim olunan yerler şöyledir: • Toharistan, • Beykent, • Numişkes ve Ramisen, • Buhara, • Harizm, • Semerkant, • Şaş ve Fergana, • Nirun, Sivistan, Bağrur, • Rûr, Brahmanabad, Mültan

Velid b. Abdülmelik döneminde önemli fetihlerine imza atan ünlü Emevi komutanları kimlerdir?

İslam tarihinin ikinci büyük fetih hareketini yöneten Velid dönemi komutanları; • Mesleme b. Abdülmelik, • Kuteybe b. Müslim, • Muhammed b. Kasım es-Sekafi, • Musa b. Nusayr ve • Tarık b. Ziyad’dır.

. Yönetim anlayışıyla dört halife dönemini benimseyen Ömer b. Abdülaziz’in -yine kendini tüm Emevi halifeleri arasında farklı kılan- idari ve mali uygulamaları nelerdir?

Halife Ömer b. Abdülaziz’i tüm Emevi halifelerinden farklı kılan idari ve mali uygulamaları şöyle sıralanabilir: • Halka zulmeden ve yolsuzluklara adı karışan vali ve diğer bürokratları görevden aldı. • Alınanlar yerine hangi kabileden olduklarına bakmaksızın liyakata önem vererek alanında uzman ve dürüst memurlar atadı. • Valilerin ticaretle uğraşmaları ve hediye almalarını yasakladı. • Cuma günlerinin mezalim mahkemesi duruşmalarına ayırarak bürokratlardan şikayetçi olanların doğrudan kendisine başvurabileceğini ilan etti. • Hapishaneleri ıslah ederek suçluları işledikleri suçlara göre ayrı koğuşlara yerleştirdi. • Hiyerarşiyi Halife, Vali, Kadı ve Vergi memuru şeklinde düzenleyerek işlerliğini artırmaya çalıştı. • Başarılı bir vergi reformu gerçekleştirdi. • Fethedilen toprakların Müslümanların ortak malı olması düşüncesinden hareketle haraç arazilerin satışını yasakladı. • Mevaliden haksız yere alınan cizye vergisini kaldırdı. • Bütün valilere emirler göndererek hangi ırk ve kökenden olursa olsun Müslümanların eşit olduğunu bildirdi. • Dini esasa dayanmayan tüm vergilerin kaldırılmasını ve ayrıca alınan verginin yerinde harcanmasını emretti. • Deniz ticareti ile tarımı teşvik ederek sulama işlerine önem verdi. • Ticaretle uğraşanlar dışında herkese yeterli miktarda maaş bağlayarak ülkede muhtaç kimse bırakmadı. • Reformları sayesinde sağladığı düzende zekat verilecek Müslüman kalmadığı için artan zekat ve vergi gelirlerinin bir kısmını esirleri kurtarmak, borçlulara yardım etmek ve fakir bekarları evlendirmek için kurulan fonlara aktardı.

Emevi Devleti’nin yıkılma sebepleri nelerdir?

Emevi Devleti’nin yıkılma sebepleri şöyle sıralanabilir: • Emeviler dört halife döneminden kalan istişare temeline dayalı, ehliyeti esas alan, şura ve biat esasları etrafında kurumlaşan hilafet sistemini değiştirerek yerine kuvvete dayalı ve babadan oğula ya da bir aileden bir diğerine intikal eden saltanat uygulamasını getirdiler. Bu evrensel İslam devleti idealinin yerini gitgide etnik unsurlara dayalı bir hükümdarlığa bırakması demekti. Böylece hilafet mutlak verasete dayalı bir hükümdarlığa dönüşmüş, haliyle de meşruiyeti tartışılır olmuştu. Nitekim devlete karşı yürütülen Şii, Zübeyri, Harici ve Abbasi propagandaları da bu argümandan beslenmekteydi. • Hilafet anlayışındaki bu değişim aynı zamanda cahiliye döneminin kabilecilik saplantısının tekrar ortaya çıkması demekti. İslam ile birlikte yok olan bu anlayış, yeni fetihlerle beraber siyasi ve iktisadi menfaatler uğruna tekrar hortlayarak eski düşmanlıkların körüklenmesine neden oldu. Artık Kuzeyli-Güneyli ya da Mudari-Yemeni rekabeti iktidar üzerinden yürütülüyordu ki bu da meşru sayılmayan hilafete karşı yürütülen isyanların temel motivasyonu olarak devletin çöküşünü hızlandırdı. • Emevi Devleti’nin çöküşünü belirleyen en temel sorun, yine onun en belirgin özelliği, bir Arap Devleti oluşu, yani Arap ırkçılığıydı. Bu taassupla Müslüman olsalar da Arap olmayan tebaa, Arapları sahibi oldukları haklardan mahrum edildiler. Bu yüzden mevali yönetimden nefret ettiği gibi onu yerinden etmeye çalışan her türlü muhalif hareketin destekçisi olmuş, nitekim Emevileri ortadan kaldırmayı hedefleyen Abbasi hareketi de bundan beslenmiştir. • Emevi yöneticilerin Müslümanların hafıza ve maneviyatlarında derin izler bırakan Hz. Hüseyin’in şehit edilmesi, Medine’nin işgali, ve Kabe kuşatmaları gibi adlarının karıştıkları bazı olaylar toplumla devletin arasının açılmasına neden olmuş ve bu da fikri ihtilaflara zemin oluşturmuştur. • II. Velid’in halifelikten indirilmesi esnasında aile içinde çıkan iç mücadele handen haliyle devletin akıbeti açısından dönüm noktası olmuştur. Böylece Emevilerin hakimi olduğu ve iktidarlarının en büyük destekçisi Suriye ikiye bölünmüştür.

Yezid b. Velid halife ilan edildiği törende neler vadetti?

Ömer b. Abdülaziz’i örnek aldığını söyleyerek zorla inşaat yaptırmayacağını, kanal açtırmayacağını, ödenemeyecek vergi yüklemeyeceğini, bir yerin gelirini başka bir yere harcamayacağını, askerleri gereğinden fazla ailelerinden uzak tutmayacağını, başta zayıflar olmak üzere herkesi dinleyerek haklarını koruyacağını vadetti. Ne var ki ne kendisi ne de içerisinde bulunulan genel durum bunları gerçekleştirmesine imkan verdi.

Emevi Halifesi Abdülmelik oğlu Veled döneminde İslam fetihleri hangi bölgeler üzerinde yoğunlaştı?

Veled döneminde İslam fetihlerinin yoğunlaştığı bölgeler şöyledir: • Hazar Ülkesi, • Orta Asya ve Hindistan, • Kuzey Afrika ve İspanya, • Anadolu.

Süleyman b. Abdülmelik döneminde Emevilerin İstanbul’u kuşatmasını Bizans açısından cazip hale getiren şartlar nelerdi?

Bunların başında ve en temelde Bizans’ın içinde bulunduğu bunalımlı durum gelmekteydi. Özellikle 711’den itibaren içine düştüğü ve uzun yıllar devam eden saray ihtilallerinin nedeni olduğu siyasi kargaşa ve istikrarsızlık zaten bu noktada olan Emevilerin İstanbul’u fethini cazip hale getirmekteydi.

Velid b. Abdülmelik dönemi Orta Asya ve Hindistan seferlerini yöneten komutanlar kimlerdir?

İlgili komutanlar şunlardır: • Haccac b. Yusuf, • Kuteybe b. Müslim ve • Muhammed b. Yusuf es-Sekafi.

. Halife Ömer b. Abdülaziz’i tüm selef ve Emevi halifelerinden farklı kılan uygulamaları nelerdir?

Halife Ömer b. Abdülaziz’i tüm Emevi halifelerinden farklı kılan uygulamaları şöyle sıralanabilir: • Halife ilan edilmek istendiğinde affını istemiş, fakat biat törenine katılanların ısrarıyla bu görevi kabul etmek zorunda kalmıştır. • Hz. Peygamber ve Hz. Ömer’in yönetimle ilgili karar ve icraatlarıyla ilgili belgeleri topladı. • Bilginlerden oluşan bir danışma meclisi kurdu. • Çeşitli şehirlerdeki alimlere mektuplar yazarak tavsiyelerini aldı. • Hükümdarlık merasim ve protokollerini ortadan kaldırarak halkın içinde yaşamaya başladı. • Saraydaki lüks malları devlet hazinesine teslim, köle ve cariyeleri azat etti. • Hutbelerde sadece halifeler için yapılan duayı halk için okunan umumi duaya çevirdi. • Hanedan mensupları ve devlet adamlarının haksız yere edindikleri malları belirleyerek hak sahiplerine iade etmeye çalıştı. • Önceki halifeler tarafından kendisine verilmiş gayrimenkul ve değerli eşyayı beytülmale devretti. • Hazineden maaş almadığı gibi kişisel işlerini yürütürken devle malından faydalanmadı. • İşbaşına gelir gelmez devletin toplumsal temellerini sağlamlaştırmaya ve tabanda yaşanan bölünmüşlükleri ortadan kaldırmaya çalıştı. • İslam’ı kabul ettiği halde ikinci sınıf vatandaş sayılan mevaliyi Arap asıllı Müslümalarla eşit kabul etti. • İslamın tebliği konusundaki gayretleriyle Berberi kabileleri ile Mısır ve Horasan halkının kitleler halinde İslama teşrifini sağladı. • Muhalefet guruplarına eşit ve adil davranarak iç barışı temin etti. • Hutbelerde Hz. Ali’nin yerilmesi uygulamasını kaldırttı. Yanı sıra ehl-i beyt mensuplarının uğradıkları haksızlıkları gidererek Hz. Ali taraftarlarının da gönlünü aldı. • Zımmilerin Müslümanlar hakkındaki şikayetlerini dinleyerek haksız yere el konulan kilise, ev ve diğer mallarını iade edip mağduriyetlerini giderdi.

. Süleyman b. Abdülmelik’in yönlendirdiği, Mesleme komutasındaki İslam ordusunun İstanbul kuşatması nasıl seyretmiş ve sonuçlanmıştır?

Mesleme, ordusunu evvela kışı geçirmesi için Afik’te tutmuş, ardından baharda Sardes ve Bergama’yı fethedip Çanakkale Boğazı’ndan Trakya’ya geçerek İstanbul’u kuşatmış, her ne kadar 1800 gemiden oluşan donanmasıyla halife Süleyman’ın ölümüne kadar kuşatmayı sürdürmüşse de özellikle Grek ateşi ve şehir surlarının dayanıklılığı nedeniyle başarılı olamamıştır.

Emevi Halifesi I. Velid b. Abdülmelik, dönemini fetihler açısından olduğu kadar sosyo-ekonomik ve kültürel açıdan da farklı kılan ne gibi faaliyetlerde bulundu?

: İlgili faaliyetler şunlardır: • Fakir ve muhtaçlara aylık bağlattı. • Sağlıklı olmayan kimselere birer hizmetçi tayin etti. • Hastalara refakatçi sağladı. • İhtiyaç sahiplerini devlet güvencesi altına aldı. • Bilimsel araştırma için kütüphaneler açtı. • Kudüs’te Mescid-i Aksa ile Dımaşk’ta Emeviyye Camii başta olmak üzere camiler yaptırıp köprü ve yollar inşa etti.

I. Velid’in yerine gelen Halife Süleyman b. Abdülmelik döneminin devletin duraklama evresine girişi sayılmasının nedenleri nelerdir ?

İlgili nedenler şunlardır: • Halife Süleyman’ın; idareyi ele alır almaz devlet içi hesaplaşmaya giderek hizmetleriyle öne çıkmış komutan, vali ve bürokratları görevlerinden uzaklaştırması. • Yönetimde farklı hizip ve gurupların oluşmasına yol açan atamalar yapması. • Gereksiz harcamalarla maliyenin zayıflamasına müsaade etmesi.

Süleyman b. Abdülmelik döneminde yürütülen imar faaliyetleri nelerdir?

715’te Nil’e el-Mikyasü’l-kebir yaptırılmış ve süslemeleriyle Dımaşk Emeviyye Camii’ne benzetilen Halep Ulucamii tamamlanmıştır.

Velid döneminde yürütülen Anadolu seferleri kimler tarafından idare edilmiş ve nereler ele geçirilmiştir?

Anadolu seferleri Halife Velid b. Abdülmelik’in kardeşi Mesleme b. Abdülmelik ve Abdullah b. Abdülmelik ile yine Emevi hanedanından birçok isim tarafından idare ediliyordu. Bölgeye düzenlenen bir dizi sefer sonucundaysa Bizans’ça İstanbul’un güvenliği açısından son derece önemli ve nitekim bu yüzden esaslı bir şekilde tahkim edilmiş olan Ereğli (Herakleia), Tuvane, Ammuriye, Eskişehir, Pozantı, Yalvaç ve Amasya gibi önemli yerler ele geçirilmiştir.

Halife Velid b. Abdülmelik döneminde Kuzey Afrika ve İspanya’da yürütülen fetih hareketleri kimlerce idare edilmiş ve nasıl sonuçlanmıştır?

Musa b. Nusayr ile Tarık b. Ziyad’ca yürütülen harekat, Tanca ve denizde Sardunya, Mayurka, Minorka ve Sicilya’da bazı şehirlerin fethedilmesi sonucunda Sebte dışında Kuzey Afrika’nın tamamının Müslüman egemenliğine girmesiyle sonuçlandı. Seferlerin en önemli sonucu ise İspanya’nın fethi oldu; İki komutanın beraber yürüttüğü İspanya seferi, Malaga, Elvira, Kurtuba, İsticce, başkent Toledo, Sevilla, Carmona, Niebla ve Merida’nın fethedilerek hemen hemen tüm bölgenin Müslüman idaresi altına alınmasıyla tamamlandı.

Halife Ömer b. Abdülaziz dönemi bilimsel gelişmeler ve imar faaliyetleri nelerdir?

İlgili bilimsel gelişmeler ve imar faaliyetleri şöyle sıralanabilir: • Hadislerin toplanılması sağlandı. • Süryanice bazı tıp kitapları Arapçaya kazandırıldı. • Aden’de bir cami, Misis’te bir cami ve sarnıç yapıldı.

Hişam’ın halifeliği döneminde idari, sosyo-ekonomik ve imar açısından ne gibi faaliyetler sergilenmiştir?

Hişam’ın halifeliği dönemindeki faaliyetleri şöyle sıralanabilir: • Divan defterleri yeniden tanzim edilerek Horasan’daki yazışmalarda Farsça yerine Arapça tutuldu. • Berid ve şurta teşkilatları yeniden düzenlendi. • Sivil mimarinin önemli örnekleri verildiği gibi hilafet merkezi Dımaşk’tan Rusafe kendine nakledildi. • Tarıma önem verilerek Dicle sularının taşmasını önlemeye yönelik setler yapıldı. Yanı sıra pek çok kanal açıldı, baraj ve köprüler imar edildi.

Abdülmelik’in ölümünden sonra Emevi tahtına çıkan I. Velid’in gerçekleştirdiği fetihler nelerdir?

Bu dönemde fetihler Hazar ülkesi, Orta Asya ve Hindistan, Kuzey Afrika ve İspanya ile Anadolu üzerinde yoğunlaştı

I. Velid’in Emevi devletinin başına geçtikten sonra yapılan fetihlerin sonuçlarını açıklayınız.

Bu dönemde fetihler Hazar ülkesi, Orta Asya ve Hindistan, Kuzey Afrika ve İspanya ile Anadolu üzerinde yoğunlaştı. Başta Velid’in kardeşi Mesleme b. Abdülmelik olmak üzere Kuteybe b. Müslim, Muhammed b. Kasım es-Sekafî, Musa b. Nusayr ve Tarık b. Ziyâd gibi islâm tarihinin ünlü komutanları Emevî Devleti’ni en geniş sınırlara ulaştırdılar. Bu fetihler neticesinde, gelecekte İslâm’›n bayraktarlığını yapacak olan başta Türkler olmak üzere Arap olmayan unsurların İslamlaşması hızlandı.

Kuteybe b. Müslim’i Horasan valiliğine atanmasından sonra Buhara’nın fethedilmesinin önemini açıklayınız.

Bölgede siyasi istikrarın sağlanması için Buhara’nın İslâm egemenliğine girmesi gerekiyordu. Bu konuda Haccâc tarafından da uyarılan Kuteybe 708’de yeniden sefere çıktı. Ceyhun’u geçtikten sonra karşısına çıkan Soğd, Kiş ve Nesef ordularını yenerek yoluna devam etti. Ancak Buhara Hükümdar› Verdân Hudât ile yaptığı çatışmalardan bir netice alamadan Merv’e dönmek zorunda kaldı. Ertesi yıl yeniden Buhara üzerine yürüdü ve şiddetli bir kuşatmadan sonra Türk müttefiklerin mukavemetini kırdı. Kendisine askerî yardım yapılması, vergi ödenmesi, şehirdeki evlerin yarısının Müslüman fatihlere bırakılması ve kaleye Müslüman muhafızlar yerleştirilmesi şartlarıyla şehri teslim aldı (709). Buhara’nın zaptı Mâverâünnehir fetihleri için önemli bir dönüm noktası oldu; sıra diğer önemli merkez Semerkant’a geldi.

I. Velid zamanında yapılan Anadolu seferlerinin sonuçları nelerdir?

Bu dönemde Mesleme 707 ve 708 yıllarında Bizans ordusunu iki defa yenerek Pozantı çevresi, Tuvâne ve Ammûriye ile Eskişehir’i fethetti. Kafkasya cephesinde Türklere karşı düzenlediği seferlerde bazı kalelere hâkim oldu. 711 ve 712’de Anadolu seferlerini yöneten Mesleme Amasya’yı ve bölgedeki bazı merkezleri, 714’te de Kafkasya cephesinde bölgenin en müstahkem şehri Derbend ve çevresini fethettikten sonra Cerâcime (Merdeîler)üzerine gönderildi. Mesleme’nin Anadolu seferlerinde şöhret kazanan Abbas b. Velid, Anadolu içlerine seferler yaptı. Bizans imparatorluğu bu esnada taht kavgalarıyla, İstanbul ve yakın çevresini korumaya yoğunlaştığından Emevîlere mukavemet gösteremiyordu. 712’de Abbas Yalvaç’a Mesleme de Amasya’ya hâkim oldu. Babasının vefatına kadar Anadolu seferlerine devam eden Abbas’ın en önemli başarılarından birisi 95’te (713-714) Bizans döneminde stratejik öneme sahip sınır kalesi Harekleia’y› (Ereğli) fethetmesidir. İmparator Herakleios tarafından İslâm ordularına karşı esaslı bir şekilde tahkim edilen Ereğli’nin fethi İstanbul kuşatmasının önemli adımlarından biri olmuştur.

Süleyman döneminde, iç siyasette ve bürokrasideki önemli değişiklikler yapılmasında Yezid b. Muhelleb’in rolü ne olmuştur?

Süleyman döneminde, iç siyasette ve bürokrasideki önemli değişiklikler yapılmasında Yezid b. Muhelleb etkin bir rol üstlendi. Yezid’in bu aktifliği devlet yönetiminde Yemenlilerin öne çıkmasını beraberinde getirdi. Bundan sonraki süreçte güneyli ve kuzeyli Araplar arasındaki rekabet ve mücadele Emevî Devleti’nin geleceğini etkileyen ana etkenlerden biri oldu. Bundan dolay› Süleyman’ın kabileler arası mücadelelerin arttığı üç yıldan daha az süren halifeliği, Emevî Devleti’nin duraklama döneminin başlangıcı sayılır.

I.Velid’in devlet ve toplum hayatına yönelik yaptığı çalışmalar nelerdir?

Velid babasının sağladığı istikrarı sürdürdüğü gibi, gündelik hayat ve toplum adına yürüttüğü çeşitli faaliyetleriyle halkın ekonomik hayatının iyileşmesine de önemli katkı sağladı. Toplumda fakir ve muhtaçlara aylık bağlanması, sağlıklı olmayan kimselere birer hizmetçi tayin edilmesi, hastalara refakatçi verilmesi gibi icraatlar özellikle ihtiyaç sahibi kimselere devlet güvencesi sağladı. Ülkenin imarına da büyük önem veren I. Velid, medeni hayatın gelişmesi için özellikle eğitim ve kültür alanında tedbirler aldı; bilimsel faaliyetler için kütüphaneler oluşturdu. Kudüs’teki Mescid-i Aksa ile Dimaşk’taki Emeviyye Camii başta olmak üzere camiler, köprüler inşa ettirdi ve yeni yollar açtırdı. Mescid-i Nebevî ve Mescid-i Harâm’a daha önce görülmemiş miktarda yatırım yaparak Haremeyn’de iktidarının görünür olmasına çalıştı.

Velid’ în diğer Emevî halifelerinden farklılığını yazınız.

Velid Emevî halifelerin ekserisi gibi siyasi hiziplere ve kabileciliğe âlet olmadı. Kültür başkenti olan Medine’de bilginlere zalimane davranan vali Hişâm b. İsmail’i görevden alarak yerine dindarlığıyla meşhur amcasının oğlu Ömer b. Abdülaziz’i getirdi. Bu tutumuyla, hanedanın yıkılması için çalışan muhalif hiziplere karşı gelecekte İslâm dünyasında baskın olacak anlayışı oluşturan dinî zümrenin gelişimine de katkıda bulundu.

Süleyman b. Abdülmelik döneminin en önemli olayı nedir?

Süleyman b. Abdülmelik döneminin en önemli olayı kardeşi Mesleme b. Abdülmelik tarafından gerçekleştirilen İstanbul kuşatmasıdır. Süleyman’ın belki de I. Velid’in siyasetini sürdürdüğü tek olay, Mesleme’nin Anadolu’da nihai hedef olan İstanbul’un fethine yönelik çabalarıdır.

Süleyman b. Abdülmelik döneminde İstanbul’un kuşatması nasıl gerçekleşmiştir?

Velid zamanında başlatılan sefer hazırlıklarını hızlandırdı. Hazırlıkları yerinde görmek ve orduyu yolcu etmek için Bizans’a yönelik seferlerde üs olarak kullanılan Halep yakınlarındaki Dâbık’a geldi. Ardından yaklaşık 100.000 kişilik ordunun başına Bizans cephesinin ünlü kumandanlarından kardeşi Mesleme’yi getirerek Eylül 715’te buradan yola çıkardı. İstanbul’u fethetme kararlılığını göstermek için İslâm ordusu Bizans başkentine girinceye kadar Dâbık’tan ayrılmayacağına yemin etti; Mesleme’ye de fethi gerçekleştirmeden veya kendisinden yeni bir emir almadan geri dönmemesini hatırlattı. Mesleme, Maraş üzerinden Afik’e geçip kışı orada geçirdi. Baharda Ammûriye üzerinden yoluna devam ederek Sardes ve Bergama’y› fethetti. Abydos (Nara) Burnu’na yönelip Çanakkale Boğazı’ndan Trakya’ya geçerek İstanbul’u kuşattı. (Ağustos 716). Bir ay sonra da 1800 gemiden oluşan donanmayla Haliç’in ağzını kapatan zincirlerin karşısında demirleyerek Süleyman’ın vefatına kadar (14 A¤ustos 717) kuşatmayı sürdürdü. Çetin kış şartları ve Grek ateşine bir çare bulunamaması Mesleme’yi ve ordusunu çaresiz bırakmıştı. Ömer b. Abdülaziz halife olunca (A¤ustos 717) İstanbul önlerinde perişan durumda olan İslâm ordusunun Bizans tarafından tamamen imha edilebileceği endişesiyle seferi kaldırdı.

Mesleme b. Abdülmelik’in İstanbul kuşatmasının sonuca ulaşamamasının nedenleri nelerdir?

Mesleme, Maraş üzerinden Afik’e geçip kışı orada geçirdi. Baharda Ammûriye üzerinden yoluna devam ederek Sardes ve Bergama’y› fethetti. Abydos (Nara) Burnu’na yönelip Çanakkale Boğazı’ndan Trakya’ya geçerek İstanbul’u kuşattı. (Ağustos 716). Bir ay sonra da 1800 gemiden oluşan donanmayla Haliç’in ağzını kapatan zincirlerin karşısında demirleyerek Süleyman’ın vefatına kadar (14 A¤ustos 717) kuşatmayı sürdürdü. Çetin kış şartları ve Grek ateşine bir çare bulunamaması Mesleme’yi ve ordusunu çaresiz bırakmıştı. Ömer b. Abdülaziz halife olunca (A¤ustos 717) İstanbul önlerinde perişan durumda olan İslâm ordusunun Bizans tarafından tamamen imha edilebileceği endişesiyle seferi kaldırdı.

Ömer b. Abdülaziz’in Medine’deki ilk icraatı nedir?

Ömer b. Abdülaziz’in Hicaz eyaletinin merkezi Medine’deki ilk icraatı, şehrin on meşhur fakihini bir araya toplayarak yönetimi paylaşacağı bir meclis kurması oldu. Yaklaşık yedi yıl süren valiliğinde beş defa hac emirliği yaptı. Halife I. Velid’in direktifiyle Mescid-i Nebevî’yi genişletti. Hz. Peygamber’in namaz kıldığı ve bulunduğu yerleri belirleyerek onların bir kısmını mescit hâline getirdi.

Ömer b. Abdülaziz’in Malî alanda yaptığı düzenlemeleri açıklayınız.

Ömer b. Abdülaziz başarılı bir vergi reformu gerçekleştirdi. Fethedilen toprakların Müslümanların ortak mülkü olduğu düşüncesinden hareketle 100 (718-719) yılından itibaren haraç arazilerinin satışını yasakladı. Daha önce Müslümanlara satılmış olan bu türden araziler için toprak vergisi haraç, mahsul vergisi öşür olmak üzere iki vergiyi birlikte aldı. Emevî valileri, zimmîler arasında ihtida hareketinin hızlanması üzerine devletin cizye geliri azaldığı için mevalîden de cizye almaya başlamışlardı. Ömer b. Abdülaziz Müslüman olmanın cizyeyi düşürdüğü ilkesini yeniden yürürlüğe sokarak mevalîden haksız bir şekilde alınan bu vergiyi kaldırdı. Bütün valilerine emirler göndererek hangi ırk ve kökenden olursa olsun Müslüman olanların eşit olduğunu bildirdi. Ayrıca dinî bir esasa dayanmayan bütün vergileri de kaldırdı. Deniz ticaretiyle tarımı teşvik ederek sulama işlerine önem verdi. Vergilerin mahallinde harcanmasını istedi. Yeterli geliri olmayan bölgelere ek bütçe verdi. Malî sistemle ilgili olarak aldığı tedbirlerle güçlenen devlet hazinesini savaş yapmak veya isyanları bastırmak yerine halkın refah düzeyini yükseltmek için kullandı. Ticaretle uğraşanlar dışında herkese yeterli miktarda maaş bağlandı ve böylece ülkede muhtaç kimse kalmadı. Zekât verilecek Müslümanların sayısının azalması sebebiyle artan zekât ve vergi gelirlerinin bir kısmı esirleri kurtarmak, borçlulara yardım etmek, fakir bekârları evlendirmek için kurulan fonlara aktarıldı.

Ömer b. Abdülaziz dönemindeki bilimsel gelişmeleri açıklayınız.

Ömer b. Abdülaziz döneminde bilimsel alanda önemli gelişmeler oldu. Bunlar içinde hadislerin toplanması işi ilk sırada gelir. Ömer, sahih hadislerin tedvini yolundaki faaliyetleri resmen başlatarak sünnetin derlenmesinin öncülüğünü yaptı. Bu arada Süryânîce bazı tıp kitaplarını Arapçaya çevirterek tercüme faaliyetlerini de katkıda bulundu. Aden’de bir cami, Misis’te bir cami ve bir sarnıç yaptırdı.

Ömer b. Abdülaziz’in Yönetim Anlayışı nasıldı?

Ömer b. Abdülaziz, Muâviye b. Ebû Süfyân ile birlikte ortaya çıkan hükümdarlık merasim ve protokollerini ortadan kaldırarak Râşid halifeler gibi halkın içinde yaşamaya başladı. Saraydaki lüks eşyaları beytülmale verdi, köle ve cariyeleri azat etti; hutbelerde sadece halifeler için yapılan duayı halk için okunan umumi duaya çevirdi. Böylece Emevîlerin gelenekselleşen saltanat görüntüleri sona erdi. Kuruluştan itibaren Emevî hanedanı mensuplarının ve devlet adamlarının haksız olarak edindikleri malları ve kazançlar› belirleyerek hak sahiplerine iadesine çalıştı. Bu davranış sahip oldukları malların alınmasına dayanamayan yakınları tarafından tepkiyle karşılandı ve ölümle tehdit edildi. Bunlara aldırmadan uygulamayı sürdürerek önceki halifeler tarafından kendisine verilmiş gayrimenkulleri ve değerli eşyayı da beytülmale devretti. Çünkü Ömer’in anlayışına göre kamu malları yetim malları gibiydi, beytülmal de kendisine bırakılan bir emanetti. Bundan dolay› hazineden maaş almadı kişisel işlerini yürütürken devlete ait eşyaları kullanmadı.

Yezid b. Abdülmelik’in yönetim politikalarını açıklayınız.

Yezid b. Abdülmelik’in iktidarının ilk günlerinde Ömer b. Abdülaziz’i örnek aldığını söyleyerek, onun uygulamalarını devam ettirme arzusunda olduğunu belirtmesi halk tarafından sevinçle karşılandı. Ancak o kısa bir süre sonra bu tavrından vazgeçerek babası başta olmak üzere diğer Emevî halifelerinin izlediği idari, askerî ve malî politikaları yürürlüğe soktu.

II. Yezid döneminin yönetim anlayışını açıklayınız.

II. Yezid döneminde fetihten ziyade ülke içi karışıklıklardan istifade ederek İslâm hâkimiyetine başkaldıranları yeniden merkezî otoriteye bağlamak için askerî seferler düzenlendi. Bunlar Maveraünnehir, Anadolu ve Hazar bölgesinde yoğunlaşmıştı. Kuzey Afrika’dan Sicilya’ya yönelik seferler yapılırken, Endülüs’te fetih hareketini Avrupa içlerine götürme teşebbüsleri bu dönemde de sürdü. II. Yezid’in yönetim anlayışı ve siyasal tercihleri sadece Yemenli kabilelerin değil, başta Haricîler olmak üzere çeşitli grupların Emevîlere karşı muhalefetin oluşmasına zemin hazırladı. Irak’ta süratle yayılan Haricî isyanları ancak Mesleme b. Abdülmelik’in müdahalesiyle bastırılabildi. Bundan sonra Haricîler devlet otoritesinin daha az hissedildiği Kuzey Afrika ve Mağrib’e gittiler. Kuzey Afrika’da Ömer b. Abdülaziz zamanında kaldırılan Müslüman olanlardan vergi alınmamasının iptali Berberîlerin isyanına ve Haricîlerle birliktelik oluşturmalarına sebep oldu.II. Yezid’in birçok bakımdan geçmişteki Emevî halifelerinden farklı bir yaşam tarzı vardı. O ülkeyi geniş yetkilerle donattığı valileri vasıtasıyla yönetmeyi yeğlemiştir.

Hişâm’ın halife olduktan sonra Türklerle olan mücadelesini açıklayınız.

Hişâm halife olduktan sonra Halid b. Abdullah el-Kasrî’yi Ömer b. Hübeyre’nin yerine Irak genel valiliğine tayin etti. Ardından Halid’in kardeşi Esed Horasan valisi oldu. Bu sırada Horasan’daki İslâm ordusu Fergana ve Belh istikametinde ilerliyordu; ancak Taşkent kuşatması sırasında Türgiş Hanı Sulu’nun baskınına uğradı ve ağır kayıplar vererek Hucend’e döndü. Arap kabileleri arasındaki rekabet başarısızlığı yol açtı ve 106’da (724-725) Mâverâünnehir’de üstünlük Türklere geçti. Esed b. Abdullah Tohâristan bölgesine pek çok sefer düzenledi; ancak hiçbirinde başarı kazanamadı. Kuzey Araplarına karşı sert tutumundan dolayı halkın da memnun olmadığı Esed, Hişâm tarafından 727’de görevden alındı. Bundan sonra Horasan ve Mâverâünnehir’de kargaşa ve istikrarsızlık giderek arttı. Esed’in yerine getirilen Eşres b. Abdullah es-Sülemî ise hem Müslümanlar hem gayri Müslimlerden cizye alarak mevcut ortamın daha da kötüleşmesine katkıda bulundu. Yerli halk Türklerle birleşerek muhalefet cephesini genişletti. Eşres, Ceyhun nehrini geçerken Âmül yakınlarında Türkler karşısında ağır kayıplar vermiş, ancak Hâris b. Süreyc’in gayretleriyle hayatını kurtarabilmişti (110/728-729). Buradan Buhara’ya yönelen Müslüman Araplar karşılaştıkları ani Türk baskınından ancak Cüneyd el-Mürrî kumandasında başkentten gönderilen kuvvet sayesinde kurtulabildiler (111/729- 730). Eşres’in yerine vali tayin edilen Cüneyd el-Mürrî aynı yıl Beykend yakınlarında Türklerle yaptığı savaşta galip geldi; hakanın oğlu veya yeğenini esir alıp Hişâm’a göndererek ilk başarısını kazandı. Cüneyd 730 yılını bölgedeki isyanları bas¬tırmakla geçirerek Emevî otoritesini tesis etmeye çalıştı.

Zeyd b. Ali’nin Hilâfeti Emevîlerden Alma girişimini açıklayınız.

Hz. Hasan’ın hilâfeti Muâviye’ye bırakması ve Hz. Hüseyin’in Kerbelâ’da şehit edilmesinden sonra çocukları ve akrabaları bir süre siyaset alanına çıkmayarak sakin bir hayat sürmeyi yeğlediler. Emevîlerin karşısındaki hareketlerin içinde yer almadıkları gibi, Ehl-i beyt adına yürütüldüğü söylenen Abbasîlerle birlikte hareket etmek konusunda da çok istekli davranmadılar. Bununla birlikte Hz. Peygamber’in soyundan gelme şerefi taşıdıkları için Âl-i Fâtıma mensuplarının çevrelerinde kuvvetli bir muhalefet grubu oluştu. Bunlar hilâfetin hakkı olduğuna inandıkları Ali evlâdına dönmesi gerektiği görüşündeydiler. Bu düşünce önce Emevîlere daha sonrada Abbasîlere karşı çok sayıda siyasal hedefli harekete sebep oldu. Hz. Ali’nin torunlarından Zeyd b. Ali Hişâm zamanında hedefin ilk denemesini gerçekleştirerek halkın hoşlanmadığı Emevîlerden hilâfeti almak istedi. Zeyd’in harekete geçeceğini önceden öğrenen Irak Valisi Yusuf, bir gün önce düzenlediği baskınla Zeyd’in etrafındaki pek çok kişiyi öldürdü; Zeyd de aldığı bir ok yarasıyla hayatını kaybetti (6 Ocak 740). Kûfe ve Basralılar tarih boyunca Hz. Ali soyundan gelenlere daima yakınlık göstermişler, ancak bunu hiçbir zaman fiilî bir desteğe dönüştürmemişlerdir. Zeyd b. Ali olayı da bu şekilde gelişti. Küfeliler, çok az kişiyle Vali Yusuf’un karşısında Zeyd’i yalnız bıraktılar; o da küçük bir taraftar grubuyla katledilmekten kurtulamadı.

Emevi devletinin çöküş sebepleri nelerdir? Açıklayınız.

Emevi devletinin çöküş sebepleri şunlardır:

1. Emevîler istişare temeline dayanan, ehliyeti esas alan, şûra ve biat esasları etrafında kurumlaşan hilâfet sistemini değiştirdiler. Yerine kuvvete dayanan ve babadan oğula veya aileden birine intikal eden saltanat uygulamasını getirdiler. Böylece İslâm’ın ön gördüğü devlet reisliği, Arap asil sınıfına dayanan hükümdarlığa dönüşerek, evrensel İslâm devleti gitgide etnik unsura dayalı bir hâle geldi.
2. Hilâfetin yapısında meydana gelen bu önemli değişiklik İslâmiyet’le ortadan kaldırılmaya çalışılan, Câhiliye dönemi alışkanlığı kabilecilik anlayışının yeniden ortaya çıkardı. Askerî teşkilatın kabile temeli üzerine oturması, kabile asabiyetiyle hareket eden halifelerin iktidar h›rslarıyla karşılıklı ve dönüşümlü olarak kabileleri kullanmaları, bazen iki veliahtın tayini toplumun Kuzeyli-Güneyli ya da Mudarî- Yemenî diye bölünmesini beraberinde getirdi.
3. Arapç›l›k taassubuyla, Müslüman olsalar dahi Arap olmayan tebaa, Araplar›n faydalandığı birtakım haklardan mahrum edildiler. Bu durum Arap olmayan unsurların Araplara bakış açısını etkilemiş, zamanla da idareden nefret etmelerine sebep olmuştur
4. Emevî yöneticilerinin Müslümanların hafızalarında derin izler bırakan ve toplumu rahatsız eden bazı olayların içinde yer almış olmaları, halkın idareden soğumasını beraberinde getirmiştir. Başta Ali Evlâdı olmak üzere muhalifleri çok sert usullerle bastırmaları, Hz. Hüseyin’in şehit edilmesi, Medine’nin işgal edilmesi, Kâbe kuşatmaları gibi Müslümanların maşeri vicdanında derin yaralar açan ve ayrılıklara sebep olan olaylar devletle toplum arasının açılmasına neden olmuştur.
5. II. Velîd’in halifelikten hal `edilmesinde aile arasında ortaya çıkan iç mücadele Emevîler döneminde bir dönüm noktasıdır. Bu olayla, yıllardan beri Emevîlerin egemen olduğu ve iktidarlarının en büyük destekçisi Suriye ikiye bölündü. Bunun üzerine II. Mervan Dimaşk’ın yerine Harran’ı hilâfet merkezi yaptı.

Emevîlere karşı oluşan en büyük muhalefet hareketi nasıl başlamıştır?

Ali b. Abdullah’ın Humeyme’ye gelmesi Emevîlere karşı oluşan en büyük muhalefet hareketinin önemli bir adımı oldu. Diğer taraftan Horasan’da kuvvetli bir güç olan Hz. Ali taraftarlar› da faaliyet halindeydiler Hz. Muhammed’in ailesinden birinin halife olmasını isteyen ve kısaca Şiîler denilen bu grup mensuplarının büyük bir kısmı Hz. Ali’nin oğlu Muhammed b. Hanefiyye’nin oğlu Ebû Hâşim’in etrafında toplanmıştı. Ebû Hâşim de ikametgâhı Humeyme’ye naklederek Abbasîler ile temasa geçti. Emevîlere karşı muhalefet hareketlerinin öncüsü olan ve çeşitli  faaliyetleri yürüten teşkilat 718’de kuruldu. Arap’tan Arap’a yapılan propagandayla başlayan ve ilk zamanlarda ağır darbelere uğrayan Abbasî taraftarlar› hiçbir şekilde faaliyetlerinden vazgeçmedi.

Abbasî davetinin propoganda sahası ise halifelik merkezine oldukça uzak olan Horasan’d›. Burada hareketin fitilini ateşleyen Hidaş adlı bir propagandacıdır. Aşırı fikirlere sahip olan Hidafş etrafına kısa sürede kalabalık bir grup topladı. Merv’deki Şiîler de ona katıldılar. Hidaş bazı başarılar kazanmasına rağmen 736’da yakalanarak idam edildi. Muhammed, Abbasî hareketinin kuvvetlenmesinde babasından çok daha fazla çaba gösterdi. Muhammed Hidaş'ı tanımadı; bütün kötülükleri ve olumsuzluklar› ona yükleyerek Emevî karşıtı fikri ayakta tuttu ve taraftarlaının heyecanını korudu.

Çöküşe direnen Hişam Döneminde Mısır'da yaşanan gelişmeler nelerdir?

Mısır topraklarının daha fazla vergi kaldırabileceğini düşünen haraç âmili Ubeydullah b. Habhâb’ın halifenin de onayını alarak vergileri arttırması üzerine Mısır'ın yerlisi Kıbtîler ayaklandı. İsyan vali Hür b. Yusuf tarafından bastırıldı (725). Ardından Hişlâm’ın emriyle Mısır’a Kays kabilesine mensup birçok Arap yerleştirildi. Ubeydullah ile arası açılan Hür b. Yusuf 726’da halife tarafından görevden alındı. Hanzale b. Safvân’ın Mısır’da ikinci defa valilik yaptığı sırada ortaya koydu¤u sert tutum dolayısıyla tekrar ayaklanan Kıbtîler yine bastırıldı (739)