Sosyal Bilimlerde Temel Kavramlar Dersi 5. Ünite Sorularla Öğrenelim

Siyaset ne demektir?

Siyaset en geniş anlamıyla toplumsal yaşamı mümkün kılan ortak kurallar ve karar alma mekanizmalarıyla ilgilenen sosyal bilim dalıdır Siyaset sadece ortak yaşamı mümkün kılan kurallarla ilgilenmez, aynı zamanda toplum hâlinde yaşamanın gerektirdiği kolektif kararlar (ve karar alma süreçleri) ile de ilgilenir. 

Siyaset Biliminin Temel Kavramları nelerdir? 

İktidar, Devlet, Egemenlik, Meşruiyet, Ulus-Devlet ve Küreselleşme.

İktidar kavramını açıklayınız?

İktidar, bir kimsenin kendi istediğini bu talebe yönelik muhalefetin varlığına rağmen yaptırabilme gücünü ifade eder. 

Meşrulaştırmak ne demektir? 

Meşrulaştırmak demek, iktidara itaat etmeyi normal, olağan, olması gereken bir eylem olarak
gösterebilmek demektir.

Devlet kavramını açıklayınız?

Devlet belli bir coğrafi alan ve alan üzerinde yaşayan nüfus üzerinde şiddet kullanma tekeline sahip olduğunu iddia eden hiyerarşik bir örgütler bütünüdür. Devlet, devletin kurumlarının başında olan kişilerden bağımsız olarak varlığını devam ettiren bir tüzel kişiliktir.

Egemenlik kavramını açıklayınız?

Egemenlik siyasal gücü ifade etmeye yarayan bir soyutlamadır. Egemenlik millete aittir denildiğinde, siyasal sistemin en üstün gücünün bir başka soyutlama olan millet olduğunu ifade ederiz. 

Ulus-devlet kavramını açıklayınız?

Modern toplumlarda devlet, ulus-devlet olarak da nitelendirilir. Modern devletler, genellikle kendilerini bir ulus ile özdeşleştirirler. Devlet,
ulusun egemenliğinin somut tezahürü olarak görülür.

Refah devletini açıklayınız?

Bireylerin hayat, hürriyet ve mülkiyet haklarını koruma ile beraber, belli bir sosyo-ekonomik düzeyde yaşamalarını da amaçlayan devlet türü. Refah devletleri gelir eşitsizliklerini gidermeye çalışır, işsizlik, hastalık gibi hâllerde vatandaşı korumaya gayret gösterirler. Refah devletlerinde sağlık ve eğitim harcamalarının önemli bir kısmı devlet tarafından karşılanır.

Siyasal ideolojiler kavramını açıklayınız?

Siyasal ideolojiler, bireylerin siyasal dünyayı yorumlama ve açıklamalarına yardım ettiği gibi daha
iyi bir dünyanın nasıl kurulacağını göstererek insanları siyasal eyleme davet eden bir ölçüde sistematik ve kendi içinde tutarlı düşünceler demetidir.

İdeoloji kelimesi ilk olarak ne zaman ve nerede kullanılmıştır?

İdeoloji kelimesi ilk kez Fransız Destutt de Tracy (1754-1836) tarafından “düşünceleri inceleyen bilim” anlamında kullanılmıştır.

Karl Marx ideolojiyi nasıl kullanmıştır?

Karl Marx, ideolojiyi sınıf ve sömürü gerçekliğini gizlemek için egemenler tarafından oluşturulup sürdürülen düşünceler anlamında kullanmıştır. Diğer bir deyişle ideoloji, doğruyu ve gerçeği temsil eden bilimsel düşüncenin zıttıdır, bilimsel olmayandır.

Totalitaryanizm ne demektir?

Farklılık ve çoğulculuğu redderek hakikatin ne olduğunu bildiğini iddia eden seçkin kadronun tartışılmaz önderliğinde toplumsal yapının her alanına nüfuz etmeyi amaçlayan siyasi anlayış. Nazi Almanya’sı ve Stalin dönemi Rusya’sı totaliter ideolojinin hayata geçirilmeye çalışıldığı iki çok önemli örnektir.

İdeolojinin işlevleri nelerdir?

İdeolojiler karmaşık gerçekliği basite indirgeyerek dünyayı anlamamıza yardımcı olurlar. İnsanlar sadece maddi gereksinimleri tarafından yönlendirilen varlıklar değillerdir. Yaptığımız işlere, hayatımıza, bir “anlam” da yüklemek zorundayız. İdeolojiler bize anlam sistemleri sağlarlar. Bize neyin önemli neyin önemsiz olduğunu ifade ederler, karmaşık sosyal olgular içinden elemeyi mümkün kılan yol
haritaları sunarlar. Bir insana liberal, sosyalist ya da muhafazakâr dediğimizde o insanın siyasi duruşu hakkında belli çağrışımlar uyanır. İdeolojiler, toplumsal yaşamda hep var olan suç, adaletsizlik, eşitsizlik, yoksulluk gibi olguların sebeplerinin neler olduğunu, bunların nereden kaynaklandıklarını basitçe ifade ederler.
İdeolojinin ikinci işlevi insanlara, anlamlı yaşamın mümkün olduğu “iyi toplum”un nasıl bir toplum olacağı, nasıl işleyebileceğini göstermektir. Her ne kadar bir ideoloji var olan düzeni meşrulaştırmaya ve onun kurulabilecek en iyi düzen olduğunu iddia etmeye çalışabilirse de ideolojiler genellikle düzeni eleştirip köklü ya da küçük değişikliklerle daha iyi bir düzen hâline getirmeye/değiştirmeye yönelik arayışları ifade ederler.
İdeolojiler, insanları siyasal eyleme diğer bir ifadeyle siyasete katılmaya çağırırlar. Esasen, ideolojinin asli işlevlerinden biri soğukkanlı, objektif analiz ya da açıklama ve öneriler sunmaktan ziyade, kısa basit, anlaşılır bir biçimde sıradan insanların
duygularına hitap etmektir. İdeolojiler, üst düzey siyasal aktörlerin sıradan insanları siyasete çekebilmelerini kolaylaştırırlar.

Liberalizm kavramını açıklayınız?

Bir ideoloji olarak liberalizm, insanı öne çıkaran, akıl ve bilim yoluyla insanın doğa ve kendi hayatı üzerinde kontrol kurabileceğini ve insanlığın sürekli daha iyiye doğru ilerlediği varsayımlarına dayalı “aydınlanma” geleneğinin bir parçasıdır. Ancak liberal ideoloji bünyesinde güçlü bir aydınlanma eleştirisi de barındırır. Liberal gelenek içinde akılcılığı ve ilerlemeyi öne çıkaran çizgi ile aklın önemiyle birlikte ilerleme düşüncesini de sorgulayan çizgi arasında bir mücadele vardır. Esasen bu özellik, farklı liberalizmlerin ortaya çıkışında etkili olan en önemli faktörlerden biridir.

Sosyalizm kavramını açıklayınız?

Sosyalizm sosyo-ekonomik eşitlik, paylaşma, kardeşlik, topluluk ve kolektif mülkiyet gibi değerleri öne çıkaran bir ideolojidir. Sosyalist düşünce, bireylerin tek başlarına yaşayamayacaklarını belirterek beraberce üretmenin ve paylaşmanın önemli olduğunu vurgular. 

Muhafazakârlık kavramını açıklayınız?

Muhafazakârlar, kendi yaklaşımlarını genellikle bir ideoloji olarak görmez. Muhafazakârlık olsa olsa çok temel bir iki değer/ilke dışında olmazsa olmazları olmayan bir pozisyon alıştır. Onlara göre liberalizm, sosyalizm ve milliyetçilik gibi ideolojiler, akıl yoluyla aklın çizdiği plana göre toplumu değiştirmeye yönelen toplumsal mühendislik projeleridir. Muhafazakârlık tam da soyut prensipler ışığında
toplumu değiştirmeyi amaçlayan bu tür projelere karşı olduğu için kendisinin bir ideoloji olmadığı iddiasını dile getirir. Soyut prensiplerden ziyade, somut durumun gereklerine göre tutum ve davranışları ayarlamak politikaları belirlemek gerekir.

Milliyetçilik kavramını açıklayınız?

İdeoloji olarak milliyetçilik, her milletin kendi devletine sahip olması gerektiğini ifade eder. Devlet, hakim milleti temsil eden bir kurum olarak millî kimlik ile örtüşmelidir. Milliyetçi ideolojiye göre, devletlerin sınırları içinde mümkün olduğunca tek bir millet yaşamalıdır.

Milliyetçilik ne zaman yayılmaya başlamıştır?

Milliyetçilik Fransız Devrimi’nden sonra yayılmaya başlamıştır.

Sosyal Demokrasi kavramını açıklayınız?

Sosyal demokrasi, gelişmiş kapitalist ülkelerde 19. yüzyılda ortaya çıkan ve işçi sınıfının kapitalist düzeni devirmesini değil de sistem içinde kalarak demokratik mücadeleler yoluyla haklar elde etmesini savunan bir ideolojidir. Sosyal demokrasinin kaynağında sosyalizme barışçı parlâmenter yollardan geçme fikri yatar. Marksist toplumsal analizden esinlenen ve kendilerini sosyalist diye tanımlayan ilk sosyal demokratlar, işçi sınıfının oy hakkının genişlemesine paralel olarak en azından Avrupa’da işçi sınıfının parlâmenter yollarla iktidara gelebileceği, sosyalizmin bu şekilde kurulabileceğini savundu.

Demokrasi kavramını açıklayınız?

Demokrasi modern devleti idare etmekte kullanılan siyasi rejim biçimlerinden biridir. Demokrasinin tanımlayıcı özelliği nihai siyasi karar alıcıların serbest seçimlerle iktidara gelmeleri ve siyasi iktidarın sınırlarının hukuki normlarla belirtilmiş -bu temel hak ve hürriyetlerinin demokratik olmayan rejimlere kıyasla daha korunaklı olması anlamına gelir- olmasıdır.