Sporda Risk Yönetimi Dersi 5. Ünite Sorularla Öğrenelim

Spor yapma bilincini artıran faktörler nelerdir?

Sağlık alanındaki gelişmeler, okullarda sağlık eğitiminin yaygınlaştırılması, spor ve yaşam kalitesinin önemi üzerine yapılan araştırmalar, obez çocuk oranında görülen artış ve bu sağlık sorununa ilişkin kitle iletişim araçlarının haberleri, okullarda çocuk ve gençlerin spor yapma bilincini arttırmaktadır.

Acil müdahale planı nasıl işlev görür?

Doğru ve iyi planlanmış bir acil müdahale planı ile öngörülemeyen kalıcı sakatlık, spor ve eğitimöğretim’den uzak kalma ve hatta yaşamın sona ermesi gibi ciddi durumlar önlenebilmektedir.

Acil müdahale planını uygulamaya geçmeden önce, hazırlık aşamasında hangi temel bileşenlerin ayrıntılı olarak planlanması gerekmektedir?

Acil müdahale planını uygulamaya geçmeden önce, hazırlık aşamasında bazı temel bileşenlerin ayrıntılı olarak planlanması gerekmektedir. Örneğin, ekipte kimlerin yer alacağı, personelin eğitimi ve uygulama yapması, acil müdahale sırasında hangi araç-gereçlerin bulundurulacağı ve personelin bunları doğru kullanması, hazırlanan planın içeriği ve nasıl uygulanacağına ilişkin öğretim yaklaşımları gibi bileşenlerin içeriği hazırlanmalıdır.

Acil tıbbi müdahale ekibinde yer alabilecek kişiler kimlerdir?

• Antrenör
  • Beden eğitimi öğretmeni
  • Ebeveyn
  • Takım sorumlusu (okulda müdür veya müdür yardımcısı, spor kulübünde resmi görevli)
  • Hemşire veya sağlık görevlisi
  • Takım doktoru
  • Organizasyon sorumlusu
  • Spor alanındaki ambulans ekibi

Takım doktoru acil müdahale planında nasıl görev üstlenir?

Takım doktoru acil durum sonrası ilk müdahaleyi değerlendirerek tıbbi yönlendirme yapan kişidir. Aynı zamanda müdahale protokolü geliştirilmesinde görev alır.

Acil müdahalede antrenör veya beden eğitimi öğretmeninin görevleri nelerdir?

Antrenör veya beden eğitimi öğretmeni oyun alanında sağlık görevlisi, hemşire veya acil yardım ekibi olmadığı durumda, sporcuyu daha fazla yaralanmadan korumak, acil yardım talebi için bir kişiyi görevlendirmek, yaralanan sporcuyu değerlendirmek ve şayet ilk yardım, bulaşıcı hastalıkların önlenmesi, otomatik eksternal defibrillator (otomatik elektroşok) ve kardiyopulmoner resusitasyon gibi konularda eğitim almışsa sporcuya ilk müdahaleyi yapmaktır. Hemşire, diğer sağlık personeli ve spor alanında acil yardım ekibinin olduğu durumlarda antrenör veya beden eğitimi öğretmeni eğitim almış olsada ilk müdahale yapma sorumluluğu sağlık personelinde bulunmaktadır.

Kırık veya burkulmanın belirtileri nelerdir?

Ağrı, şişlik, ısı artışı, renk değişikliği, sınırlı hareket, kemik deformasyonu, şekil değişikliği, his kaybı.

Müdahale sürecinde kullanılabilecak temel malzemeler nelerdir?

• İlk yardım çantası

• Otomatik elektroşok

• Oksijen tüpü ve maske

• İletişim aracı (telefon, telsiz)

Acil müdahale ekibinde görev tanımı olan personel neler yapar?

Acil müdahale ekibinde görev tanımı olan personel hastaneye nakil sırasında sporcuya eşlik etmelidir. Eşlik eden görevli personel, acil müdahale ekibinde yer alan diğer personele bilgi sunar. Ayrıca ebeveyn, antrenör ve okul/spor kulüp yöneticisine sporcunun son durumu hakkında bilgi verir. Yaralanan sporcunun sağlık güvencesi hakkında ebeveynden bilgi alır. Sporcu yaralanma raporunun doğru şekilde hazırlanmasına yardımcı olur. Ayrıca, hastane telefon numarası, acil servis numarası ve adres bilgilerini kaydeder. İlk başvurulacak iletişim aracının çalışmaması veya devre dışı kalması durumunda kullanılacak ikinci (yedek) iletişim aracının (örnek, cep telefonu veya telsiz) tanımlanması da gerekmektedir. 

Alışık olunmayan bir şekilde kemikte deformasyon veya düzgünlüğünde bozulma yoksa neler yapılmalıdır?

Yaralı bölge dinlendirilir, sporcunun üzerine ağırlık vermesine izin verilmez. Yaralı bölge desteklenir, ve mümkünse yükseltilir. Yaralı bölgenin üzerine nemli bir havluya sarılı buz uygulaması yapılır. 

Sporda çocuklara yönelik uygun olmayan davranış ve tutumlar nelerdir?

• İhmal 
• Fiziksel şiddet 
• Cinsel istismar
• Duygu sömürüsü

Fiziksel şiddete maruz kalan çocukların davranış yansımaları nelerdir?

• Yetişkinle temasta ihtiyatlıdır.

• Diğer çocuklar ağladığında tedirgin olur.

• Aşırı durumlarda, saldırgan davranışlar veya kendini geri çekme davranışları gözlenir.

• Ebeveynden korkar.

• Eve gitmekten çekinir.

• Yaralanmasına rağmen duygusuz davranır ve ağlamaz.

• Tıbbi bir durum dikkati çekmeden birkaç gün önce yaralanmaya maruz kalmıştır.

• İlgili şikâyetler son zamanlarda acil müdahale personeli tarafından gözlenir.

Cinsel istismara maruz kalan çocuklarada genel davranış durumları nelerdir?

• Spor etkinliğine katılma veya spor salonunu değiştirmede isteksizlik sergilemek

• Bebekçe davranışlar veya geriçekilme davranışı sergilemek

• Doğal olmayan, garip, alışılmadık seksüel davranış veya bilgi sergilemek

• Akran ilişkisinde gerileme

• Okula gitmemek

• Cinsel saldırıya maruz kalma açıklaması

Fiziksel ve cinsel şiddete maruz kalmayı önlemeye yönelik neler yapılmalıdır?

Fiziksel ve cinsel şiddete maruz kalmayı önlemeye yönelik hem yasalar hemde organizasyonlar düzeyinde bazı önlemler alınmaktadır. Özellikle spor kulübü, özel spor alanları, park ve eğlence alanlarında uygulanacak bazı kontrol mekanizmaları çocukların bu tür olaylarla karşılaşmalarını azaltacaktır. Örneğin, bu ortamlara çalışma başvurusunda bulunan kişiler, gönüllüler ve diğer sorumluların özgeçmişlerinin araştırılması bazı ülkelerde yasal bir zorunluluktur. Çocukların korunmasına yönelik spor alanlarında parola, kimlik kontrolü veya aile izin formu gibi yöntemler kullanılarak çocukları toplama ve teslim etme noktalarının oluşturulması yaklaşımından da yararlanılmaktadır. Spor alanlarında olası bu tür davranışların önlenmesine yönelik alınacak tedbirler bir güvenlik planı oluşturularak gerçekleştirilmelidir. Bu plan yasal sorumluluklar (örneğin, suç işleme kaydının tespitine yönelik özgeçmiş araştırması), koruyucu yaklaşımlar (örneğin, spor alanından çocuğun teslim alınma işlemleri) ve spor organizasyonunda çalışanlar, aile ve çocuğu kapsayan eğitim programları (destek aktiviteleri, önleyici programlar ve yasal mevzuat) kapsamında yürütülmelidir.

Çocuk ihmal ve istismarına yönelik program ve aile destek aktiviteleri, koruyucu faktörleri geliştirecek önlemler nelerdir?

• Arkadaşlığı ve paylaşımı geliştirmek (takım sporlarına katılmak)

• Ebeveynliğin güçlendirilmesi (ev ziyaretleri, destek grupları)

• Ailedeki krizle mücadele (hastalık durumunda, işsizlik ve barınma sorunlarında)

• Aile hizmetleri (eğitim, sağlık bakımı, ruhsal sağlık desteği) 

• Çocuğun sosyal ve emosyonel gelişimini desteklemek (sınıf ortamında hissedilenleri aileyle paylaşmak)

• Risklerin azaltılması; bir yetişkinin bir çocukla kalmasını gerektirecek durumların azaltılması, olabildiğince grup etkinliklerinin tercih edilmesi, çocukların internet kullanımının kontrol altında tutulması, çocuğu birden fazla gözleyen yetişkinin olması, 

Sporda risk oluşturan ısıyı vücuttan uzaklaştırma yöntemleri nelerdir?

Vücut genelde ısıyı fiziksel aktivite ve çevreden kazanırken, artan bu ısıyı dolaşımdaki kan, deri altı yağ ve dokular vasıtasıyla vücuttan deri yoluyla dışarı uzaklaştırır. Bunun dışında radyasyon, buharlaşma, kondüksiyon ve konveksiyon yöntemleriyle de ısı vücuttan uzaklaştırılmaktadır.

Radyasyon yöntemi hakkında bilgi veriniz.

Radyasyon yönteminde, çevre ısısı vücuttan daha düşük olduğunda gerçekleşir. Bu yöntem istrihat sırasında verimli olurken, spor yaparken yeterli bir soğutma sistemi değildir. Vücut ısısının % 60’ı bu yöntemle uzaklaştırılırken, ilave % 22-25’lik bir oranda buharlaşma yöntemiyle sağlanmaktadır. Derideki terin buharlaşarak ısıyı taşıması ve böylelikle soğuma sağlaması az ter üretimi durumunda yeterince verimli olmayacaktır.

Sıcak krampları nasıl olur ve neler yapılır?

Sıcak krampları, hafif düzeyde vücut ısısında artış sonucu, aşırı terleme, sıvı ve tuz kaybına bağlı olarak baldır ve karın kaslarında ağrılı kramplarla karakterize bir durumdur. Sıcak ortamda sporcularda fiziksel aktivite sonrası oluşur. Sıcak krampları aktivite sırasında oluşan kas kramplarından farklıdır. Kas kramplarında, pasif germe, masaj ve soğuk uygulama işe yararken, sıcak kramplarında bu uygulamalar yarar sağalamayabilir. Sıcak kramplarında, sporcu susamış, vücut ısısı, kalp atım hızı ve terleme artmış olabilir, zihinsel durum etkilenmemiştir. Kaybedilen sıvı ve tuz takviyesi ile bu ağrılı kramplar giderilir.

Sıcak çarpması nedir?

Vücut ısısının 40 °C’nin üzerine çıktığı ter bezlerinin çalışmamasıyla karakterize, koma, nöbet, akciğer ödemi ve şok gibi durumların geliştiği yaşam tehdit edici tehlikeli bir hastalıktır. Tedavi edilmemiş sıcak çarpması ölümle sonuçlanır. İyileşme, tedavinin hızı ve şiddetine bağlıdır. Sporcu vücut ağırlığının % 5’ini kaybedene kadar susuzluk hissi çekmez. Hasta mutlaka hastane ortamında tedaviye alınmalıdır. Sıcak çarpması sonrası iyileşme bir yıl kadar sürebilir.

Spor sırasında yıldırım çarpmasına ilişkin risk yönetimi planı nasıl olmalıdır?

Yıldırım çarpmalarına ilişkin hazırlanan plan da, içeriklerin yürütülmesine ilişkin sorumlu ve diğer alanlara görevliler seçilmelidir. Karar verici, bu konuda bilgili ve deneyimli bir kişinin çeşitli konularda ekip lideri olarak çeşitli konularda karar alması gerekir. Örneğin, hava koşullarını değerlendirip etkinliği iptal etmek veya son vermek, ekibin güvenli yer için sığınması gerek yere karar vermek, şayet spor karşılaşması ise oyunun bitirilme zamanına karar vermek bunlar arasında sayılabilir. Gözlemci, hava koşullarını takip eden ekipteki ikinci önemli kişidir. Yıldırım çarpmasının bulundukları alandan uzaklığını hesaplayarak ne zaman tehlikeli olacağını hesaplar. Bu konuda hava gözlemcisi, yıldırım veya ışığı önceden tahmin eden cihazlardan da yararlanabilir. Ayrıca, radyo kanallarında da bu tür bilgileri küçük bir telsiz radyo vasıtasıyla öğrenebilir. Bu konularda teknoloji ve kitle iletişim araçlarından yararlanabilme konusunda hünerlilik te sergilemesi faydalı olacaktır.