Sosyal Sorunlar Dersi 8. Ünite Sorularla Öğrenelim

Bileşmiş Milletler İnsan Yerleşmeleri Konferansı’nda (Habitat II) kabul edilen “herkesin sağlıklı, güvenli, emniyetli, erişilebilir-ödenebilir olan ve temel hizmet, kolaylık ve konfor unsurlarını içeren, konut ve yasal yararlanma güvencesi konusunda ayrımcılıktan arınmış yeterli konutunun olabilmesi” ile konut hakkının çerçevesinin tanımlanmasına yönelik madde kaç yılında ve nerede gerçekleşmiştir?

1996 yılında İstanbul’da toplanan Bileşmiş Milletler İnsan Yerleşmeleri Konferansı’nda (Habitat II) kabul edilen “herkesin sağlıklı, güvenli, emniyetli, erişilebilir-ödenebilir olan ve temel hizmet, kolaylık ve konfor unsurlarını içeren, konut ve yasal yararlanma güvencesi konusunda ayrımcılıktan arınmış yeterli konutunun olabilmesi” maddesi konut hakkının çerçevesinin tanımlanması bakımından önemlidir. 

Hangi anayasa ile devlete, yoksul ve dar gelirli ailelerin sağlık şartlarına uygun konut ihtiyaçlarını karşılayıcı tedbirleri alma görevi verilerek; sosyal konut üretiminin devletin anayasal bir görevi olduğu belirlenmiştir?

1961 Anayasası ile devlete, yoksul ve dar gelirli ailelerin sağlık şartlarına uygun konut ihtiyaçlarını karşılayıcı tedbirleri alma görevi verilerek; sosyal konut üretiminin devletin anayasal bir görevi olduğu belirlenmiştir.

Gelişmiş, az gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkelerde farklı seviye ve görünümlerde olmak üzere barınma sorununun nedenlerini açıklayınız?

Gelişmiş, az gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkelerde farklı seviye ve görünümlerde olmak üzere barınma sorununun nedenlerini;
• doğal nüfus artışı,
• hızlı kentleşme ve kırdan kente akan göçler,
• konutların ekonomik ömrünü tamamlaması,
• mevcut gecekonduların yenilenmesi veya ortadan kaldırılması,
• doğal afetler,
• gelir dağılımı adaletsizlikleri
• yoksulluk
• işsizlik ve
• kentlerdeki rantabl alanların çoğalması oluşturmaktadır.

Sosyal konut alanında bilinen ilk büyük uygulama nerede yapılmış ve nasıl uygulanmıştır?

Sosyal konut alanında bilinen ilk büyük uygulama Londra’nın “Bethnal Green” bölgesinde yapılmıştır. Bethnal Green sosyal konutları, yaklaşık 6000 kişinin kötü koşullar altında yasadığı barınakların yerine yapılmıştır (Greenhalgh ve Moss, 2009, 18). Bir kentsel dönüşüm yöntemi olarak da kabul edilen temizleme (clearance) yönteminin uygulandığı bu proje ile sadece yoksulların yaşam alanları iyileştirilmemiş; aynı zamanda kentin hastalıklı olarak görülen bir parçası da sağlıklaştırılmıştır.

Sosyal konut alanında ilk yasal düzenleme ise kaç yılında nerede yapılmıştır?

Sosyal konut alanında ilk yasal düzenleme ise 1889 yılında Belçika’da yapılmıştır.

Günümüzde sosyal konut alanında en fazla uygulama örneğinin bulunduğu Hollanda ilk kez kaç yılında sosyal konut üretmeye başlamıştır?

Günümüzde sosyal konut alanında en fazla uygulama örneğinin bulunduğu Hollanda ise ilk kez 1901’de sosyal konut üretmeye başlamıştır (Reinprecht, 2007, 33-35).

Barınma sorununa yönelik olarak Türkiye'de uygulanan konut politikaları göz önünde bulundurulduğunda Cumhuriyet’in ilanından günümüze kadar yürütülen politikalar kaç dönemde incelenebilir ve bunlar hangileridir?

Cumhuriyet’in ilanından günümüze kadar yürütülen politikalar dört dönemde incelenebilir. Bunlar;
• 1923-1950 yılları arasındaki dönem: ulus devlet anlayışı ve memur merkezli konut politikaları,
• 1950-1980 arası, savaş sonrası planlı dönem,
• 1980-2002 yılları arası liberal dönem ve
• 2002 sonrası dönemdir.

1923-1950 yılları arasındaki dönemde konut politikalarının özelliğini, yeni başkentin yoğun göç baskısına ve memurların konut sorunlarına yönelik uygulamaların oluşturduğu görülmüştür. Bu dönemde memurların konut sorununu çözümüne ilişkin olarak yapılan düzenlemeleri belirtiniz?

Bu dönemdeki konut politikalarının özelliğini, yeni başkentin yoğun göç baskısına ve memurların konut sorunlarına yönelik uygulamaların oluşturduğu görülmüştür. Bu dönemde memurların konut sorununu çözümüne ilişkin olarak yapılan düzenlemelerden başlıca olanları ise şunlardır (Öztürk, 2008):

• 1925 tarihli ve 586 sayılı Kanun’la memurlara konut kooperatifi kurmalarını teşvik etmek amacıyla aylıklarının yarısı oranında avans verilmiştir.
• 1926 tarihli ve 844 sayılı Kanun’la “Emlak ve Eytam Bankası” Ankara’ya yönelik önceliklerle kurulmuştur.
• 1928 tarihli ve 1352 sayılı memur apartmanları ve resmi binaların yapımı için Maliye Bakanlığı yetkilendirilmiştir.
• 1929 tarihli ve 1452 sayılı “Memurlara Konut Tazminatı Ödenmesi” hakkındaki kanun yürürlüğe girmiştir.
• 1937 yılından itibaren, genel bütçeye memur konutları için ödenek konulmuştur.
• 1944 tarihli ve 4626 sayılı “Memur Meskenleri İnşa” hakkındaki Kanun’la memur konutlarının yapımı devletin görevleri arasına girmiştir.

1950-1980 arası savaş sonrası planlı dönem'deki barınma sorunlarının ve gecekondulaşma eğiliminin temelinde hangi sebepler yatmaktadır?

1950-1980 arası savaş sonrası planlı dönem'deki barınma sorunlarının ve gecekondulaşma eğiliminin temelinde;
• Marjinal işlerde ya da hizmet sektöründe çalışan yeni kentli emekçi kesimin gelir düzeyinin, sendikalı sanayi işçisinin reel gelirinin gerisinde kalması,
• Devletin, barınma gereksinmesinin karşılanmasını bireylerin kendi girişimlerine bırakması,
• Emeğin yeniden üretilmesi maliyetinin azaltılıp genel ücretler düzeyinin düşük tutulmasının, sermaye sınıflarının çıkarları ile uyumlu olması,
• İş güvencesi olmayan yeni kentlilerin, kırsal bağlarını toplumsal bir güvence olarak korumayı tercih etmeleri (Çoban, 2012, 84) gibi sebepler yatmaktadır.

Günümüz kentleşme ve barınma sorunlarının başlıca aktörlerinden olan yap-satçılık uygulaması hangi dönemde ortaya çıkmaya başlamıştır?

Günümüz kentleşme ve barınma sorunlarının başlıca aktörlerinden olan yap-satçılık uygulaması 1950-1980 arası savaş sonrası planlı dönemde ortaya çıkmaya başlamıştır.

Hangi dönem ve tarihteki kararlar ile dışa açık, kapitalist ekonomilerle bütünleşme öngören, neoliberal bir ekonominin temelleri atılmıştır?

1980-2002 yılları arası liberal dönem, 24 Ocak 1980 kararları ile dışa açık, kapitalist ekonomilerle bütünleşme öngören, neoliberal bir ekonominin temelleri atılmıştır (Çoban, 2012, 91).

2002 sonrası dönemde, mali kaynak yaratılması ve konut sektörünün kredilerle desteklenmesi görevleri bulunan TOKİ’ye 2985 sayılı Toplu Konut Kanunu’nda yapılan değişiklikle hangi ek görevlerin de verildiği söylenebilir?

Mali kaynak yaratılması ve konut sektörünün kredilerle desteklenmesi görevleri bulunan TOKİ’ye 2985 sayılı Toplu Konut Kanunu’nda yapılan değişiklikle bazı ek görevler verilmiştir. Bunlar (Kara ve Palabıyık, 2009):

• Konut sektörüyle ilgili şirketler kurmak veya kurulmuş şirketlere iştirak etmek,
• Ferdi ve toplu konut kredisi vermenin yanı sıra köy mimarisinin geliştirilmesine, gecekondu alanlarının dönüşümüne, tarihî doku ve yöresel mimarinin korunup yenilenmesine yönelik uygulamalar yapmak ve bu konudaki projeleri kredilendirmek; gerektiğinde tüm bu kredilerde faiz sübvansiyonu yapmak,
• Yurt içi ve yurt dışında doğrudan veya iştirakleri aracılığıyla proje geliştirmek; konut, altyapı ve sosyal donatı uygulamaları yapmak veya yaptırmak,

• dareye kaynak sağlanmasını için kar amaçlı projelere katılmak,
• Doğal afet meydana gelen bölgelerde gerekli görüldüğü takdirde konut ve sosyal donatıları, inşa etmek ve desteklemek,
• Hazineye ait arazileri, Maliye ile Bayındırlık ve İskân Bakanlıklarının teklifi ve Başbakan’ın onayıyla bedelsiz olarak devralma yetkisine sahip olmak gibi yetki ve görevlerdir.

Türkiye’deki üç tip sosyal konut uygulamalarının neler olduklarını açıklayınız?

Türkiye’de üç tip sosyal konut uygulamasından bahsedilebilir. Birinci uygulama düşük kiralı lojmanlar aracılığı ile memur ve işçilerin konut gereksinimlerinin karşılanmasıdır. İkinci uygulama TOKİ’nin tek basına yürüttüğü, uzun vadeli ve yıllık memur zammına endeksli ödeme koşulları olan “mortgage” benzeri bir modelle ürettiği sosyal konutlardır. Bu model diğer gelişmekte olan ülkelerde de yaygın olarak uygulanmaktadır. Üçüncü uygulama ise TOKİ-Sosyal Yardımlar Genel Müdürlüğü (SYGM) iş birliği ile toplumun en yoksul ve konut sahibi olmayan kesimine yönelik olarak üretilen yoksul konutlarıdır. Üçüncü tip sosyal konut uygulamaları, her ne kadar mülk edindirmeye yönelik olsa da ikinci uygulamaya göre sosyal konutun üretilme amacına daha yakın olduğu söylenebilir. 

Hollanda’daki Konut Kanunu’na göre sosyal konut kooperatifleri, konut sektöründe kaç çeşit faaliyetten sorumlu tutulmuşlardır ve bunlar hangileridir?

Hollanda’daki Konut Kanunu’na göre sosyal konut kooperatifleri, konut sektöründe 6 çeşit faaliyetten sorumlu tutulmuşlardır. Bunlar (Regout, 2016, 2);
• Kanun’larla kriterleri belirlenen hedef kitleye konut üretmek,
• Konut kalitesini Kanun’la belirtilen standartlarda tutmak,
• Üretilen yaşam alanlarında ve konutlarda sosyal bütünlüğü sağlayacak tedbirler almak,
• Kiralık sosyal konut üretirken ve yönetirken finansal sürekliliği sağlamak,
• Kiralık sosyal konutlarda insan onuruna yakışır şekilde yaşamayı garanti etmek ve
• Sosyal konutların bakımını yapmaktır.

Avrupa’da sosyal konut kavramı nasıl kullanılmakta ve hedef kitlelere sunulmaktadır?

Avrupa’da sosyal konut kavramı, kiralık sosyal konutlarla eş değer anlamlarda kullanılmaktadır. Bu konutlar merkezî/yerel yönetimlerce ve kâr amacı güden/gütmeyen şirketler aracılığı ile üretilip hedef kitlelere sunulmaktadır (Stephens, Burns ve Mackay, 2002).

İster ulusal isterse uluslararası düzeyde yaşansın barınma sorunu nasıl bir durumu ifade etmektedir?

İster ulusal isterse uluslararası düzeyde yaşansın barınma sorunu; düzensizlik, çarpık kentleşme, çevre sorunları, altyapı yetersizlikleri, düşük yaşam kalitesi gibi olumsuzluklarla birlikte anılan istenmedik bir durumu ifade etmektedir.

TOKİ sosyal konut uygulamalarını ne şeklinde hayata geçirmektedir?

TOKİ sosyal konut uygulamalarını, dar ve alt gelir grubuna yönelik olarak üretilen konutlar, alt-yoksul gelir grubuna yönelik konutlar, kentsel dönüşüm konutları, afet konutları ve tarım köy konutları şeklinde hayata geçirmektedir.

TOKİ’nin ürettiği sosyal konutlardan gerçek anlamda ihtiyaç sahiplerinin yararlanabilmeleri için aranan şartlardan başlıcaları olarak hangileri sayılabilir?

Gerçek anlamda ihtiyaç sahiplerinin TOKİ’nin ürettiği sosyal konutlardan yararlanabilmeleri için aranan şartlardan başlıcaları;
• Toplu Konut İdaresinden konut satın almamış olması ve Toplu Konut İdaresinden konut kredisi kullanmamış olması,
• Kendisine eşine ve/veya velayeti altındaki çocuklara ait tapuda kayıtlı kat irtifaklı/kat mülkiyetli bağımsız bir bölümünün veya müstakil bir konutunun olmaması,
• Azami aylık gelir sınırını aşmaması,
• Bir hane halkı adına yalnızca bir adet başvuru yapması gibi şartlardır.

Avusturya’da kiralık sosyal konutlar nasıl bir çeşitlilik göstermektedir, açıklayınız?

Avusturya’da kiralık sosyal konutlar çeşitlilik göstermektedir. Her sosyal konut tipinin hedeflediği farklı bir kitle vardır. Belediyeler tarafından sunulan kiralık sosyal konutlarda öncelik, işçi sınıfına ve dezavantajlı gruplara aittir. Ancak üretim yapısının ve endüstriyel ilişkilerin değişmesi nedeniyle belediyelere ait olan kiralık sosyal konutlar, işçileri barındırma işlevini yavaş yavaş kaybetmektedir. Kiralık sosyal konut talebinin büyük bölümünü oluşturan işçilerin yerini artık hizmet sektöründe çalışanlar ve beyaz yakalılar almaya başlamıştır. Talep yapısındaki bu değişime kâr amacı gütmeyen konut kooperatifleri ve özel sektör girişimcileri kayıtsız kalmamışlardır. Özel sektör girişimcileri orta sınıfın beğeni beklenti ve tercihlerine göre kiralık sosyal konutlar üretilmeye başlanmıştır.

İngiltere’de kiralık sosyal konut uygulamalarının, “affordable renting” uygulaması ile nasıl şekillendiğini açıklayınız?

İngiltere’de kiralık sosyal konut uygulamalarının, “affordable renting” uygulaması ile yeni bir evreye girdiği söylenebilir. 2011 yılında hayata geçen uygulama ile yerel yönetimler kiralayacakları sosyal konutlar için çeşitlendirme yapmış ve piyasa fiyatının %80’ine varan bedellerle kiralık sosyal konut arzına başlamıştır. Bu konutların üretimi büyük ölçüde yerel yönetimler ve inşaat sektöründeki özel girişimciler tarafından karşılanmıştır.

İngiltere’deki erişilebilir konutlarla, kiralık sosyal konutlar nasıl açıklanabilmektedir?

İngiltere’de erişilebilir konutlarla, kiralık sosyal konutlar aynı şeyi ifade etmemektedir. Erişilebilir konut uygulaması ile kiralık sosyal konutların yanı sıra ev sahipliğine de olanak sağlanmaktadır. Yani kiralık sosyal konutlar, erişilebilir kiralık konutlardan ve sosyal konutlardan oluşurken erişilebilir konutlar, bunların yanı sıra, özel kiralı konutları ve erişilebilir konut mülkiyetini de kapsamaktadır.