Sosyal Bilimlerde Temel Kavramlar Dersi 8. Ünite Sorularla Öğrenelim

Toplumun bilimsel yöntemler ve araştırmalarla değil, salt soyut ve varsayımsal özelliklerine göre sadece akıl yoluyla açıklanmasını öngören felsefeye toplum felsefesi denir.

Her varlığın içinde bulunduğu ortamla ve/ veya kendini oluşturan unsurlarla bütünlüğü içinde açıklanması yaklaşımına bütüncü  (holistik) yaklaşım denir.

İnsanların asosyal bir durumdan çıkmak için aralarında farklı nedenlerle sözleşme (anlaşma) yaptıkları ve kendilerini bağlayan bu sözleşme temelinde toplum haya- tına geçtikleri düşüncesine toplumsal sözleşme denir.

İnsanların toplum hayatına geçmeden önce doğayla uyumlu, daha çok fizyolojik ve biyolojik varlıklar olarak yaşadıkları bir dönemin bulunduğu görüşüne doğa durumu denir.

Kaba materyalizm her şeyin salt maddî oluşumlarla veya onların basit yansımaları olarak açıklanabileceğini öne sürer.

Evrende, doğada veya toplumdaki belirli oluşumlar veya süreçleri sadece belirli bir faktöre dayandırarak açıklama eğilimine indirgemecilik denir.

Aydınlanmacılık ortaçağın son döneminde yaşanan büyük çaplı ekonomik, toplumsal, siyasal ve kültürel gelişmeler sonucunda ortaya çıkan, gelenekler, din, otorite, hiyerarşi gibi geleneksel değerler ve yaşam biçimlerini akıl ve bilim aracılığıyla dönüştürmeyi ve bilimsel ilkeler üzerine yeni bir toplum kurmayı hedefler?

Bireycilik bireyin kişisel hakları, çıkarları ve değerlerini toplumun genel çıkarları üzerinde tutan, toplumların bu ilkeler üzerine kurulması gerektiğini öne sürer.

Başlangıçta ‘serbest rekabetçi kapitalizm’ olarak da adlandırılan, bireyci değerlerin ve piyasa ilkelerinin egemen olduğu, devletin bireylerin ekonomik ve diğer girişimlerine hiçbir müdahalede bulunmaması gerektiğinin; mal ve hizmetlerin arz-talebinin ve fiyat oluşumunun piyasada kendiliğinden şekilleneceğinin düşünüldüğü ekonomik sistem liberal kapitalizm olarak adlandırılmaktadır.

Meslekleri, çalışma koşulları, gelir ve yaşam düzeyleri, tüketim alışkanlıkları ve genel düşünce tarzları bakımından birbirine benzer koşullar ve özelliklere sahip insanlar topluluğu veya kategorisine sosyal sınıf denilmektedir.

Marx’ın bireylerin basitçe yapının ürünleri, kuklaları, etkileri olmayıp kendileri yaratmasalar da tarihsel koşulları yorumlayabilecek, değerlendirebilecek ve bilinçli eylemleriyle dönüştürebilecek bir kapasiteye sahip olduklarını anlatmak için geliştirdiği, “aktif, yaratıcı eylem” anlamına gelen kavram praksis denilmektedir.

Marx’a göre bir toplumdaki herkesi ilgilendiren üretim araçlarının özel bireylerin (kapitalizmde burjuvazinin) elinden çıkıp tüm toplumun eşit kullanımına açık hâle gelmesine kolektif mülkiyet denilmektedir.

Bir toplumdaki insanların olaylara ortak bakış açıları, ortak düşünsel ve duygusal tepkileri, onları birbirine bağlayan, çoğu kez ahlâkî değer yargılarına kolektif bilinç / vicdan denilmektedir.

Durkheim'a göre bireye dışsal olan ve onu kontrol altında tutan zorlayıcı güce sahip eylem, düşünme ve hissetme biçimlerine toplumsal olgular denir.

Bir grup, örgüt, toplum veya ülkeyi ilgilendiren kararların ilgili tüm üyeler veya vatandaşların katılımları ve oylarıyla alındığı ve uygulandığı demokrasi biçimine doğrudan demokrasi denilmektedir.

Kökleri dilbilime dayalı bir toplumsal ve kültürel analiz modeli olan, en genel düzeyde “en ilkelinden en gelişmişine kadar insan hayatının her düzeyinde işlerlikte olan evrensel ve değişmez insanlık yasaları”nı arama girişimi olarak adlandırılan toplum teorisine yapısalcılık denilmektedir.

Belirli bir ortamda yer alan ve işlerlikte olan toplumlar, örgütler veya kurumların yapıları ve işleyişleri arasındaki benzeşmeler veya paralelliklere işlevselcilik denilmektedir.

Her toplum veya organizmanın işleyişinin kendine ait bir iç mantığa, bir iç düzenlili- ğe, işleyişe, kurallar ve ilkelere sahip olduğu ve bütünün tüm özellikleri ve hareketlerinin bunlara göre şekillendiği düşüncesine ne denilmektedir?

Her toplum veya organizmanın işleyişinin kendine ait bir iç mantığa, bir iç düzenlili- ğe, işleyişe, kurallar ve ilkelere sahip olduğu ve bütünün tüm özellikleri ve hareketlerinin bunlara göre şekillendiği düşüncesine işlevsel mantık denilmektedir.

Genel bir sistemin içinde yer alan, genele bağlı olmasına rağmen hem genelden hem de diğer parçalardan belirli ölçüde özerk bir işleyiş ve düzene sahip olan sistemlere alt sistemler denir.

Toplumlarda genelde uyum, denge, istikrar ve bütünlük, toplumun değerleri ve kuralları konusunda bir genel fikir birliği olduğunu öne süren, uyumsuzluk, denge- sizlik, istikrarsızlık ve çatışma gibi olguların geçici durumlar olduğunu varsayan sosyoloji teorilerine konsensüs teorileri denilmektedir.