Eski Mezopotamya ve Mısır Tarihi Dersi 7. Ünite Sorularla Öğrenelim

Mısır'ın coğrafi konumu hakkında kısaca bilgi veriniz.

Eski Mısır Uygarlığı, Nil Vadisi’nde gelişmiştir. Nil Vadisi’nin batısını dağlık olan Batı Çölü, doğusunu Doğu Çölü, Kızıldeniz tepeleri ve Kızıldeniz sınırlamaktadır. Kuzeyde Delta Bölgesi’nden başlayan vadi, güneyde çağlayanlara kadar uzanır.

Eski Mısır'da üretilen başlıca ürünler nelerdi? Kısaca açıklayınız.

Eski Mısır’da üretilen başlıca ürünler arasında, ekmek yapımında kullanılan düşük kaliteli Emer buğdayı, arpa, mercimek, nohut, soğan, sarımsak, başta hurma olmak üzere çeşitli meyveler, yem bitkileri ve susam sayılabilir. Delta kesiminde ve vahalarda yetiştirilen üzüm kırmızı ve beyaz şarap yapımında kullanılırdı.

Eski Mısır'da yapılan hayvancılıkla ilgili kısaca bilgi veriniz.

Hayvancılık, bataklık kıyısındaki alanlarda ve Delta Bölgesi’nde yapılırdı. En çok tercih edilen et türü sığır etiydi, ancak koyun, keçi, domuz ve ceylan eti de yenirdi. Ördek, kaz, güvercin ve yabani kuşlar da tercih edilen yiyeceklerdendi. Yeni Krallık ve Yunan - Roma dönemlerinde tavuk yaygınlaşmıştı.

Sülaleler öncesi dönemi Mısır'daki yaşam hakkında bilgi veriniz.

Yaşam koşulları günümüzdekinden farklıydı, daha nemli, günümüzdeki ekvatoral iklime daha yakın bir iklim vardı. Bugün vadinin yarısından fazlasını kaplayan Nil Nehri, o dönemde tüm vadiyi kaplıyor ve daha sonraları çöl hâline gelecek olan yerlerde insanlara özgü yerleşim alanlarını çevresinde topluyordu. Paleolitik Çağ insanlarına ait taş aletler Nil Vadisi’ni çevreleyen dağlarda bulunmuştur.

Mısır'da Erken Devir'de nasıl bir yönetim vardı? Kısaca açıklayınız.

Mısır, Erken Devir’de 1. ve 2. sülaleler tarafından yönetilmiştir. 1. Sülale efsanevi kral Menes’le başlar. Menes’in gerçekten yaşadığına ilişkin izler kesinlik kazanmamıştır. Kendi dönemlerinde bu krallar resmi unvanlarını oluşturan Horus adlarıyla tanınırlardı, kral listelerinde geçen doğum adları kullanılmazdı.

Mısır'da 2. Sülale'nin yönetim biçimiyle ilgili kısaca bilgi veriniz.

2. Sülale’nin ilk kralı Peribsen Mısır tarihinde Horus değil Seth unvanı taşıyan ilk ve tek kraldır. Peribsen adının bir Horus adı olan Sehmehib’den değiştirdiği düşünülmektedir. 2. Sülale döneminin başında kraliyet mezarlığı Sakkara’ya taşınmıştır. Kral Hasehemvi döneminde Suriye - Lübnan bölgesindeki liman kenti olan Biblos ile ticaret ilişkileri kurulmuştur. Yukarı Mısır’da birçok taş yapı inşa ettirilmiştir.

3. ve 4. Sülaleler'in Eski Mısır'a katkıları neler olmuştur?

3. ve 4. sülaleler düzeni ve barışı sağlayarak Klasik Mısır uygarlığının temellerini atmışlar ve güçlendirmişlerdir. Eski krallıkta kraliyet ve yönetim merkezi Memfis kentidir. Memfis modern Kahire’nin yaklaşık 20 km güneyindedir. Geleneksel düşünceye göre ilk kral Menes tarafından kurulmuştur ve aynı zamanda tanrı Ptah kültüne tapınılan büyük bir dinsel merkezdir.

5. Sülale'nin dış ülkelerle faaliyetleri hakkında kısaca bilgi veriniz.

5. Sülale firavunları Sina Yarımadası’na seferler yapmışlar ve buradaki kabilelerle çatışmışlardır. Ayrıca Libya yağmalanmıştır. Suriye ile ekonomik ve diplomatik ilişkiler güçlendirilmiştir. Ticaret ilişkileri ise Ege’ye ve Girit’e kadar uzanmıştır. 5. Sülale zamanında piramitlerin boyutları küçülmüştür.

Eski Mısır'da Birinci Ara Dönem ile ilgili yönetimsel olarak nasıl bir gelişme yaşanmıştır? Kısaca açıklayınız.

Bu dönemin başında başkent Memfis, Fayyum Bölgesi’nin güneyinde Herakleopolis kentinde oturan eyalet yöneticisi bir ailenin eline geçmiştir. Bu aile krallık makamını devralarak, 9. ve 10. sülaleleri kurmuştur. Yukarı Mısır’da ise Teb kentinde yerel bir sülale tarafından 11. sülale kurulmuştur.

Orta Krallık olarak adlandırılan dönemin en önemli olayları nelerdir? Kısaca açıklayınız.

I. Mentuhotep (MÖ 2061-2010) iki ülkeyi birleştirmesi nedeniyle saltanatının geri kalan bölümünde Horus adını, “Horus Sema - taui = İki ülkeyi birleştiren” olarak değiştirmiştir. Teb kenti Mısır’ın başkenti hâline gelmiştir. Onun zamanında Mısır’a kereste sağlamak için Biblos’a seferler yapılmıştır. Yukarı Mısır’da krali imar faaliyetleri görülmüştür. Deir el-Bahri’de mezar kompleksleri yapılmıştır.

I. Amenehmet döneminde yaşanan olayları kısaca açıklayınız.

I. Amenemhet (MÖ 1991-1962) zamanında Mısır 11. Sülale kralları döneminden sonraki ikinci parlak dönemini yaşamıştır. I. Amenemhet, Orta Mısır’da Memfis’in 30 km güneyinde Lişt köyü yakınındaki İçtavi’yi (kentin adının anlamı: iki ülkeyi ele geçiren Amenemhet’tir) yeni bir başkent olarak kurmuştur. Ayrıca ikametgâhının yakınında kendine ait bir piramit yaptırmıştır.

III. Senusret'in zamanında gerçekleşen olayları kısaca özetleyiniz.

III. Senusret’in oğlu ve taht ortağı III. Amenemhet’in (MÖ 1844-1797) yönetimi barış içinde geçmiştir. Ülke sınırları korunmuştur. Mısır etkisi Üçüncü Çağlayan’ı aşarak bir ticaret kenti olan Kerma’ya kadar uzanmıştır. Sina’daki bakır ve turkuaz ocakları işletilmeye devam etmiştir. Fayyum Bölgesi’nde iki piramit ve çeşitli anıtlar Şedet’te (Krokodilopolis) sular tanrısı Sobek için bir kült salonu ve Medine Madi’de yılanlı tanrıça Renenutet için bir tapınak yaptırmıştır. 

Eski Mısır'da İkinci Ara Dönemi niteleyen özellikler nelerdir? Kısaca açıklayınız.

MÖ 1700’lerden sonra Suriye üzerinden Mısır’a giren bazı göçebe kavimler Doğu Delta Bölgesi’ni işgal ettiler. Mısırlılar, bu göçebeleri “yabancı diyarların şefleri” anlamına gelen “hekau - kasut” olarak adlandırdılar. Antik yazarlar bunlara (Yunancalaştırarak) Hiksoslar demişlerdir. Hurri kökenli Hiksoslar Delta Bölgesi’ne egemen olmuşlar ve 15. Sülale’yi oluşturmuşlardır. Böylece Mısır’da ilk defa yabancılardan oluşan bir sülale kurulmuştur.

Eski Mısır'da Yeni Krallık dönemi ile ilgili kısaca bilgi veriniz.

Yeni Krallık Dönemi, 18. Sülale’nin ilk kralı I. Ahmose’nin Hiksosları yenip Mısır’da siyasal birliği tekrar kurmasıyla başlar. Yeni Krallık Dönemi firavunları savaşçıydılar ve pek çok ülkeyi fethederek büyük bir imparatorluk kurdular. Ahmose, ülke birliğini sağlamanın yanında güçlü bir ekonomi de oluşturmuştur. Ülkesinin sınırlarını güneyde İkinci Çağlayan’dan kuzeyde Filistin yakınlarına kadar genişletmiştir. Teb şehri, yönetim merkezi ve vezirin görev yaptığı yer olması yanında Amon’un kült merkezi olarak ülkenin dinsel başkenti olma özelliğini de taşımaktadır.

I. Tutmois zamanındaki askeri faaliyetleri kısaca açıklayınız.

I. Tutmosis (MÖ 1504-1492), MÖ 1500’lerde kuzeye doğru sefer yapıp Filistin şehirlerini ele geçirmiş, Suriye’deki Mitanni Devleti’ni mağlup ederek ülkesinin sınırlarını kuzeyde Fırat Nehri’ne, güneyde ise Dördüncü Çağlayan’a kadar genişletmiştir. Böylelikle Yukarı Nubya yani Kuş Bölgesi bir imparatorluk haline gelen Mısır’ın yeni eyaleti olmuş ve Aşağı Nubya gibi genel vali Turi’nin idaresine verilmiştir.

II. Ramses ve dönemi hakkında kısaca bilgi veriniz.

I. Seti son dönemlerinde oğlu II. Ramses’i (MÖ 1290-1224) tahta ortak etmiştir. 19. Sülale firavunlarının en güçlüsü olan II. Ramses, Mısır ülkesinin sınırları içinde olduğu kabul edilen kuzeydeki Suriye için babası gibi Hititlerle mücadele etmiştir. MÖ 1285 yılında Suriye’de Asi Nehri (Orontes) yakınındaki Kadeş’te Hitit Kralı Muvatalli ile savaşmıştır. Tarihe “Kadeş Savaşı” olarak geçen bu savaş sonucunda II. Ramses büyük bir zafer kazandığını iddia etmektedir.

Eski Mısır'da Üçüncü Ara Dönem hakkında kısaca bilgi veriniz.

MÖ 1070’de XI. Ramses’in ölümünden sonra Mısır tahtını 21. Sülale’yi kuran Smendes (MÖ 1070-1044) ele geçirmiştir. Onun tahtı hiç zorlanmadan ele geçirmesinin nedeni olasılıkla firavun ailesiyle evlilik yoluyla akrabalık kurmuş olmasıdır. MÖ 1070’de başlayıp MÖ 712 yılına kadar süren dönemde Mısır Üçüncü Ara Dönemi’ni yaşar. Bu dönemde Asya’da kazanılan bölgeler kaybedilmiş, Nubya ve Doğu Çölü, Mısır etkisinden çıkmıştır. Pianhi’den sonra da Kuş Genel Valiliği makamı ortadan kalkmıştır. Kuzeyde, Mısır kraliyet ailesi ve Smendes’in ikametgâh kenti Tanis’ti. Güneyde Teb rahipleri merkezî otorite karşısında güçlerini artırmışlar ve ayrılıkçı hareketlere girişmişlerdir.

II. Takelot dönemi hakkında kısaca bilgi veriniz.

Yaklaşık 100 yıl kadar süren bir barış döneminden sonra 22. Sülale’nin çöküş dönemi kral II. Takelot (MÖ 860-835) ile başlamıştır. II. Takelot oğlu ve veliahtı Osorkon’u Teb’de Amon yüksek rahipliğine atar. Ancak Tebliler Osorkon’u kabul etmeyince iç savaş çıkar. Bu kargaşa döneminde III. Şoşenk (MÖ 835-783) kardeşi Osorkon’un hakkı olan krallığı ele geçirir

Eski Mısır'da Geç Dönem hakkında kısaca bilgi veriniz.

Napata kralı Piye’nin kardeşi ve halefi olan 25. Sülale’den Şabaka (MÖ 712-698) ile Mısır’da geç dönem başlamıştır. Tefnahte’nin oğlu Bakenrenef (Bokkhoris) (MÖ 717-712) Memfis’i denetimi altına almaya başlayınca Şabaka karşı saldırıya geçerek Sais Sülalesi’ne son vermiştir. Bazı yerel krallar ise bağımsızlıklarını korumuşlardır.

I. Psammetikos dönemi hakkında kısaca bilgi veriniz.

I. Psammetikos (MÖ 664-610) krallığının başlarında, MÖ 664-657 tarihleri arasında Aşağı Mısır’daki bütün yerel yöneticileri etkisiz hale getirir ve Mısır’ın birliğini tekrar sağlar. Bu sırada Aşurbanipal’ın Babil’de bir isyanla uğraşmasını fırsat bilerek Assur’dan bağımsızlığını kazanır. 26. Sülale firavunları dış siyasette, Yeni Krallık Dönemi’nde Suriye ve Filistin’de elde edilen başarıları tekrar etmek istemiştir.