Sokak Sosyal Hizmeti Ve Adli Sosyal Hizmet Dersi 3. Ünite Sorularla Öğrenelim

"evsiz insanlar" tabiri kimler için kullanılır?

Geleneksel konutların dışında; sokaklar, terkedilmiş evler, otobüs durakları, parklar gibi toplumsal alanlar ve konut olarak tasarlanmamış yerlerde ya da evsiz barınaklarında yaşayanlara evsiz insanlar denir.

"Sokakta yaşayan çocuk" kime denir?

Sokakta yaşayan çocuk; sokağı mesken tutarak günlük hayatının tamamını sokakta geçiren,
yaşadıkları ortamlarda her türlü ihmal, istismar, sömürü ve kötü davranışa maruz kalan, aile veya
yasal yakınlarıyla bağları kısmen ya da tamamen kopmuş, risklere karşı kendilerini koruyamayan
çocuktur.

"Sokaktaki Çocuklar" kavramının açıklaması nedir?

Sokaktaki Çocuklar: Ailesinden giderek daha az destek alan, geçim sorumluluğunu sokaklarda, pazarlarda çalışarak paylaşmak zorunda kalan çocuklardır. Bu çocuklar için yaşadıkları evler; oyun, kültürel faaliyet ve günlük yaşam mekânları olmaktan çıkmıştır. Yine de sokaklar bu çocukların günlük faaliyetlerde bulundukları mekânlara dönüşmüş olsa da hâlâ kesin olarak evlerine bağlıdırlar ve yaşamı hâlâ ailelerinin bakış açısından görmeye devam ederler.

"Sokağın çocukları" kavramının açıklaması nedir?

Sokağın Çocukları: Günlük geçim mücadelelerini, ailelerinden hiçbir destek almaksızın, yalnız başlarına veren daha küçük bir gruptur. Bu çocuklar genelde “Terkedilmiş” diye adlandırılsalar da, güvensizlik duygusu, istenmeme ve şiddete maruz kalma gibi nedenlerle ailelerini kendileri terk etmiş olabilirler. Evle olan bağlantıları kopmuş ve bil fiil ailesizdirler.

"Sokak çocukları" kavramının açıklaması nedir?

Sokak çocukları; sokağı mesken edinen, geceleri ya da bazı geceler evine dönmeyen, aile korumasından ve desteğinden bütünüyle ya da büyük ölçüde yoksun olan çocuklardır.

Evsiz kalmanın en önemli nedenleri nelerdir? 

Evsiz kalmanın en önemli nedenleri; ekonomik sebepler, işsiz kalma ve maddi açıdan yoksul olmadır.  Evsiz kalıp sokaklarda yaşamak bazı kişiler için geçici, bazıları için ise kalıcı bir durumdur. 

Ekonomik yetersizliğin yanı sıra özellikle genç insanların ailelerinden ayrılıp sokaklarda yaşamalarının nedenleri nelerdir?

Ekonomik yetersizliğin yanı sıra özellikle genç insanların ailelerinden ayrılıp sokaklarda yaşamalarının nedenleri olarak fiziksel şiddet, duygusal şiddet, cinsel taciz, ihmalkârlık, yetersizlik, uyuşturucu ve/veya alkol kullanımı, duygusal veya davranışsal problemler, dışlanmışlık, ailevi problemler, istenilmeyen hamilelik gibi sebepler sıralanabilir

Sokakta çalışan çocukların zamanla sokakta yaşama eğilimi göstermelerinin nedeni ya da nedenleri nelerdir?

Sokakta çalışan çocuklar sokağın cazibesi, bağımsızlık algısı ve rahatlığı, erken yaşta para kazanmanın sağladığı fırsatlar sonucunda zamanla sokakta yaşama eğilimi göstermektedirler. Uzun süre sokakta kalma, çocukları sokakta madde kullanmaya ve sokakta yaşamaya itmektedir. Çocukların sokakta çalışmasına imkân tanıyan sistemler onları koruyacak önlemleri de almalıdır. Bu tür çocukların bu davranışlarının alışkanlık hâline gelmeden önce önlenmesi ve gerekli tedbirlerin alınması gerekir. Tam alışkanlık hâline gelmeyen davranışların rehabilitasyon yoluyla tedavileri mümkündür. Çocukların sokaktan ve olumsuz alışkanlıklardan uzak kalmalarına ve yaşlarına uygun sosyal, kültürel etkinlikler düzenlenmesi önleme faaliyeti olarak görülebilir.

Aileden kaynaklı sokakta yaşama nedenleri nelerdir?

Çocuk, genç ve yaşlıların bakım, sevgi ve şefkat ihtiyacı aile içinde yeterince karşılanmadığında bu üyeler kendilerini aile ortamının dışında bulmaktadırlar. Aradığı maddi ve manevi mutluluğu ailede bulamayanlar kendilerini sokakta, köprü altlarında, kahvehane vb. yerlerde bulmaktadırlar. Aile, kamu refah programlarıyla yeterince desteklenmediğinde; sosyal, kültürel ve ekonomik gelişmelerden olumsuz yönde etkilenmekte ve sorunlu insanlar için çekiciliğini kaybetmektedir. Bunları şöyle sıralayabiliriz:
1. Kusurlu Aile Tutumları: Rollerine hazır olmayan, ailenin işlevleri ve öneminden habersiz üyelerin kurduğu aileler kendi sorunlarını kendisi yaratmaktadır.

2. İşlevsellik: Ailede; neslin devamının sağlanması, kültür mirasının çocuklara aktarılması (ahlâk ilkeleri ve dini kuralların da aşama aşama öğretilmesi dahil), çocukların toplumsallaştırılması, ekonomik sorumluluklarını yerine getirmesi, boş zamanların en iyi şekilde değerlendirilebildiği bir birim olması, eğlendirme ve dinlendirme fonksiyonlarının bulunması gerekmektedir. Fonksiyonlarını yerine getiremeyen ailede bir eylem kırılması söz konusu olur ve herkes başına buyruk
olarak yaşamaya başlar.

3. Parçalanmış Aileler: Ailenin kaza, boşanma, ölüm ve benzeri nedenlerle parçalanması ailenin üyelerle ilgili olarak “aile birliğini sağlama” işlevini yerine getirememesi sonucunu doğurmakta ve çocuklar güven figürü yoksunluğu sebebiyle temel güven duygusuna sahip olamamaktadır. Bu gerçek, çocuğu sokağı tercih etmeye zorlamaktadır.

4. Bir Akran Grubuna Ait Olma İhtiyacı: Aile çocukların gelişim dönemlerinin doğal sonucu olan bu ihtiyaca aşamalı, kontrollü şekilde yaklaşmalı ve saygı göstermelidir. İnsanların aidiyet ihtiyacı aile ile sınırlı değildir. Dış dünyaya açılan, kendini tahlil eden, ikilik düşüncesine sahip, kusurlarını gizleyen, bu kusurların yalnız kendisinde mi, yoksa başkalarında da var olup olmadığını merak eden çocukta topluluklara katılma isteği artmaktadır. Boşlukta kalan çocuk aile dışı ortamları seçmeye meyletmektedir. Bunun en kolay ve cazip olanı da sokak olmaktadır.

Sokakta yaşayan çocuklar neden uçucu maddelere eğilim gösterirler?

Sokakta yaşayanlar belli bir müddet sonra sokağın sağlamış olduğu psikolojik baskı ile bazı değerlerinden koptukları, sosyal olaylara karşı duyarsızlaştıkları, bazı davranışlarda sapma yaşadıkları ve daha önce anormal olarak değerlendirdikleri davranışların normalleştiği görülmektedir. Sokaktaki şiddete karşı durabilmek ve dayak yediklerinde acı hissetmemek, sokaktaki soğuğa dayanabilmek, yaşadığı zorluklara karşı bedensel ve duygusal güç oluşturabilmek yani kendilerini güçlü ve cesaretli hissedebilmek, halüsinasyonlar görüp güzel şeyler hayal edebilmek ve utanma duygularını yok ettiği için rahatlıkla başkalarından yemek isteyip dilenebilmek ve özgürce konuşabilmek için uçucu maddelere eğilim göstermektedirler.

Sokak çocuklarının risk taşıdıkları ve dayanıklılık ve başa çıkma becerileri geliştirdikleri alanlar nelerdir?

Sokak çocukları dört gelişim alanında risk taşımakta ve bu alanlara ilişkin dayanıklılık ve başa çıkma becerileri geliştirmektedirler, bunlar; fiziksel gelişim, duygusal gelişim, sosyal gelişim ve bilişsel gelişimdir.

Çocukları sokağa düşüren nedenlerle ilgili 2004 yılında yapılan Meclis Araştırması Komisyon Raporu’na göre sokakta yaşayan/çalışan çocukları bekleyen başlıca tehlikeler nelerdir?

• Şiddet (arkadaşları veya başkaları tarafından uygulanan şiddet)
• Madde bağımlılığı (tiner, bali, esrar, hap, alkol, sigara ve diğer uyuşturucular)
• Suça karıştırılma (hırsızlık, adam yaralama ve suç örgütlerine katılmaya zorlanma)
• Cinsel istismar ve ticari cinsel sömürü aracı olarak kullanılma (taciz, tecavüz, fuhuşa sürüklenme)
• Sağlık sorunları (madde kullanımı ve olumsuz yaşam koşullarından kaynaklanan fiziksel ve ruhsal sorunlar)

Evsizlerin yaşam koşullarındaki benzerlikler nelerdir?

Evsizlerin yaşam koşullarında şu benzerlikler bulunmaktadır:

1. Uzun bir süre sığınacak bir yerinin olmaması veya sınırlı olanaklara sahip olunması,
2. Köprü altları, kapı eşikleri, arabalarda ve terkedilmiş binalarda, garlarda, otobüs
duraklarında yaşayanlar,
3. Dinsel organizasyon ve kamusal yardım olanaklarından yararlanma ihtiyacı olduğu hâlde uzun süre yararlanamayanlar,
4. Ucuz otel ve motellerde uzun süre kalma durumunda olanlar,
5. Sıcak bir ev ortamı sağlayamayan harap, dökük (baraka vs.) mekânlarda yaşamak
durumda olanlar.

Zamansal sınıflama açısından evsizlerin oluşturduğu gruplar nelerdir? 

a. Epizodik evsizler: Evsiz kalabilme olasılığı yüksek olan ve zaman zaman evsiz kalan kişilerdir. Yoksulluk sınırının altında yaşarlar ve sürekli olarak evsiz kalma riskiyle karşı karşıyadırlar.
b. Geçici evsizler: Evsizlik süresi çok uzun olmayan evsizlerdir. Geçici evsizler olarak tanımlanan kişiler daha çok, günlük marjinal işlerde calışan, otobüslerde, arabalarda, tırlarda ve barakalarda yaşayan kişilerden oluşmaktadır. Kendilerini evsizlerden farklı olarak toplumun bir parçası olarak tanımlarlar.
Anksiyete, depresyon semptomları, alkol, madde kullanımı görülebilir. Onları caddelerde görebiliriz, kabul edilmeyen yaşam stilleri vardır. Evlerini, işlerini ve sosyal statülerini tekrar kazanmak için çaba gösterirler.
c. Kronik evsizler: Kronik evsizler barınaklardan, otellerden, arkadaş evlerinden, tek odalı işgal edilmiş barakalardan yararlanamayan, evsizliği bir yaşam biçimi olarak seçen kişilerdir. Bunlar uzun süreden beri evsiz olan kişilerdir. Caddelerde yaşamayı normal olarak kabul ederler ve açıkça evsiz olarak tanımlanırlar. Toplumdaki diğer bireylerle iletişimlerinde çok şüphecidirler.
d. Marjinal evsizler: Marjinal evsizler daha çok madde bağımlısı ve/veya akıl hastası olarak kabul edilmektedir. Onlar yardım almak için aile üyelerinden ziyade sokaklarda yaşayan diğer evsizlere güvenmektedir. Bu bireylerin sosyal hizmet ve sosyal yardım sistemini çok iyi bildikleri ve bu sistemi ihtiyaçlarını karşılamak için akıllıca kullandıkları görülmektedir.

Evsizlerin tipografik sınıflanmasıyla oluşan gruplar nelerdir?

Tipografik Sınıflama: Bireylerin özellikleri ve gereksinimlerinden yola çıkarak yapılan tasnifi ifade eder. Bu grubun türleri ise;
a. Sokak popülasyonu,
b. Orta yaşta erkeklerden oluşan süreğen alkolikler,
c. Süreğen psikotik hastalar,
d. Duruma bağlı olarak dış güçlerin kurbanı olarak stres altındakiler,
e. Evsiz aileler,
f. Evsiz, bağlantısız gençler

Evsizliğin nedenlerini açıklamaya çalışan teoriler nelerdir?

Evsizliğin nedenlerini açıklamaya çalışan dört teori vardır. Bunlardan birincisi, sistematik nedenler teorisidir. Bu teori; yetersiz veya başarısız ruh sağlığı politikaları, yüksek işsizlik oranı ve yetersiz konut gibi imkânların azlığını öne sürmektedir. İkincisi olan kişisel yetersizlik teorisine göre ise alkolizm, madde bağımlılığı, akıl hastalığı,  sosyal ilişkilerin olmaması, sorumluluk almama, tembellik veya serbest yaşam biçimi evsizlik nedenleri arasında görülmektedir. Sistematik ve kişisel yetersizlik teorileri evsizliği; strese ve değişen yaşam koşullarına karşı tepki olarak açıklamaktadırlar. Buna karşılık üçüncü model olan “mağdur modeli” stres dolu yaşam olaylarının ötesinde, bireyin çetin yaşam koşullarında yardımsız kalması olarak evsizliği açıklamaktadır. Dördüncü model ise “incinmişlik modeli” olarak ifade edilmektedir. Bu modele göre evsizlik; yeterli sosyal desteklerin ve sorun çözme becerilerinin olmaması olarak açıklanmaktadır. Bu teorilerin yanında bireylerin kontrolü dışında birçok faktör evsizliğe neden olmaktadır. 

Birbiriyle tutarlı birçok araştırma sonucunun derlenmesiyle evsiz ailelerle ilgili ulaşılan sonuçlar nelerdir? 

Rog ve Buckner (2007), birbiriyle tutarlı birçok araştırma sonucunu derlemiş ve evsiz ailelerle ilgili şu sonuçlara ulaşmıştır.
1. Evsiz ailelerin en yaygın profili, tahminen 20’li yaşlarda iki çocuklu bekâr bir kadının tek ebeveyn olduğu durumdur.
2. Etnik azınlık gruplarında yer alan aileler daha fazla risk altındadır.
3. Evsizlik döneminden hem önce hem de sonra ailenin ayrılması ve dağılması yaygın sonuçlardandır.
4. Evsizler tipik olarak uç sınırda yoksuldur, çoğu evsiz eğitim ve istihdam bakımından yararlı beceriler ve yetenekler gibi insan sermayesinden yoksundur.
5. Karmaşa, travma ve şiddet, belirgin bir şekilde evsiz ailelerin yaşamındadır.
6. Madde kullanımı, az olarak tahmin edilse de yoksul ailelerdeki diğer kadınlara göre evsiz annelerde daha yüksektir. Ancak evsiz olan bekâr yetişkinlerden ise daha düşüktür.

Evsizlere yönelik sosyal müdahale süreci hangi hizmetleri kapsar?

1. Acil Yardım Hizmetleri: Acil yardım hizmetleri; barınma, yemek, giysi ve parasal yardımlardan oluşmaktadır. Bu birim, evsizlerin kuruma kabulünü sağlar. Özel ve acil ihtiyaçların karşılanmasını gerçekleştirir. Acil yardım hizmetleri, evsizlerin olumsuz yaşam koşullarına karşın; geçici bir dinlenme, barınma ve korunma sağlamaktadır.
2. Geçiş Hizmetleri: Geçiş hizmetleri, evsizlere iş yardımı, sosyal hizmetler, sağlık hizmetleri, ruh sağlığı hizmetleri ve eve geçiş yardımlarını kapsamaktadır. Geçici yerleşmeler, evsizlik sorununun çözümünde önemli bir yer tutmaktadır. Bu aşama, evsizliğin çözümüne ilk adım olarak değerlendirilebilir.
3. Dengeleyici Hizmetler: Dengeleyici hizmetler; ev hazırlık programı, iş ve destekleme hizmetlerinden oluşmaktadır. Bu hizmetlerin ana hedefi, bireyleri, yaşam döngüsü çerçevesinde dengeye ulaşıncaya kadar desteklemektir.
4. Destekleyici veya kalıcı hizmetler: Bu hizmetler evsizlerin süreç sonunda sürekli kalabilecekleri ve alışmaları gereken ortamı hazırlayıcı hizmetlerdir. Müracaatçılara sürekli kalacakları yer hakkında bilgi verilir ve güvenli bir ortama yerleştirilirler.

Korunma ihtiyacı olan çocuk kimdir? 

Korunma ihtiyacı olan çocuk: Bedensel, zihinsel, ahlâkî, sosyal ve duygusal gelişimi ile kişisel güvenliği tehlikede olan, ihmal veya istismar edilen ya da suç mağduru çocuğu ifade eder.

Suça sürüklenen çocuk kimdir? 

Suça sürüklenen çocuk: Kanunlarda suç olarak tanımlanan bir fiili işlediği iddiası ile hakkında soruşturma veya kovuşturma yapılan ya da işlediği fiilden dolayı hakkında güvenlik tedbirine karar verilen çocuğu ifade eder.

Sokak çocuğu sorununun temel sebepleri hangi faktörlerle açıklanabilir?

Sokak çocuğu sorununun temel sebeplerini aile içi faktörler ve sosyal ekonomik faktörlerle açıklamak mümkündür.
1. Aile içi faktörler; üvey anne-baba, aile içi şiddet, parçalanmış aile, kalabalık aile, aile bütçesi, cinsel istismar, aile tarafından zorla çalıştırılma, sevgi ilgi yetersizliği ve sorunlu ebeveyn 
2. Genel sosyoekonomik faktörler; göç, çarpık kentleşme ve gecekondulaşma, gelir dağılımı, nüfus artışı, eğitimsizlik, macera düşkünlüğü, büyük şehrin “renkli” yaşamı ve düşük zekâ düzeyi.

Hangi özelliklere sahip çocuklar sokak çocukları olarak nitelendirilir?

Şu özelliklere sahip çocuklar sokak çocukları olarak nitelendirilir:
• Zorunlu eğitim veya orta öğretim çağında olup da çalıştırılan veya çalışmak zorunda olan çocuklar,
• Zorunlu ihtiyaçlarını çöp toplayarak ve dilenerek karşılamaya çalışan çocuklar,
• Sokakta çalıştırılan (boyacı, tartıcı, oto temizlikçileri, simitçi) çocuklar,
• Parçalanmış veya kriz hâlindeki aile çocukları,
• Sokak çeteleri,
• Alkol ve uyuşturucu bağımlısı olanlar veya böyle bir aileye mensup olanlar,
• Ailesi tarafından istismar edilen çocuklar,
• Çok çocuklu ailelerde kontrol alanı dışına çıkan çocuklar.

Çocukları sokağa iten nedenler nelerdir?

Çocukları sokağa iten nedenler karmaşık bir yapı arz etmekle birlikte şöyle özetlenebilir:
• Ekonomik sorunlar
• Hızlı kentleşme, yüksek nüfus artışı ve işsizlik
• Sosyal ve kültürel değişiklikler
• Politik huzursuzluk ve doğal âfetler,
• Yetersiz istihdam imkânları
• Kaynak, hizmet ve fırsatların adaletsiz dağıtımı
• Olumsuz çalışma koşulları
• Ana hizmetlere ulaşamama
• Parçalanmış aile ve ayrılma oranları
• Eğitimde başarı düşüklüğü
• Alkolizm ve madde kullanımı
• İhmal ve İstismar
• Şefkat ve duygusal desteğin yetersizliği

Dilenmenin şuuraltı savunma gerekçeleri nelerdir?

Dilencilerin dilenme gerekçeleri çok farklı olmakla birlikte en yaygın olanları şunlardır:
1. İşsizlik/yoksulluk: İş bulamadığı, aç olduğu için dilenmek zorunda kaldığı gerekçesi dilenciler tarafından ifade edilen en yaygın gerekçedir. Ancak: küçük bir iş karşılığında ihtiyacını karşılayacak para teklifinde bulunulduğunda bu teklifi kabul eden dilenci yok denecek kadar az çıkmaktadır, çoğu hasta olduğu gerekçesiyle bu teklifi geri çevirmektedir.
2. Hastalık/Engellilik: Yoksulluğu nedeniyle hastalığını tedavi ettiremediğini ve tedavi olmak için dilenmek zorunda kaldığını veya hastalığı/sakatlığı nedeniyle çalışamadığından yaşamını sürdürmek için dilenmek zorunda kaldığını söyleyenler bu gruba dâhildir. Bazı dilenciler sahte hasta raporlarını veya röntgen filmlerini hasta olduklarına ilişkin inandırıcılıklarını artırmak için kullanmaktadırlar.
3. Yolda kalma: Daha çok otogar veya tren istasyonlarında dilenenlerin başvurdukları bir yöntemdir. Genellikle temiz giysili ve düzenli görünümlü bu kimseler, parasını kaybettiği veya çaldırdığı için memleketine gidemediğini, bilet almak için paraya ihtiyacı olduğunu belirterek kendisine bilet parası verilmesini rica etmektedirler

Dilenci tipleri nelerdir? 

1. Dinsel Sebeplerle Dilenenler: Dünyevi zevklerden feragat ederek ruhani sebeplerle dilenenler. Örnek olarak yogiler, dervişler ve fakirler yer almaktadır.
2. Dini İstismar Eden Dilenciler: Böyle bir özelliği olmadığı hâlde ruhani sebeplerden dolayı  dilenenlerle aynı kıyafetleri giyerek insanların duygularını istismar etmektedirler.
3. Göçebe Dilenciler: Şehirden şehre dolaşarak şarkı ya da şiir okumakla para toplamaktadırlar.
4. Fiziksel Engeli Olmayan Dilenciler: Fiziksel açıdan sağlıklı olup çalışabilecek konumdadırlar. Ancak çalışmak yerine dilenmeyi tercih etmektedirler.
5. Sağlığı Çalışmasına Engel Olduğu İçin Dilenenler: Çalışamayacak derece hastadırlar. Bu şekilde hayatlarını idame ettiremedikleri için dilenmek zorunda kalmaktadırlar.
6. Fiziksel Engelli Dilenciler: Görme engelli, sağır, dilsiz, bacağı olmayan, uzuv kaybı olan vb. kişilerdir. Bu dilenciler, toplumda kolaylıkla ilgiyi toplamakta ve yardımı hak ettiği düşünülmektedir.
7. Zihinsel Engelli Dilenciler: Zihinsel engeli olan ve akıl sağlığı yerinde olmayan dilenciler yer almaktadır.
8. Çocuk Dilenciler: Çocuk yaşta olup bu işi meslek edinenler ve aileleri tarafından istismar edinilen veya kendiliğinden dilenen çocuklar.
9. Profesyonel Dilenciler: Çalışma konusunda herhangi bir isteği olmayan ve meslek olarak dilencilik yapan kişiler bu kategoride yer almaktadır.
10. Part-Time Dilenciler: Bu kategorideki dilencilerin bir işi vardır ve boş zamanlarında dilenmektedirler.
11. Küçük Çocukla Dilenen Dilenciler: Dilenciliği bir meslek olarak algılayan kimselerin en yaygın kullandıkları dilenme aracı çocuktur. Çocuğun yaşının küçüklüğü, insanların yardımseverlik duygularını daha kolay etkilediği için, mevcut çocukların en küçük yaşta olanı dilenme aracı olarak seçilmektedir.