Sosyal Hizmet Kuramları 2 Dersi 8. Ünite Özet

Bireylerle Sosyal Hizmet Uygulamasını Sonlandırma ve İzleme

Sosyal hizmet alanlarında sonlandırma müracaatçı ile uzmanın profesyonel ilişki sona yaklaşırken sürece ilişkin düşüncelerini ve hislerini planlı ve aktif bir şekilde ele almasını içermektedir. Sonlandırma, müracaatçıların kazanımlarını sağlamlaştırmalarını sağlayacak anahtar bir adımdır (Knapp, 2010). Sonlandırma, sosyal hizmet uzmanı ile müracaatçılar arasındaki ilişkinin sonudur. Sonlandırma; planlanmış, beklenmedik, başarılı veya başarısız olabilir. Sosyal hizmet uzmanı planlı değişim sürecinin bu aşamasını iyi yönetebilmek için hazırlıklı olmalıdır. Sonlandırma amaçların ve hedeflerin başarılmış olması temeline dayanmalıdır. Müracaatçıların sağladığı gelişmeyi görmelerine yardımcı olunmalıdır. Sosyal hizmet uzmanı, müracaatçıların bireysel ve kültürel farklılıklarının iletişimi ve yardım ilişkisini engellemesi; müracaatçı ile anlaşmazlık yaşanması; empati ve sıcaklık kurulamaması nedeniyle havale yapabilir. Havale yapılmadan önce müracaatçının önceden ilişkili olduğu kurumlar hakkında bilgi sahibi olunmalı; havalenin yapılacağı kurum hakkında müracaatçı bilgilendirilmeli; olası bir başvuru öncesinde müracaatçıdan izin alınmalıdır. Havale ve sonlandırmanın nedeni müracaatçı için oluşturulan dosyada açık şekilde belirtilmelidir (Duyan, 2010). Sosyal hizmet uzmanı ve müracaatçı hizmeti ne zaman sonlandırmalarının uygun olacağına karar vermeli ve müdahale ile ilgili süreçleri değerlendirmelidir. Bunlar:

• Müdahale yöntemleri başarılı oldu mu?
• Müracaatçının sorunu ve durumu yeteri kadar çözüldü mü?
• Müracaatçı kendi başına hayatını sürdürebilecek mi?
• Müracaatçının kendine ve başkalarına zarar verme riski ortadan kalktı mı?
• Sosyal hizmet uzmanı ve kurum gerekli sonuçları almadan makul düzeyde zaman, enerji ve beceri yatırımı yaptı mı?
• Müracaatçı ve sosyal hizmet uzmanı gelecek bağlantılarından önemli bir menfaat gözetmeden bir noktaya vardılar mı?
• Müracaatçı sosyal hizmet uzmanına veya kuruma uygunsuz bir şekilde bağımlı hâle geldi mi?
• Müracaatçının başka bir kuruma veya sosyal hizmet uzmanına yönlendirilmesinin yararı oldu mu? (Sheafor ve Horesji, 2014).

Sonlandırma Sürecinde Müracaatçıların Tepkileri

Sonlandırma aşamasında meydana gelen pozitif, negatif ve doğal tepkiler aslında dürtüsel ve faydalı duygulardır. Başarı ve olgunlaşmanın eşlik ettiği sonlandırma aşaması uzman ve müracaatçı tarafından hislerin yeterince ele alınmaması nedeniyle etkisini kaybedebilmektedir. Sosyal hizmet uzmanının görevi veda etme sürecinde kendini kullanma tekniğinden yararlanmak olmalıdır (Ledwith, 2011). Sonlandırma aşamasında müracaatçının olumlu deneyimleri vurgulanarak geldiği noktaya dikkat çekilmelidir. Bu noktada, sosyal hizmet uzmanının müracaatçının sonlandırmayla ilişkili olan duygularının açığa çıkarılması ve müracaatçıdaki gelişme ve ilerlemeyi değerlendirmesi gerekmektedir. Terapötik ilişkinin müracaatçıda meydana getirdiği değişimlerin onun hayatının her alanına etki edebilmesi ve bu değişimin sürekliliğini sağlamak sosyal hizmet uzmanının önemli görevlerindendir. Sosyal hizmet uzmanı müracaatçının sonlanma sürecine ilişkin duygularını rahatça paylaşabilmesi için uygun ortam sağlar; ilerleyen zamanda gereksinim duyması durumunda yardıma hazır olduğu bilgisini verir; ihtiyaç hâlinde ilgili kurum ve kişilere havale yapabilir ve bu havale sürecini yönetir (Duyan, 2010). Müracaatçı ile sosyal hizmet uzmanı arasındaki ilişki sona ererken hissettikleri duyguların yoğunluğu bireysel özelliklere, hizmet süresine, problem ve amaçlara, hizmet rolleri ve işlevlerine, gelişme derecesine göre değişmektedir (Hess ve Hess, 1989).

Sonlandırma Sürecinin Yönetimi

Sonlandırma için potansiyel bir gösterge müracaatçının yeni davranışının var olan davranışlarının içine entegre edilebilmesidir. Genellikle sonlandırmayı ortaya getiren ve müracaatçı ile anlaşmayı bekleyen daha objektif bir bakış açısına sahip olan sosyal hizmet uzmanıdır (Nelson ve Politano, 1993). Mesleki çalışmanın başarılı bir şekilde sonlandırılması için sosyal hizmet uzmanının müracaatçıyla birlikte mesleki çalışmanın sona erme zamanında fikir birliğine varması gerekmektedir. Sosyal hizmet uzmanının bu aşamadaki duygusal tepkileri ele alıp çözüme kavuşturması, çalışma sırasında sağlanan hizmetlerin ve ulaşılan amaçların birlikte gözden geçirilmesi, çalışma ile elde edilen gelişmenin devamının sağlanması için neler yapılacağının planlanması gereklidir (Turan, 2009). Hizmetlerin sona erdirilmesi profesyonel ilişkiye artık gerek duyulmadığında ve sağlanabilecek tüm fayda sağlandığında meydana gelmektedir. Sonlandırma önceden tartışılmalı ve müracaatçı uygun diğer seçenekler hakkında bilgilendirilmelidir. Hizmetin aniden sonlandırılması müracaatçıya zarar verebilir ve bundan sakınılmalıdır. Bu durum kaçınılmaz ise müracaatçının göreceği zarar en aza indirilmelidir (Kirst Ashman ve Hull, 2009). Sonlandırmanın tüm taraflar üzerinde karmaşık ve zor etkileri bulunmaktadır. Sosyal hizmet uzmanı için müracaatçı ile çalışma deneyimi memnun edici olabileceği gibi pişmanlık ve zaman kaybı hislerini de içerebilmektedir. Uygun şekilde ele alınmadığında sonlandırma tedavi edici olduğu kadar zarar verici de olabilmektedir (Gladding, 2013). Sosyal hizmet uzmanı sonlandırmanın karışık doğası hakkında bilgi sahibi değilse bu hem uzmanın hem de müracaatçının gösterdiği emeğin ve zamanın kaybına hem de ciddi bir zarara yol açabilir (Ledwith, 2011).

Gruplarla Sosyal Hizmet Uygulamasını Sonlandırma ve İzleme

Yaşanılan ilişkinin kendisi kadar bitişinin de bireyler üzerinde büyük etkisi vardır. Sorunlu ilişkiler sonraki ilişkiler için bir tedirginlik ve tetikte olma davranışını ortaya çıkartabilir. Sağlıklı ilişkiler ise bireyin sonlanmaya ilişkin duygu ve düşüncelerini ifade etmesine imkân sağlayarak huzur ve tatmin hissi sağlayabilir. Benzer durum terapötik bir süre. Olan gruplarla sosyal hizmet uygulamasında da söz konusudur. Grupla sosyal hizmet uygulamasının etkili bir şekilde sonlandırılması grup üyeleriyle, grup sürecinin detaylı olarak incelenmesini, kazanılan iç görünün devamını ve etkili bir şekilde vedalaşabilmesini içermektedir (Kağnıcı ve diğ. 2014). Grubun gelişim aşamaları genellikle grubun türüne göre değişiklik gösterse de grup süreci birbirini tamamlayan belli aşamalara sahiptir. Bunlar: Uyum sağlama ve güven aşaması; bireyler arası ve otoriteyle ilgili çatışmaların çözüldüğü özerklik aşaması; yakınlaşma ve bütünleşme aşaması; üretkenlik ve başarı dönemi olarak da değerlendirilebilir); bitiş ve sonlandırma aşaması olarak ele alınabilir. Sonlandırma grubun türüne, büyüklüğüne, kompozisyonuna ve amaçlarına göre değişiklik gösterebileceği gibi esas olarak grup üyelerinin amaçlarına ulaştıklarını hissetmesi de oldukça önemlidir (Aktaş, 2001). Trotzer’ a (1999) göre, üyeler ne zaman değişim yaşamaya ve bu değişimde kendilerinin rolü olduğunu kabul etmeye, yani sorumluluk almaya baslarsa o zaman grubun sonlanma aşamasında olduğu söylenebilir. Yapılandırılmış grup çalışmalarında ise grup oturumlarının ne kadar süreceği önceden belirlenmiştir.

Sonlandırma Sürecinde Grup Üyelerinin Tepkileri

Grupta sonlandırmanın ele alınış biçimi, grubun dinamikleri, üyelerin bireysel özelliklerine göre sonlandırma da farklılaşabilmektedir. Sonlandırma sürecinde bazı üyelerde gerilemeler görülebilir ve gruba başladıklarında var olan sorunlar yeniden ortaya çıkabilir. Sosyal hizmet uzmanı grup üyelerinin bir yandan sonlandırmaya ilişkin duygularını ele alırken diğer yandan üyelerin geçmişi ile ilişkili duyguları da yeniden yasayabileceğinin farkında olmalıdır. Grup liderinin grubunu sonlandırabilmesi ve yeni gruplara daha kolay başlayabilmesi için liderlik deneyimi oldukça önemlidir. Üyelerin yasadığı ayrılık ile ilgili inkâr ve kaçınma gibi duyguların keşfedilmeye ihtiyacı vardır. Üyelerin ayrılma hakkındaki olumsuz hislerini konuşmak ve bu hislerle basa çıkmayı kolaylaştırmak, liderin görevidir. Bu ayrılık durumu ile ilgili duygularla basa çıkmada liderin kendini, üyelerin yerine koyduğunu göstermesi ise bu süreci kolaylaştırır (Öksüz ve Voltan Acar, 2013). Grubun sonlanma aşaması “grubun ölüm aşaması’’ olarak kavramlaştırılabilir. Grup üyeleri sona yaklaşırken kendilerine, grup üyelerine ve lidere karsı bazı sorular sorar ve cevaplar ararlar:

• Gruptan öğrendiklerimi kendi yaşantımda kullanabilecek miyim?
• Gruptan yeterince yararlanabildim mi?
• Hâlâ gruba ihtiyaç duyuyor muyum?
• Grup sonuçlandığında gruptaki diğer üyelere ne olacak?
• Gruptaki kişiler gibi anlayışlı ve güçlü kişileri grup dışında da bulabilecek miyim?
• Grup bittikten sonra diğer üyelerle görüşmeye devam edebilecek miyim?
• Gruptaki üyeler hâlâ birbirine ihtiyaç duyuyor mu?
• Grup lideri bizim gibi başka gruplarla çalışacak mı?
• Bu gerçekten grubun sonu mu?
• Bu grubu ve paylaştığımız anıları hatırlayacak mıyız? (Aktaş, 2001).

Toplumla Sosyal Hizmet Uygulamasını Sonlandırma ve İzleme

Teknik düzey, kurum çalışanlarının, müracaatçılar ile sonlandırmaya ilişkin sonuçların ele alınmasını sağlar. Yönetim düzeyinde kurum çalışanlarına odaklanılır ve kurumsal düzeyde kurumda ve toplumdaki değişimin sürekliliğini sağlamak odaklıdır. Teknik düzeyde sosyal hizmet kurumlarında sonlandırma süreci, çalışanların idaresi, kaynakların temini, proje ve hizmetlerin beklenmedik şekilde kesilmesinden müracaatçının korunmasını içermektedir. Teknik düzeyde makro sosyal hizmet uygulamasının yürütülmesi mikro düzeyde bilgi ve becerilerin kullanımını gerektirmektedir. Kurum hizmetlerinin kesintiye uğraması ya da sona ermesi, sonlandırma ritüelleri ve görevlerinin; her müracaatçı için uygun olan hizmet süresinin yeniden gözden geçirilmesini gerektirmektedir. Paydaşlar hizmet için ödemelerini bitirdiklerinde sosyal hizmet uzmanı sonlandırma sürecini yapılandıracak zaman bulamayabilir; ekonomik ve yönetimsel Sartlar nedeniyle üzerinde baskı hissedebilir. Havale ve transfer, hizmetler sona erdiğinde müracaatçının belirsizlik ve çaresizlik durumuna yardımcı olabilmektedir. Makro düzeyde sosyal hizmet uzmanının diğer sorumlulukları fon sağlama, hizmetlerin kalitesini sağlama, analiz ve hesap verebilirlik için veri kullanımı ve program planlamadır. Yönetimsel düzeyde sosyal hizmet uzmanı görev gruplarını ve ekipleri yönetme; farklı meslek gruplarına süpervizyon, motivasyonun sağlanmasında görev alır. Sosyal hizmet uzmanı sonlandırma sürecinde olabildiğince pozitif bir geçisin sağlanmasından sorumludur. Kurumsal düzey, planlı değişim ile genellenebilir ve sürdürülebilir değişim ile yardım ilişkisinin yeniden tanımlanmasını ve sonlandırılmasını içermektedir (Harrigan ve diğ. 2012).

Sonlandırma Sürecinde Toplumun Tepkileri

Toplumla sosyal hizmet uygulamasında sonlandırma süreci hem ödüllendirici hem de zorlayıcı bir süre. olabilmektedir. Bu sürecin en zorlayıcı yanlarından biri uzun çalışma saatleridir. Eğer sosyal hizmet uzmanı topluma bir eylem araştırmacısı ya da gözlemci olarak katılıyorsa muhtemelen toplum üyeleri ile daha yoğun, yakın ilişki kurma eğiliminde olacak ve sonlanma sürecinde üzüntü, yas hisleri ortaya çıkacaktır. Bu tür durumlarda topluma dâhil olabilmek ve karar süreçlerine katılabilme ayrıcalığına sahip olduğunu bilmek önemlidir. Sosyal hizmet uzmanı kendileri yeni ve heyecan verici alanlara doğru yol alırken toplum üyelerinin kaldıkları yerden hayatlarına devam edeceklerinin çoğu zaman farkında olmayabilir. Sonuçta, toplum organizasyonu ve lojistik sorunlarla ilgilenirken sosyal hizmet uzmanı duygusal bağ kurmayı gözden kaçırabilmekte; sonlanma sürecinde tahmin ettiklerinden daha yoğun duygular yasayabilmektedir (Dewees, 2006).