Toplumsal Değişme Kuramları Dersi 6. Ünite Sorularla Öğrenelim

Geleneksel Çin’de, klasik dönem Çin İmparatorluk tecrübesinde değişim nasıl algılanmaktadır?

Geleneksel Çin’de, klasik dönem Çin İmparatorluk tecrübesinde değişim olumlu olarak görülmez. Eski bir Çin bedduasında, “değişimin geldiği zamanlarda yaşayasın” denmektedir. Modernleşme dönemi Çin’inde ise, 19. yüzyıldan başlayarak ‘Kültür Devrimi’ne ve günümüzün modern Çin’ine baktığımızda, değişim bir zorunluluk, hırsla istenen bir modernleşme hedefi, yeniden üretimin olmazsa olmazı haline gelmiştir.

Toplumsal değişimde köylü ayaklanmalarının önemi nedir?

Köylü ayaklanmaları, Feodal Ortaçağ’da, genel itibariyle, köylüler ile toprak sahibi aristokratlar arasındaki ekonomik uyuşmazlıkların sonucu olarak ortaya çıkmışlardır. Bunun dışında, bazı salgın hastalıklar, nüfusun azalışı ve toplumun sosyal dengesinin bozulması da zaman zaman köylü ayaklanmalarına sebep olabilmiştir. Bu ayaklanmalarda köylüler, toprak sahiplerine karşı bazı haklar öne sürmüşlerdir. Belçika, İngiltere ve Almanya gibi örneklerde karşımıza çıkan bu ayaklanmalar, feodal üretim tarzının çözülmesinde önemli oranda rol oynamışlardır.

Müstemlekecilik ya da kolonyalizm nedir?

Müstemlekecilik ya da kolonyalizm de denilen sömürgecilik, genellikle bir devletin başka ulusları, devletleri, toplulukları, siyasal ve ekonomik egemenliği altına alarak yayılması veya yayılmayı istemesidir.

İngiltere’nin demokratikleşme sürecinde önemli bir aşamayı temsil eden ve parlamento ile taç (kraliyet ailesi) arasındaki iktidar paylaşımına dayalı kavgaya ne ad verilir?

İngiltere’nin demokratikleşme sürecinde önemli bir aşamayı temsil eden ve parlamento ile taç (kraliyet ailesi) arasındaki iktidar paylaşımına dayalı kavgaya “İngiliz Devrimi” adı verilmektedir. Bu iktidar paylaşımının ilk ayağı 1640 tarihlidir. Diğeri ise 1688’de gerçekleşmiştir.

18. yüzyılda Kıta Avrupası’nda ortaya çıkan Aydınlanma Hareketi'nin temel amacı nedir?

Aydınlanma Hareketi, 18. yüzyılda Kıta Avrupası’nda ortaya çıkmış ve insanları esasta “kötü” ve bu niteliği ile “köleleştirici” olduğuna inanılan mit, önyargı ve hurafenin (dolayısıyla da dinin) temsil ettiğine inanılan “eski düzen”den kurtararak, yine esasta “iyi” ve “özgürleştirici” olduğu çekincesiz kabul edilen “aklın düzeni”ne sokmayı temel amaç olarak benimsemiştir.

Çağdaş toplum ve uygarlık hangi temel devrimler etrafında şekillenir?

Çağdaş toplum ve uygarlık iki temel devrim etrafında şekillenir. Endüstri devrimi ve 1789 siyasi devrimi. Siyasi bir devrim olarak 1789 Fransız Devrimi ile doruğa çıkan eski düzenin tasfiyesi süreci modern siyasi bir yeni model olarak ulus-devletin gelişimi ile tamamlanmıştır. Bu iki devrimin sonucunda merkezi devlet güç kazanmış; merkezi devletin uygulama ve siyaset etme kapasiteleri  artmış; ekonomi üretim ve ticaret ekseninde olağanüstü gelişmiştir.

Laissez-faire nedir?

Laissez-faire, malların ve hizmetlerin etkili bir şekilde üretilmesi, dağıtılması ve paylaştırılması için olduğu kadar bireysel seçimi en üst düzeye çıkarmak için, bireysel üreticiler ile bireysel alıcılardan oluşan serbest ve rekabetçi piyasanın önemini savunan ve devlet tarafından yapılan düzenlemelerin en az düzeyde olması gerektiğini ileri süren iktisadi yaklaşımın adıdır.

19. yüzyıl boyunca Batı Avrupa toplumlarını tarihsel olarak biçimlendiren, etkileyen tarihi ve siyasi gerilimler nelerdir?

19. yüzyıl boyunca değişim olgu ve temasının açıklayıcı bir kavram haline gelmesinin yanında, dönemin Batı Avrupa toplumlarını tarihsel olarak biçimlendiren, etkileyen tarihi ve siyasi gerilimler söz konudur. Bunlar sırasıyla,

1. Ulus devletlerin yükselişi, kurumlaşması ve birbirleri aleyhine Avrupa üzerinde etkinliklerini artırma mücadelesi,
2. Sınıf çatışmaları, sınıf temelli talep ve düzen önerileri,
3. Dünya pazarı için, Avrupalı merkezlerin güç mücadelesi, sömürge edinme yarışı.

19. yüzyıl Batı düşüncesinde yer alan “pan hareketleri” ne anlama gelmektedir?

“Pan” ön eki “bütün”, “tüm” ve “birlik” anlamlarına gelir. Bu durumda Pan-Cermen hareketi, Cermen ırkının birliğini, bütünlüğünü savunan milliyetçi hareketleri adlandırmak için kullanılır. Benzer şekilde Pan- Slavizm de Slavların bir araya gelerek ayrı bir ulus- devlet kurmaları ülküsü ile hareket eden bir ideoloji olarak karşımıza çıkar.

İlk oluşan ulus-devlet örgütlenmeleri hangi ülkelerdir?

İlk oluşan ulus-devlet örgütlenmeleri İspanya, Portekiz, Fransa, Hollanda ve İngiltere olmuştur. Almanya çok geç bir tarihte, 19. yüzyılda ulus-devlet haline gelecektir. Aynı şekilde İtalya da benzeri süreci 19. yüzyılda yaşamıştır.

20. yüzyılın ilk yarısında krize kaynaklık eden sorunlar nelerdir?

‘20. yüzyılın ilk yarısını tanımlayıcı olgu nedir?’ diye sorduğumuzda cevap krizdir. Avrupa merkezli bu kriz ekonomik, siyasi ve düşünsel boyutta hayli kapsamlı yaşanmış bir krizdir ve dönemin toplumsal değişme anlayışını da, siyasi ve ekonomik paradigmalarını da derinden etkilemiştir. 20. yüzyılın ilk yarısında krize kaynaklık eden sorunlar sırasıyla:

1. I. Dünya Savaşı,
2. Rus Devrimi,
3. Sömürgelerde ayaklanma ve
4. 1929 ekonomik krizidir.

Dairevi, döngüsel ya da çevrimsel tarih anlayışlarına göre tarihin döngüsel bir seyir izlemesi ne anlama gelmektedir?

Dairevi, döngüsel ya da çevrimsel tarih anlayışlarına göre tarih döngüsel bir seyir izler. Yani tıpkı insanlar gibi, uygarlıklar da  çocukluk, gençlik ve yaşlılık çağlarından geçerler. Doğarlar, yaşarlar ve ölürler. Dolayısıyla bu bakış açısında, sürekli bir ilerleme, gelişme fikri saklı değildir. Aksine, ilerlemeci tarih anlayışının açık bir reddi söz konusudur.

Gunbot politikası, nedir?

Gunbot politikası, güçlü bir devletin gönderdiği savaş gemileri ile güçsüz bir devleti tehdit etmesini ifade etmektedir.

Dekolonizasyon nedir?

Dekolonizasyon, sömürgeci devletlerin sömürgeleştirdikleri coğrafyalarda yaşayan insanların sömürge idaresinin sona erdirilmesi ile kendi bağımsız ulus-devletlerini kurma sürecidir.

II. Dünya Savaşı sonrasında eski ve yerleşik sorunları çözmeye yönelik yeni politika arayışları  hangi ana unsurlar üzerinde durmuştur?

II. Dünya Savaşı sonrasında eski ve yerleşik sorunları çözmeye yönelik yeni politika arayışları üç ana unsur üzerinde durmuştur:

1. Ortak bir yönetim mekanizması etrafında tek bir uluslararası ilişkiler sistemi,
2. Yeni uluslararası ilişkiler sisteminin alt yapısını oluşturacak ekonomik ilişkiler sistemi,
3. Batı Avrupa öncülüğünde ortaya çıkmış modern ilişkiler sisteminde geleneksel Batılı aktörlerin konumunun korunması.

Modernleşme kuramı nedir?

Modernleşme kuramı, ABD’deki bir grup gelişme uzmanının, Marksist toplumsal gelişme değerlendirmesine bir alternatif ortaya koyma gayretlerinin sonucu olarak, 1960’ların başında yaygın biçimde kullanılmaya başlanan bir terim ve yaklaşımdır.

Modernleşme kuramcılarına göre geleneksel toplum ile modern toplum arasındaki temel fark nedir?

Gelişme çizgisinin başlangıç noktasında Batı-dışı geleneksel/kırsal/ tarımsal toplum, nihaî noktasında da modern/kentsel/ endüstriyel Batı toplumu bulunmaktadır. Bu ikili ayrımdan hareket eden modernleşme kuramcıları geleneksel toplum ile modern toplum arasında belirgin farklar görmüşlerdir. Modern ve geleneksel toplum arasında ortaya çıkan temel farklılık ise, bilimsel ve teknolojik bilginin genişlemesine bağlı olarak insanın tabii ve sosyal çevresi üzerinde kurduğu egemenlikte görülmektedir. Bu anlamda modern ve geleneksel insan arasında ortaya çıkan farklılık, modern ve geleneksel toplum arasındaki farklılığın da kaynağını oluşturmaktadır.

Şarkiyatçılık ya da oryantalizm nedir?

Şarkiyatçılık ya da oryantalizm, Avrupa’ya göre, yani ırkmerkezci bir biçimde, doğuda yer alan ulusların dillerini, tarihlerini, kültür ve törelerini inceleyen bilime verilen isimdir.

Bağımlılık Kuramı nedir?

Bağımlılık Kuramı, Üçüncü Dünya ülkelerinin yeterli ve sürdürülebilir kalkınma düzeyine ulaşmamalarını, ileri kapitalist dünyaya bağımlılıklarına bağlayan kuramları anlatan terimdir.

Bağımlılık Kuramı açısından düşük gelirli ülkelerin yoksul olmalarının temel sebebi nedir?

Bağımlılık Kuramını savunanlar açısından, düşük gelirli ülkelerin yoksul olmalarının temel sebebi, zengin ülkeler ve bu zengin ülkelerde konuşlanmış çokuluslu şirketlerdir. Onlara göre, küresel kapitalizm, ülkeleri bir yoksullaşma ve sömürü girdabına hapsetmektedir.