Sosyal Hizmet Uygulaması 2 Dersi 2. Ünite Özet

Giriş

Sosyal hizmet eğitiminde uygulama derslerinin amacı, öğrencinin kuramsal derslerde öğrendiği sosyal hizmete ait bilgi ve değerleri uygulamaya aktararak, sosyal hizmet uygulama bilgi ve becerisini kazanmasıdır. Sosyal hizmet eğitiminin uygulama boyutu, öğrenilen tüm kuramsal bilgilerin bir anlamda ne ölçüde içselleştirildiğinin sınanma sürecidir. Uygulama süreci buna ilave olarak bir kurum bünyesinde çalışmanın çok yönlü deneyim kazanma alanlarını da kapsar.

Sosyal hizmetin mesleki etkinliğinin odağı, bireyin toplumsal işlevselliği ve çevresi ile olan etkileşimidir. Sosyal hizmet mesleği; bireyin karar verme özgürlüğünü kendi yararına kullanması açısından bilinç kazanmasına aracılık etmektedir. Ayrıca bireyin yaşadığı çevrenin değişen sosyoekonomik koşullarına ve değerlerine uyum sağlayarak toplumda verimli hale gelmesi için gerekli olan değişimin yaratılmasını amaçlar.

Sosyal Hizmet Uygulaması Dersinin Amacı

Sosyal hizmet eğitimi Türkiye’de son yıllarda özellikle müfredat programının değişmesi ile daha çok tartışılır hale gelmiştir. Bu eğitim içinde uygulama dersleri ülkemizde eğitimin başlangıcından beri çeşitli değişikliklerle günümüz koşullarına uygun hale getirilmesi için düzenlemeler yapılmıştır. Türkiye’de sosyal hizmet eğitimi 1959 yılında çıkarılan 7355 sayılı Sosyal Hizmetler Enstitüsünün Kurulmasına Dair Kanun’un ilgili maddeleri çerçevesinde başlamıştır. Sosyal Hizmetler Akademisi Yönetmeliği’ne göre okulun amaçları; Türkiye’nin koşullarını ve sorunlarını kavrayabilmek için gerekli temel bilgilere ve beceriye sahip olan, köy ve şehirde, kamu sektörü ile özel sektör ve gönüllü kurumlarda ve çeşitli düzeylerdeki sosyal refah politikası ve planlamasına katılabilecek, tüm sosyal hizmet konu ve alanlarında düzenleyici, planlayıcı, uygulayıcı, eğitici ve araştırmacı olarak çalışabilecek sosyal hizmet uzmanları yetiştirmek, sosyal hizmet alanında bilimsel araştırmalar yapmak ve yayında bulunmak, sosyal hizmet alanında çalışmakta olanların bilgi ve becerilerini geliştirmek için kurslar, seminerler ve konferanslar düzenlemek şeklinde belirtilmiştir.

Sosyal hizmet uygulamasının amacı; insanların sorun çözme ve sorunlarla mücadele etme kapasitelerini arttırma, insanları kaynak, hizmet ve fırsat verebilecek sistemlerle ilişkiye geçirme, bu sistemlerin etkili ve insanca işleyişini sağlama, sosyal politikanın gelişmesi ve ilerlemesine katkıda bulunmak şeklinde belirtilebilir. Pincus ve Minehan (1973)’a göre sosyal hizmet bu amaçlarını yerine getirirken bir referans çerçevesine ihtiyaç duymaktadır. Bu referans çerçevesinin üç özelliği bulunmaktadır:

1. İnsanların karşılaştığı “yaşam görevleri ve bu görevlerin yerine getirilmesine ilişkin koşul ve kaynaklara” dikkati yöneltmek, sosyal hizmetin referans çerçevesinin ilk özelliğidir.
2. İnsanları “tek başına, kendi kaynak sistemler ağı içinde ve onlarla etkileşim halinde” ele almak sosyal hizmetin referans çerçevesinin ikinci özelliğidir.
3. İnsanların “kişisel sorunlarının bunlarla bağlantılı toplumsal veya kamusal sorunlarla ilişkisini göstermek” sosyal hizmetin referans çerçevesinin üçüncü özelliğini oluşturur.

Bir sosyal hizmet öğrencisi, mesleği için gerekli olan beceri ve davranışları ancak etkili uygulamalar yoluyla kazanır. Uygulama, öğrencinin bir sosyal hizmet uzmanı olarak, kavramsal anlayışını kuvvetlendirmesi ve becerilerini geliştirmesi için önemli bir fırsat sunar. Uygulama dersleri kapsamında öğrencilerden uygulamaya katıldıkları toplumun değerlerini kavramaları, sosyokültürel sistemlerini tanımaları, ekonomik kaynaklarını belirlemeleri, kurum içi görev ve yetki dağılımlarını öğrenmeleri, sosyal hizmet uzmanlarının rolünü gözlemlemeleri ve uygulamaları beklenmektedir. Kendini tanıma, mesleki kimlik kazanma ve geliştirme yönünde önemli katkılar sağlayan alan uygulaması dersleri, sosyal hizmet öğrencilerini meslek yaşamına hazırlamaktadır. Sosyal hizmet eğitiminin uygulama boyutu, öğrenilen tüm kuramsal bilgilerin bir anlamda ne ölçü de içselleştirildiğinin sınanma sürecidir. Uygulama süreci buna ek olarak bir kurum bünyesinde çalışmanın çok yönlü deneyim kazanma alanlarını da kapsar. Başka bir deyişle sadece müracaatçı grubuyla karşı karşıya kalmanın ötesinde öğrenciler, kurum kültürünü öğrenme, bu yapı içinde kendini tanıma ve ifade etme, iletişim kurma, ilgili sorun alanını tanıma, hizmet türü, tarzı ve işleyişi öğrenme, bu süreç içinde mesleki, profesyonel sorumluluk üstlenme, gözlem yapma, değerlendirme, uygun müdahale stratejilerini geliştirme, planlayabilme ve uygulayabilme becerilerini geliştirirler.

Özellikle SHO417 dersi kapsamındaki ilk uygulama deneyimi tümüyle SHO418 dersi uygulamasına bir alt yapı oluşturma süreci olarak değerlendirilmelidir. Öğrenci bu ilk uygulama deneyiminde kurumu ve müracaatçı profilini keşfederken en öncelikli öğrenme ve tanıma işlevi kendiyle ilgilidir. Uygulama derslerinin temel hedefi, öğrencilerin mesleki yönetim (süpervizyon) aracılığı ile bir sosyal hizmet uzmanının rol ve işlevlerini etkin bir şekilde yerine getirmeyi öğrenmesine olanak tanımaktır. Uygulama çalışmaları sırasında öğrencilerin sorumlulukları şu şekilde belirtilebilir:

• Derslerde öğrendikleri kuramsal bilgiyi uygulayarak kuram-uygulama bütünlüğünü sağlamak ve yaparak öğrenme yöntemi ile anlayış ve kavrayışlarını güçlendirmek,
• Her düzeydeki müracaatçı sistemi ile ilgili olarak bilgi, beceri ve değer temelini kullanarak gerekli mesleki ilişkiyi kurmak, sorunları çözmek/ihtiyacı karşılamak amacıyla çalışmalar yapmak,
• Çalışma ortamında ilgili diğer meslek elemanları ile işbirliği yaparak ekip çalışmasına katılmak,
• Kurumun amaçlarına etkili ve verimli bir şekilde ulaşabilmesi için mesleki katkıda bulunmak,
• Çalışmalarıyla ilgili değerlendirmeleri yaparak ilgili raporları yazmayı, kayıt ve dosya tutmayı öğrenmek,
• Uygulama derslerindeki tüm faaliyetlerini sosyal hizmet mesleğinin bilgi, değer ve beceri bütünlüğü içinde ele alarak gerçekleştirmektir.

Uygulamaların amaçları eğitimin genel amaçlarına paralel olarak geliştirilen beklentileri ifade etmektedir. Yeni eğitim müfredatı içinde genelci yaklaşımla hazırlanan uygulama kılavuzunda da benzer amaçlar ileri sürülmektedir. Sosyal hizmet uzmanları, müracaatçılarından yaşamlarından ve paylaşılan deneyimlerinden bilgi edinmeye açık olmalı ve bunları değerlendirmelidir. Öğrenme sürecinde müracaatçıların bu deneyimleri tekbir hale getirilmemeli ya da genellemelere gidilmemelidir. Mesleki sınırların ve mesleki uygulamaların analizindeki farklı sorunlar, kapsamlı bilgi temelinin içindeki çelişkiler; sosyal sürecin yapılandırılması, profesyonel bilginin görüşülmesi ve tartışılması ile çözülebilir. Sosyal hizmet uygulamasında sadece bilimsel olarak geliştirilmiş bilginin kullanılması yeterli değildir. Bilimsel olarak geliştirilmiş bilgi, sosyal hizmet uzmanlarının insanlar hakkında ve değişimin nasıl meydana geldiği konularında bildiklerinin birçoğunu açıklamakta yetersiz kalır. Gerçek, kanıtlanmış ve somut yollardan gözlemlenmiş olanlardan çok daha fazlasıdır. Bilimsel yolla edinilen bilgiler dışındaki bilme yöntemleri uygulama becerisi olarak adlandırılır. Sosyal hizmet uzmanlarının değer vereceği ve güveneceği bilgi kaynakları; meslektaşlarla bilgi alışverişinde bulunma, uygulama meseleleri konusunda düzenlenen çalıştaylar, kuramsal kitaplar ve makaleler şeklinde sıralanmaktadır.

Sosyal hizmet uzmanları, önemliden daha az önemliye doğru sırasıyla

1. Sosyal bir sorun ya da klinik değerlendirme
2. Sosyal hizmet uygulamasının etkililiği,
3. Belli bir nüfus grubu
4. Sosyal hizmet etiği
5. Sosyal hizmet mesleği,
6. Savunuculuk
7. Kuramsal bakış açıları
8. Eğitim,
9. Araştırma metodolojisi,
10. sosyal hizmet araştırmasında epistomolojik sorunlar

hakkında bilgi ve kanıt sağlayan çalışmaları yararlı bulmaktadır.

Sosyal Hizmet Eğitim Konseyi sosyal hizmet uygulamalarında genelci yaklaşımı kabul etmiş ve temel eğitimin genelci yaklaşımı esas alacak şekilde gerçekleştirilmesi yönünde karar almıştır. Lisans eğitimi, öğrencinin her düzeyde müracaatçı ile çalışabilmesini sağlayacak şekilde temel dersleri ve meslek derslerini içermelidir. Lisansüstü eğitim ise odaklanılan alanlara göre ileri düzeyde sosyal hizmet uygulaması bilgi ve becerilerini kapsar.

Sosyal hizmet uygulamasında genelci yaklaşımın dört temel dayanağı bulunmaktadır. Birincisi, insan davranışı kaçınılmaz olarak sosyal ve fiziksel çevre ile ilişkilidir. İnsan ve çevresi arasındaki bu bağlantıya dayalı olarak müracaatçı sistemlerinin fonksiyonelliğini geliştirme çabaları, sistemin kendisini değiştirmeyi, onun çevresi ile etkileşiminde değişiklikler yapmayı, onu çevreleyen diğer sistemlerde değişiklikler yapmayı kapsar. İkinci olarak genelci uygulamacı, değişime yönelmek için çok düzeyli değerlendirmeler ve çok yöntemli müdahaleler gerçekleştirir. Üçüncü olarak, benzer sosyal hizmet sürecini kullanarak bireyden topluma kadar her düzeyde müracaatçı sistemleri ile çalışır. Dördüncü olarak, genelci uygulamacı, araştırma yapmak ve adil sosyal politikalara yönelmek sorumluluğundadır. Türkiye’de de sosyal hizmet uygulamalarında genelci yaklaşım kabul edilmiştir. Uygulayıcılar müracaatçıyı ilişkide bulunduğu sistemlerle birlikte ele almakta, müracaatçının ihtiyacına cevap verecek şekilde birey, grup veya topluma yönelik müdahaleler gerçekleştirmektedirler. Türkiye’de sosyal hizmet eğitimi müfredatında yapılan son değişiklik; kişisel çalışma, grup çalışması ve toplum örgütlenmesi yöntemlerini ön plana çıkaran bir eğitim yaklaşımı yerine öğrenciye mikro, mezzo ve makro düzeyde müdahaleler yapabilecek şekilde genelci bir bakış açısı kazandırmak yönünde olmuştur. Uygulama modellerinin temel amacı, temsil ettiği bütünü yaşam içinde en iyi şekilde gerçekleştirmektir. Sosyal hizmet uygulamasının genelci modeli de, diğer modeller gibi, bu amaca hizmet etmektedir. Genelci sosyal hizmet anlayışı çerçevesinde her türden sorun ve ihtiyaca sahip müracaatçı sistemleri ile tüm müdahale düzeylerinde çalışacak sosyal hizmet uzmanı yetiştirmek, bu uygulamanın amacı olarak belirlenmiş olup uygulama yapılan ortamın gereksinimleri, uygulamanın yönünü ve içeriğini belirlemede temel yapı taşını oluşturduğu bir gerçektir.

Sosyal Hizmet Uygulaması Dersinin Kapsamı

Sosyal hizmet eğitiminde uygulamalı derslerin özel bir yeri bulunmaktadır. Uygulamalı dersler, öğrencilerin, eğitim süresince edindikleri bilgi, beceri ve değerlerini alana aktarmaları ve bütünleştirebilmelerine olanak sağlayan bir ortam yaratır. Uygulama deneyimi; öğrenci, eğitsel yönetici, müracaatçı sistemi ve kurumu/kuruluşu içeren bir bütünü oluşturur. Sosyal hizmet eğitim ve öğretimi, uygulamayı destekleyen ve uygulamanın temelini oluşturan akademik çalışma ve uygulama arasında eşit şekilde ikiye ayrılmaktadır. Uygulama, öğrencilerin bir sosyal hizmet kuruluşunda, danışmanlık altında ve destekleyici bir öğrenme çerçevesinde belirli yaşantısal öğrenme dönemlerini kapsamaktadır. Araştırma ve bilginin akademik katkısı bu uygulamanın temelini oluşturmaktadır.

Sosyal Hizmet Uygulaması II dersi, örgüt ve topluluklarla sosyal hizmet uygulamasını içermektedir. Müdahale sürecine ilişkin bilgi, beceri ve değerler, öncelikle Sosyal Hizmet Kuramı I: Bireylerle Sosyal Hizmet, Sosyal Hizmet Kuramı II: Aile ve Gruplarla Sosyal Hizmet, Sosyal Hizmet Kuramı III: Örgüt ve Topluluklarla Sosyal Hizmet derslerinde ele alınmıştır. Öğrencilerin, Sosyal Hizmet Uygulaması II dersinde, yukarıda ifade edilen derslerde edindikleri bilgi, beceri ve değerleri, genelci sosyal hizmet müdahale modeline göre uygulamaya aktarması beklenmektedir. Uygulamalar, Sosyal Hizmet Bölümü Uygulama Koordinatörlüğünce daha önceden belirlenmiş ve izin alınmış olan sosyal hizmetlerle doğrudan veya dolaylı olarak ilgisi bulunan kuruluş ortamlarında yerine getirilir. Uygulama eğitiminin verilmesinden yükseköğretim kurumları sorumludur. Bu konuda önemli noktalar şu şekilde belirtilebilir:

• Yükseköğretim kurumlarının kendi programlarına devam eden öğrencilerine sosyal hizmet diplomasının gerektirdiği bütün eğitimleri sunmak için yasal sorumlulukları bulunmaktadır.
• Uygulama eğitimi olanaklarının kalitesi, tutarlılığı ve yeterliliği yükseköğretim kurumlarının sorumluluk alanına girmektedir.
• Uygulama eğitimi olanağı sağlayan sosyal hizmet kuruluşları ile resmi işbirliği anlaşmaları gerçekleştirmeksizin uygulama programı oluşturulması olanaksızdır.
• Yükseköğretim kurumlarının sosyal hizmet kuruluşlarının ihtiyaçlarını sağlamak için herhangi bir gücü ya da kontrolü yoktur.
• Benzer şekilde sosyal hizmet kuruluşları, sosyal hizmet programlarına kabul edilen öğrencilerin sayısının ya da uygulama eğitimi süresinin kararlaştırılmasına nadir olarak katılırlar.

İki unsur öğrencilere sunulan uygulama eğitiminin kalitesini etkilemektedir;

1. Yüksek eğitim kurumları gelir elde etmek ve öğrenci sayısını azami düzeyde tutmak amacıyla hareket etmektedir. Bu durum, sosyal hizmet programlarına daha fazla sayıda öğrenci almak için güçlü bir baskı oluşturmaktadır.
2. Diğer taraftan sosyal hizmet kuruluşları, sadece sosyal hizmeti değil aynı zamanda birçok meslek grubuna iş temelli eğitimler vermek gibi geniş bir öncelikler yelpazesini yönetmek zorundadır.

Sosyal Hizmet Uygulaması Dersinin İşleyişi

Uygulamalar, Sosyal Hizmet Bölümü Uygulama Koordinatörlüğünce daha önceden belirlenmiş ve izin alınmış olan sosyal hizmetlerle doğrudan veya dolaylı olarak ilgisi bulunan kuruluş ortamlarında yerine getirilir. Ders kapsamında her öğrenciden en az bir bireyle çalışma uygulaması (veya aileyle çalışma); bir grupla çalışma uygulaması beklenmektedir. Kuruluşun olanaklarına göre bu sayı artırılıp azaltılabilir. Bireyle sosyal hizmet uygulamasının ve grupla sosyal hizmet uygulamasının ne kadar (kaç hafta) süreceği müracaatçının/grubun ihtiyacının karşılanma durumu (amaca erişilmesi) ve olanaklarla ilgilidir. Çalışmaların gelişi güzel birkaç hafta ile sınırlandırılması öğrencinin ders başarı notunu doğrudan etkiler.

Uygulama Müfredatı

İngiltere’de uygulama müfredatı, Green ve Statham’ın öne sürdüğü üç aşamadan oluşan aşama yaklaşımından uyarlanarak geliştirilmiştir. Bu aşamalar;

• Başlangıç aşaması: uygulamaya yönelik güvenlik
• Orta aşama: uygulamaya geçme
• Son aşama: uygulamaya hazır olma.

Uygulamaya uygunluk, uygulama güvenliği ölçütünü ve başlangıç aşamasında bir değerlendirmeyi kapsamaktadır. Tüm öğrencilerin doğrudan uygulamaya hazırlanma aşamasında ilgili kişilerce yapılan değerlendirme kapsamında, sosyal hizmet ortamlarında başlayacakları uygulama eğitiminde güvenliklerini sağlamak gerekmektedir.

Sosyal hizmet uygulaması eğitim programının bir parçası olarak kabul edildiği için temel bir eğitsel deneyim anlamına da gelmektedir. Uygulama deneyimi; öğrenci, eğitsel yönetici, müracaatçı sistemi ve kurumu içeren bir bütünü oluşturur. Bu yapı içerisinde öğrencinin sorumluluğu; öğrenci olarak uygulama ortamına uyum sağlamak ve eğitsel bilgi ve tecrübe kazanmaktır. Eğitsel yöneticinin sorumluluğu ise; öğrencinin bu deneyimden en üst düzeyde yararlanmasına yardımcı olmaktır. Uygulama sürecinde öngörülen standartlara ulaşılabilmesi için öğrenci, kuruluş danışmanı ve eğitsel danışmanın etkili bir işbirliği içinde çalışması önemlidir. Temelde, öğrencinin kuram-uygulama bütünlüğünü kurabilmesi büyük ölçüde bu etkili işbirliğine bağlıdır. Sosyal hizmette mesleki yönetim, belirli bir danışman tarafından öğrencilerin gereksinimlerine göre öğrenmelerine, bilgi ve becerilerini iyi bir şekilde kullanmalarına ve yeteneklerini geliştirmelerine yardım etme sürecidir. Bu süreçte kendini geliştirme sorumluluğu tümüyle öğrenciye aittir. Eğitsel danışmanın konumu süreci izleme, yönlendirme ve değerlendirmedir.

Uygulamalarda kurum danışmanlarından beklentiler şu şekilde sıralanabilir:

• Hizmet verilen toplum, kuruluş ve sosyal hizmet biriminin etkinlikleri hakkında öğrencilere bilgi vermek
• Öğrencileri kurum personeli, hizmetten yararlananlar ve ilgili kişilerle tanıştırmak
• Eğitsel danışman ile birlikte öğrenciler için çalışma programını saptamak,
• Öğrencilere uygun öğrenme ortamı yaratmak
• Öğrencilerin kurumla ilgili sorunlarının çözümünde yardımcı olmak,
• Öğrencinin devam durumunu izlemek,
• Sözleşme koşullarını yerine getirmek,
• Öğrenciye rol model olmak,
• Öğrencinin profesyonel gelişimini değerlendirmek,
• Öğrenciye geribildirim vermek,
• Uygulama sürecinde saygıya dayalı etkileşimi yaratmak.

Hacettepe Üniversitesi İ.İ.B.F. Sosyal Hizmet Bölümü’nde alan uygulaması, SHO 417 Sosyal Hizmet Uygulaması I ve SHO 418 Sosyal Hizmet Uygulaması II dersleriyle gerçekleştirilmekte ve bu süreç iki aşamayı kapsamaktadır. İlk aşama öğrencilerin tercihleri doğrultusunda ilgili kurum ve kuruluşlara yerleştirilmeleri, ikinci aşama ise bu kurum ve kuruluşlarda öğrencilerin eğitsel ve kurum danışmanlarının yönlendirmeleri ile uygulamalarını gerçekleştirmeleridir. Uygulamalarla ilgili esaslı değişiklik 1999 yılında yapılmıştır. Eğitim içeriği hem dersleri hem de eğitim yaklaşımı açısından değiştirilmiş uygulamalarla ilgili de yeni düzenlemelere gidilmiştir. Sosyal Hizmet Ortamlarında Uygulama I Dersi, üçüncü sınıf güz döneminde haftada bir gün, sekiz saat olarak çeşitli kuruluşlarda bir eğitsel yöneticinin denetimi altında gerçekleştirilir. Bu uygulama günü dışında öğrenci eğitsel yöneticisi ile bir araya gelir ve hazırladıkları raporlara dayalı olarak yapılan çalışmaların mesleki değerlendirilmesi yapılır. Sosyal Hizmet Ortamlarında Uygulama II Dersi, dördüncü sınıf güz döneminde haftada iki gün, on iki saat olarak farklı kuruluşlarda bir eğitsel yöneticinin denetimi altında gerçekleştirilir. Bu uygulama günü dışında haftada bir gün öğrenci eğitsel yöneticisi ile bir araya gelir ve hazırladıkları raporlara dayalı olarak yapılan çalışmaların mesleki değerlendirilmesi gerçekleşir.

Sosyal Hizmet Ortamlarında Blok Uygulama Dersi, dördüncü sınıf bahar döneminde tam zamanlı Ankara içi ve dışında çeşitli kuruluşlarda bir eğitsel yöneticinin denetimi altında gerçekleştirilir. Sosyal hizmet uygulama derslerinde öğrencinin, uygulama becerisi ve mesleki kimlik kazanması açısından öğrenci, kuruluş danışmanı ve eğitsel yöneticinin etkili bir işbirliği içinde çalışması önemlidir. Öğrencinin kuram uygulama bütünlüğünü kurabilmesi büyük oranda bu etkili işbirliğine bağlıdır. Tüm uygulama derslerinde, öğrenci, eğitsel yöneticisi ile düzenli bir şekilde haftalık olarak mesleki yönetim toplantılarını gerçekleştirir.

Günümüzde sosyal hizmet mesleğinin, hizmet alanları müracaatçı gruplarının sorun odağına göre sınıflandırıldığında en belirgin sosyal hizmet alanları; aile ve çocuk refahı, ceza ve ıslah, sosyal yardım, yaşlı refahı, okul sosyal hizmeti, tıbbi sosyal hizmet alanı ve psikiyatrik sosyal hizmet alanı olarak belirginleşmektedir. Bununla birlikte değişen sosyal ve ekonomik koşulların yeni hizmet alanlarının oluşumuna etki etmesi beklenmektedir. Bu alanlarda etkin, verimli bir sosyal hizmet uygulamasının gerçekleştirilmesi birçok unsura bağlıdır. Bu unsurlardan biri de alanda çalışan sosyal hizmet uzmanlarının, uygulamalarında sosyal hizmet uygulamasının genel çerçevesi içinde kalmaları zorunluluğudur. Ayrıca gerçekleştirilecek uygulamanın dayandığı kuramsal yaklaşımın ya da modelin (psikodinamik model, krize müdahale modeli, davranışsal model, rol ve iletişim modelleri, hümanist ve varoluşçu yaklaşım, bilişsel modeller, sistem yaklaşımı gibi) farkında olmak ve o model ya da yaklaşımdan da destek almak etkin ve verimli bir sosyal hizmet uygulaması için bir diğer gerekliliktir.

Alan uygulaması dersini alarak uygulama sürecine katılan öğrenciler, doğrudan sosyal hizmet uygulaması yapılan kurum ve kuruluşlarda bulunarak kurumun hizmet sunduğu alana ve müracaatçı sistemine, kurumun işleyişine, hizmet sunum tarzına, sosyal hizmet uzmanının rol ve sorumluluklarına ilişkin detaylı bilgi edinmekle birlikte edindikleri bu bilgilerle kuramsal bilgilerini birleştirerek uygulamaya aktarma imkânı bulmaktadırlar.

Sosyal hizmet uygulaması derslerinde öğrencilerin şu bilgi temelini kullanmaları beklenmektedir:

• İnsan gelişimi ile ilgili kuramlar,
• Sosyal süreçler ve kurumlara ilişkin bilgi temeli, sosyal tabakalar, güç ve ideoloji kavramı, yasal yapı ve sosyal kurumlar
• Kişilerarası ilişkilerin dinamiklerini analiz etmek için iletişim ve güç konuları,
• Grup analizi için grup dinamiği, grup içi iletişim ve etkileşime yönelik bilgi temeli,
• Örgüt dinamiklerini analiz etmek için örgüt kültürü, formal ve informal güç ilişkileri, örgütün politika ve prosedürleri ile örgütteki yönetim biçimlerine ilişkin bilgi temeli,
• Sosyal hizmet süreci bir başka ifade ile planlı değişim sürecine ilişkin bilgi temeli.
• Sosyal hizmetin bilgi temelinde yer alan teorik yaklaşımlar.
• Sosyal hizmet etik ilke ve değerleri.

Beceri Temeli

Başkalarını anlamaya yönelik amaçlı dinleme,

• Bilgiyi edinme, sosyal inceleme, değerlendirme ve raporlama,
• Sözlü ve sözsüz iletişimi kurabilme, değerlendirebilme, karşılık verebilme ve kullanabilme,
• Hassas konuları destekleyici nitelikte tartışabilme,
• Sorun çözümüne yönelik uygun atmosferi sağlayabilme,
• Mesleki müdahale süreçlerini uygun biçimde kurgulayabilme,
• Kurumlar arası iletişim ve etkileşimi sağlama,
• Organizasyon yapma ve geliştirme,
• Ekip çalışmasını gerçekleştirebilme,
• Gereksinimlere yönelik kaynak sağlama ve kullanabilme,
• Alanyazını izleyerek kişisel gelişim sürekliliğini sağlamadır.

Bu derste; “sekizinci dönem boyunca haftada beş gün devam eden bu uygulama çalışmasında, öğrenci, “Sosyal Hizmet Uygulama I” sürecinde planladığı mikro, mezzo ve makro uygulamaları aynı kurum ortamında süpervizyon altında gerçekleştirir.

Ön Çalışma Aşaması

Bu aşamada öğrenciler kendi sorumluluklarını öğrenecek ilgili kuruluş ve kişilerle ilişki kuracaklardır.

1. Sosyal hizmet eğitiminde uygulamaların önemini ve uygulama ile ilgili olarak sahip olunması gereken rol ve işlevleri iyi bir şekilde kavramaları gerekmektedir.
2. Uygulama yapılan kuruluşun ve toplumun yapısını öğrenmeleri ve analiz edebilmeleri beklenmektedir.
3. Uygulama yapılan kuruluşun diğer kuruluşlarla olan ilişkilerini kavramaları önemlidir.
4. Sosyal Hizmet Uygulaması I dersi sonunda geliştirdikleri çalışma planını eğitsel ve kurum danışmanı ile yeniden gözden geçirmeleri uygun olur.

Planlama Aşaması

Bu aşamada öğrenciler çalışmalarını bütün ayrıntıları ile planlayacaklardır.

Uygulama Aşaması

Bu aşamada öğrencilerin geliştirdikleri çalışma planını gerçekleştirmeleri beklenmektedir. Planın uygulamaya aktarılmasında;

• Öğrenci, eğitsel danışman işbirliğinin yoğunluk kazandığı bu aşamada, öğrenme sorumluluğunun öğrencide olduğu ve eğitsel danışmanın bu deneyimi kolaylaştırıcı bir rolü bulunduğu unutulmamalıdır.
• Öğrenciler mesleki çalışmaları ile ilgili düzenli raporlar yazmakla yükümlüdürler.

Sonlandırma Aşaması

Öğrenciler bu aşamada yaptıkları çalışmaları değerlendirecekler ve ilgili taraflara uygulama sonuçlarını bildirerek, iyi ilişkiler içinde çalışmalarını sonlandıracaklardır.

Uygulama Sürecinde Zaman Yönetimi

1. İkinci hafta sonuna kadar “Çalışma Planı, Alan ve Kurum Tanıtma Raporu” hazırlanması
2. Üçüncü haftadan itibaren çalışma planının uygulamaya geçirilmesi,
3. Beşinci haftanın sonuna kadar çalışma planında yer alan birey, aile, grup ve toplumla ilgili çalışmalarda ilerleme kaydedilmesi ve altıncı haftada eğitsel danışman ve kurum danışmanı ile ara değerlendirme yapılması
4. Dönem sonu değerlendirme raporlarının eğitsel danışman ile verilen karar doğrultusunda dönemin sonunda final haftasından bir hafta önce verilmesi,
5. Öğrencinin dönem sonunda Uygulama Koordinatörlüğü’nce düzenlenen çalıştaya katılması gerekmektedir.

Uygulamanın sonuna kadar tüm uygulama düzeylerinde kuruluş olanaklarının elverdiği oranda en az bir müdahale şeklinin öğrenci tarafından deneyimlenmesi önemlidir.

Kayıt Tutma

Kayıtlardan elde edilen bilgiler sosyal hizmet bilgi gövdesi bakımından önemli bir kaynaktır. Bu nedenle kayıt işleminin ciddi olarak ele alınması gerekir. Raporlar, öğrencinin eğitiminde önemli bir araç olarak kabul edilir. Aynı zamanda rapor yazma, öğrenciye, yapılan çalışmada rapora geçirilmesi gerekli olan bilgilerin seçimini yapmak, bilgileri özetlemek ve düşüncelerini formüle ederek yazıya dökme alışkanlığı da kazandırır. Sosyal hizmet uzmanının mesleki uygulamalarını yürüttüğü farklı sosyal hizmet alanlarında müracaatçılarıyla yürüttüğü çalışmalara yönelik mesleki bilgi ve becerilerini aktararak oluşturduğu her türlü dosya, belge, bilgi, rapor ve doküman kayıt tutma olarak adlandırılmaktadır

Sosyal Hizmet Uygulaması Derslerinin Sosyal Çalışma Mesleğine Hazırlamadaki Rolü

Öğrencilerin profesyonel eğitimin bir parçası olarak, müracaatçılarla doğrudan uygulamalarında sınıf ortamında öğrendikleri bilgileri ve becerileri kullanmaları gerekmektedir. Sosyal hizmet eğitiminde alan uygulaması, esas olarak, öğrencilerin sosyal kurumlarda ya da diğer sosyal hizmet ortamlarındaki müracaatçılarla, süpervizyon altında yaptıkları çalışmalar ile gerçekleşir. Lisans programlarının en az 400, yüksek lisans programlarının en az 900 saat alan uygulamasına sahip olması gerekir.

Sosyal hizmet uzmanları sadece geleneksel sosyal hizmet örgütlerinde çalışmamaktadırlar, aynı zamanda okullarda, askeri kurumlarda, işletmelerde, fabrikalarda, yerel yönetimlerde, hastanelerde, mahkemelerde, evde bakım hizmetlerinde bireylere, ailelere, gruplara ve topluma hizmet verirler. Bu nedenle sosyal hizmet uzmanları hem etkileşimsel hem de bilişsel becerilere sahip olmak durumundadır. Bilişsel beceriler; durum içinde bireyler hakkında düşünürken, kişi ve durum hakkında anlayış geliştirirken, kullanılacak bilgiyi belirlerken, müdahaleyi planlarken ve değerlendirme yaparken kullanılan becerilerdir. Etkileşimsel beceriler ise bireylerle, gruplarla, ailelerle, örgütlerle ve toplumla çalışırken; iletişim kurarken ve anlayış geliştirirken; ortak plan yaparken ve eylem planlarını uygulamaya koyarken kullanılan becerilerdir. Bir sosyal hizmet uzmanı her iki beceri türünde de usta olmalıdır.

Uygulama sürecinde öğrencilerin hazırlaması gereken raporlar şu şekildedir:

Haftalık Uygulamaya Devam Fişi

Öğrenci her hafta uygulama gününde/ günlerinde yürüttüğü çalışmaları, hem diğer zamanlarda yaptığı uygulama ile ilgili hazırlık çalışmalarını hem de eğitsel yöneticiyle yapılan mesleki yönetim toplantısını.ana hatları ile devam fişinde belirtir, kuruluş danışmanına imzalatır ve eğitsel yöneticiye dosya halinde sunar.

Sorun Alanı İnceleme ve Değerlendirme Raporu

Bu rapor, öğrencinin uygulamaya başladığı sorun alanını bütüncül bir bakışla analizini yaptığı rapordur. Sorun nedir? Sorunun çözüm yolları nelerdir? Sorundan etkilenen bazı grupların genel özellikleri, sorunun çözümüne yönelik mesleki uygulamalar nelerdir? Sorunun çözümüne yönelik yasal düzenlemeler nelerdir? Sorunun gündemde kalmasını sağlayan etmenler gibi konular ele alınır. Bu rapor, Sosyal Hizmet Ortamlarında Uygulama I dersi kapsamında dönem sonunda, Sosyal Hizmet Ortamlarında Uygulama II ve Blok Uygulama derslerinde ise müdahale planı raporuna temel oluşturmak amacı ile dönemin ortalarına doğru yazılır

Haftalık Uygulama Raporu

Bu rapor, Sosyal Hizmet Ortamlarında Uygulama I, Sosyal Hizmet Ortamlarında Uygulama II ve Sosyal Hizmet Ortamlarında Blok Uygulama dersi kapsamında yazılır. Bu raporun içeriğinde öğrenci, eğitimi süresince aldığı kuramsal derslerden elde ettiği bilgilere dayanarak haftalık uygulamasını değerlendirir ve süreci eğitsel yöneticisi ile paylaşır.

Haftalık uygulama raporunda, şekil olarak, genelde uygulama yapılan kuruluşun adı, uygulamanın tarihi, öğrencinin adı ve soyadı, kurum danışmanının adı ve soyadı ve rapor numarası yazılır. Sosyal Hizmet Ortamlarında Uygulama I dersinde yazılan haftalık uygulama raporu, Sosyal Hizmet Ortamlarında Uygulama II ve Sosyal Hizmet Ortamlarında Blok Uygulama dersinde istenen haftalık uygulama raporundan farklıdır.

Müdahale Planı Raporu

Bu rapor öğrencinin, her sosyal hizmet müdahale düzeyinde, genelci yaklaşımın çevresi içinde birey kavramını gözeterek oluşturduğu bir rapordur. Öğrenciden, tüm müdahale düzeylerini birbirine katkı verecek şekilde tasarlayarak bir müdahale planı geliştirip uygulamaya aktarması beklenir. Bununla birlikte sorunun niteliğine bağlı olarak, öğrenci tüm müdahale düzeylerini içermeyen bir uygulama da gerçekleştirebilir.

Müdahale Planı Raporu, sorun alanına yönelik olarak yapılan incelemeye dayalı bir şekilde, her düzeydeki müracaatçı sistemi ile ilgili olarak istenen değişikliğin yaratılması sürecinin nasıl olacağını sosyal hizmetin bilgi gövdesi, değerleri ve becerileri ile uyumlu şekilde gösteren bir rapordur. Genelci sosyal hizmet uygulama modelinde müdahale planı hazırlama aşamasında, sorun çözme yaklaşımının basamakları kullanılır.

Uygulama Programına Başlamak

Uygulama programına başlamada öğrencinin şimdiye kadarki deneyimlerini ortaya koyma becerisi ve kişisel beceri ve yeteneklerini eğitimle ilişkilendirmesi önemlidir. Yaşamsal becerileri ortaya koymak ve sosyal hizmette bu becerilerin değerini tanımlamak zordur. Bireyselleştirilmiş bir eğitim mesleki becerilerin gelişimine zemin hazırlar, şu uygulamaları gerçekleştirmek için güçlendirir;

• Sosyal Hizmet anlayışı oluşturmak
• Bilgi ve araştırma temelini anlamak
• Beceri ve değer temelini geliştirmek
• Bireysel olanı mesleksel olan ile bağdaştırmak

Bu sistemin amacı, öğrencileri sosyal hizmetin gereklilikleriyle ilgili sahip oldukları eğitim ve bu gerekliliklerin nasıl yerine getirilebileceği hakkında düşünmeleri ve bireysel olarak eğitimsel ihtiyaçlarını değerlendirerek bu ihtiyaçları ifade etmeleri için cesaretlendirmektir.