Sosyal Hizmet Kuramları 2 Dersi 2. Ünite Özet

Giriş

Sosyal hizmet uzmanı için hazırlık süreci ve hazır olma durumunun temel amacı müracaatçılara en etkili hizmeti verebilmektir. Hazırlık süreci sosyal hizmet uzmanı için soruna ilişkin farkındalık kazanma sürecidir. Hazırlık sürecinde sosyal hizmet uzmanı, sosyal hizmet müdahalesi için ilk olarak kendi kendisini hazırlamalıdır.

Sosyal hizmet uzmanlarının hazırlık yapma aşamasında;

• Görüşmeye hazırlanırken görüşmenin gerçekleşeceği ortamı düzenlemesi, görüşme içeriğini planlaması ve kendini hazırlaması gerekmektedir.
• Görüşme ortamının rahat olmasına ve ortamda dikkati dağıtan nesneleri bulundurmamaya özen göstermelidir.
• Görüşmenin zamanına dikkat etmelidir.
• Görüşmenin içeriğini planlarken sosyal hizmet uzmanları hizmetin amacını ve hedefini aklında tutmalı ve bu görüşme için hedefi tanımlamalıdır (Turan, 2009).
• Sosyal hizmet uzmanları, tanışma/bağlantı kurma aşamasında;
• Müracaatçıyı rahatsız etmeyecek şekilde karşılamalı ve selamlamalıdır.
• Müracaatçının isteğine sorununa ya da durumuna gerçekten ilgi gösterdiğini hissettirmelidir.
• Müracaatçının anlattıklarının gizli kalacağına dair yasa, etik kural ya da diğer zorunlulukları da belirterek açıklamalıdır.
• Müracaatçının isteğini, kaygısını, kurumdan ve sosyal hizmet uzmanından beklentisini açık bir şekilde ifade etmesine yardımcı olmalıdır (Sheafor ve Horejsi, 2014).

Bireylerle Sosyal Hizmet Uygulamasında Hazırlık Yapma Tanışma/Bağlantı Kurma

Sosyal hizmet uzmanları bireylerle sosyal hizmet uygulamasını gerçekleştirirken bütüncül yaklaşımı benimser. Bu yaklaşımla herhangi bir sorun çoklu müdahale düzeylerinden analiz edilebilir ve çözülebilir. Sosyal hizmet uygulaması sorunları ve konuları ele alırken sadece bireyleri değil, aynı zamanda grupları, örgütleri ve temel sosyal politikaları da göz önünde bulundurur.

İsteksiz/gönülsüz müracaatçı ile karşılaşan sosyal hizmet uzmanlarının hazırlık aşamasında yapması gereken birtakım rol ve görevleri bulunmaktadır. Bunlar;

• Öncelikle müracaatçının gerçekten isteksiz/gönülsüz olduğunu kabul etmesi,
• Kendisini müracaatçının yerine koyması,
• Müracaatçının olumsuz duygularını ifade etmesine yardımcı olması ve bunları tanımlaması,
• Otoritesinin ve müracaatçı üzerindeki etkisinin sınırlarını tanıması,
• Müracaatçının istekleri konusunda ne yapabileceğini açığa kavuşturması,
• Müracaatçının sosyal hizmet uzmanına ve müdahaleye güvenmesi için zaman tanıması ve müracaatçının sosyal hizmet uzmanıyla iş birliğine girme ya da girmeme konusundaki nihai kararın kendisinde olduğu gerçeğini kabul etmesi gereklidir (Kirst-Ashman ve Hull, 1999).

Hazırlık yapma aşamasında sosyal hizmet uzmanlarının meslektaşlarıyla iş birliği yapması gerekebilir. Meslektaşların her biri işle ilgili özel alanlarda uzmanlığa sahip olabilir veya duruma ilişkin bir başkasının bakış açısı yararlı olabilir. Sosyal hizmet uzmanları, müracaatçılara yardım etmek için gereksinim duyduğu bazı bilgilere sahip olan ya da müracaatçının sorunlarını çözme ve gereksinimlerini karşılama çabasına destek olacak veya kaynak sağlayacak diğer önemli kişilerle de etkileşimde bulunmalıdır.

Tanışma bağlantı kurma aşamasını kolaylaştıran belli başlı beceriler şunlardır;

• Sıcaklık (bir kişiye kendisi rahat hissettirmek ve iyilik duygusunu geliştirmek için, o kişinin olumlu duygularını güçlendirme),
• Empati (müracaatçının duygularını sadece anlamak değil, anladığını müracaatçıya iletebilme),
• Doğallık, kibarlık, kendiliğindenlik (spontan, açık ve içten paylaşım),
• İçtenlik

Birçok müracaatçı, yardım sürecinin başlarında endişeli ve kararsız olabilir. Görüşme sürecinde bu duruma dikkat edilmelidir. Müracaatçının değişim sürecine dâhil edilmesi, yardım sürecini doğrudan etkileyen bir etmendir. Bu nedenle, sosyal hizmet uzmanı müracaatçıları tehdit edici olmayan ve rahatlatıcı bir şekilde karşılamalı, uygun bir dille konuşmalı, müracaatçılara sıcaklığını hissettirmeli ve ilgisini gösterebilmelidir. Sosyal hizmet uzmanı, müracaatçıların anlatmış veya anlatacak olacağı bilgilerin gizliliği ile ilgili yasal ve ahlaki yükümlülüklerini açıklamalıdır.

Bu nedenle sosyal hizmet uzmanlarının teşvik edici bir kişi olması gerekir.Teşvik edici bir kişi;

• Müracaatçıyı tümüyle kabul eder.
• Suçlayıcı olmayan tutumlar takınır.
• Empati duyar, içten ve sıcak ilgi duyar.
• Müracaatçıların önemli ve değerli bir kişi olduğuna inanır.
• Müracaatçıdaki gelişmeyi fark eder ve bunu ifade eder (Duyan, 2010)

Hem sosyal hizmet uzmanının hem de müracaatçının zaman telaşı ve kaygısına düşmemesi için, görüşmenin zamanına çok dikkat edilmelidir. Ayrıca görüşmeler çok uzun tutulmamalıdır.

Müracaatçı ile sosyal hizmet uzmanının kurduğu bu ilişkinin: Belli bir amacı vardır; müracaatçıların gereksinimlerini karşılamaya dönüktür; sosyal hizmetin bilgi, beceri ve değer temeline uygun olarak yürütülür; sıcaklık, ilgi, nezaket ve empati temeline dayanır. Bu nedenle sosyal hizmet uzmanlarının müracaatçı ile yüz yüze gelmeden gerekli hazırlıkları yapması, etkili ve verimli bir sosyal hizmet uygulaması için temel oluşturacaktır (Sheafor ve Horejsi, 2003).Sosyal hizmet uzmanları bazen isteksiz, gönülsüz müracaatçılarla karşılaşabilmektedirler. Böyle müracaatçılar genelde görüşme konusunda olumsuz duygulara sahip olmaktadır. Bu gibi olumsuzlukların belirlenmesinde ve yönlendirilmesinde yüz yüze görüşmeler daha uygun ve kolaydır. Sosyal hizmet uzmanı, müracaatçının ilk ofis ziyaretinde, müracaatçıya ofisin yerini ve adresini söylemesi gereklidir. Ofise gelen toplu taşıma araçları hakkında da müracaatçıya bilgi verilmelidir (Duyan, 2010)

Tanışma/bağlantı kurma basamağı, planlı değişim sürecinin ilk basmağıdır. Bu aşamada, sosyal hizmet uzmanı ile müracaatçı mesleki çalışma ilişkisini oturtmaya çalışır. Bireylerle sosyal hizmet uygulamasında müracaatçılarla kurulan mesleki çalışma ilişkisi belli başlı ilkeler doğrultusunda yürütülmektedir. Bu ilkeler aşağıda belirtilmiştir;

• Bireyselleştirme ilkesi,
• Duyguların amaçlı olarak ifade edilmesi ilkesi,
• Denetimli duygu tepkisi verme ilkesi,
• Kabul etme ilkesi,
• Yargılayıcı olmayan tutuma sahip olma ilkesi,
• Müracaatçının kendi kararını kendisinin verme ilkesi,
• Gizlilik ilkesi (Johnson, 1998).

Müracaatçı ile sosyal hizmet uzmanının kurduğu bu ilişkinin: Belli bir amacı vardır; müracaatçıların gereksinimlerini karşılamaya dönüktür; sosyal hizmetin bilgi, beceri ve değer temeline uygun olarak yürütülür; sıcaklık, ilgi, nezaket ve empati temeline dayanır. Bu nedenle sosyal hizmet uzmanlarının müracaatçı ile yüz yüze gelmeden gerekli hazırlıkları yapması, etkili ve verimli bir sosyal hizmet uygulaması için temel oluşturacaktır (Sheafor ve Horejsi, 2003).

Ailelerle Sosyal Hizmet Uygulamasında Hazırlık Yapma Tanışma/Bağlantı Kurma

Ailelerle sosyal hizmet müdahalesi, bireylerle sosyal hizmet müdahalesinde olduğu gibi yedi aşamada ele alınmıştır. Bu aşamalar tanışma/bağlantı kurma, ön değerlendirme, planlama, uygulama, son değerlendirme, sonlandırma ve izleme şeklinde ele alınmıştır. Her müdahale düzeyinde olduğu gibi, ailelerle sosyal hizmet uygulamasında tanışma/bağlantı kurma basamağının önemi büyüktür.

Aile; evlilik ve kan bağı ile birbirlerine bağlı olan, çeşitli rollerle birbirini etkileyen bireylerin oluşturduğu, yasal, toplumsal ve ekonomik bir kurumdur (Özgüven, 2001;
Arıkan, Duyan ve Karagöz, 2002). Aile birbirleri ile biyolojik, psikolojik ve sosyal ilişkilerle bağlı duygusal etkileşim içinde olan bireylerden oluşur. Aile, onu oluşturan bireylerin karmaşık etkileşimlerinin oluşturduğu açık bir sistemdir.

Güven ortamının sağlanması için, sosyal hizmet uzmanı görüşme dışında, ailenin sorunlarını diğer meslektaşlarıyla paylaşmamalıdır. Sosyal hizmet uzmanının, aile gizliliğe önem vermiyor olsa bile, gizliliği koruması ve gizliliğin korunacağına dair aileye yasa prosedürleri ve kurum politikasını açıklaması gerekmektedir (Collins, Jordan ve Coleman, 2007)

Güven ortamının sağlanması için, sosyal hizmet uzmanı görüşme dışında, ailenin sorunlarını diğer meslektaşlarıyla paylaşmamalıdır. Sosyal hizmet uzmanının, aile gizliliğe önem vermiyor olsa bile, gizliliği koruması ve gizliliğin korunacağına dair aileye yasa prosedürleri ve kurum politikasını açıklaması gerekmektedir (Collins, Jordan ve Coleman, 2007).

Sosyal hizmet uzmanı, aile ile tanışma/bağlantı kurma aşamasında görüşme için hazırlık yapmalıdır. Sosyal hizmet uzmanı uygun bir tarzda giyinmeli, sorunun boyutu ve niteliğine göre çocukların katılıp katılmayacağını saptamalı, görüşme süreci boyunca dikkatin dağılmaması ve görüşmenin kesilmemesi için gerekli önlemleri almalıdır. Sosyal hizmet uzmanı, görüşmenin amacını, görüşmede konuşulacak sorunları ve görüşme için aileye ne kadar vakit ayıracağını belirlemelidir.

Boşanma, alkol ve madde kullanımı, kumar, yoksulluk, iflas, işsizlik, süreğen hastalıklar, ölümcül hastalıklar, AIDS, duygusal sorunlar, davranış sorunları, çocuksuzluk, çocuk istismarı, çocuk ihmali, eş istismarı, cinsel istismar, yaşlı istismarı, engelli çocuk, para yönetimi, ciddi yaralanmalar, ölüm, istenmeyen gebelik, cezaevine grime, suç işleme, zorunlu emeklilik, suç mağduru olma, terk, cinsel işlev bozukluğu, sadakatsizlik, evden kaçma gibi durumlar örnek olarak verilebilir.

Ailelerle sosyal hizmet, risk altındaki aileler için önemli ve olması gereken bir kavramdır. Ailelerle sosyal hizmet uygulamasında, sosyal hizmet uzmanı, aile üyelerinin gelişimsel ve duygusal ihtiyaçlarını yetkin bir şekilde karşılayabilmeyi öğrenebilmek için ailelere yardımcı olmaktadır. Sosyal hizmet uzmanı, değişim ya da müdahale için ailelerin güçlerini pekiştirir ve günlük yaşamını etkili ve doyurucu bir şekilde sürdürebilmesi için aile işlevselliğinde somut değişiklikler gerçekleştirir (Collins, Jordan ve Coleman, 2007).

Sistem yaklaşımına göre, aile içindeki sorunlu davranış ailenin devamlılığını sağlamak üzere geliştirilmiştir. Ancak sadece sorunu çıkaran aile üyesi ile çalışmak, yanlıştır. Çünkü bu durum ailenin sorunlarını çözme konusunda sonuç vermez. Var olan sorun aile üyelerinin etkileşimiyle ortaya çıkmıştır ve dolayısıyla aileyi bir bütün olarak ele almak ve hedef sistemi aile olarak tanımlamak gerekir.

Aile bireyleri yardımın amacını ne kadar iyi anlarsa sürece o kadar katkı sağlar ve kendilerini de iyi hisseder. Bu nedenle, sosyal hizmet uzmanının, aile bireylerine bilgilendirme yapması gereklidir. Bilgilendirmenin amacı, bilmemenin yarattığı boşluğun, tam ve doğru bilgilerle doldurulmasına yardımcı olmaktır. Sosyal hizmet uzmanının, ailede süreç ile ilgili oluşabilecek yersiz korkuları gidermek amacıyla, aile ile müdahalenin gerçekte ne olduğunu tartışması gerekebilir (Johnson, 1998).

Tanışma/bağlantı kurma aşamasında dikkat edilmesi gereken şey, etkileşime girilecek ve gözlemlenecek birden fazla kişinin olması ve her bir bireyin görüşlerini dile getirme şansına sahip olduğundan emin olunması ile ilgilidir. Bu aşamada her bir aile üyesi, önemli olduğu duygusunu yaşamalıdır (Kirst-Ashman ve Hull, 1999). Ayrıca bu aşamada önemle üzerinde durulması gereken bir diğer konu da aile ile çalışma yapan profesyonelin kendisi ile ilgilidir. Bu aşamada profesyonelin kendi ailesi ile ilgili bazı sorunları, çözülmemiş ya da farkında olmadığı duyguları ve üzerinde çalışılması gereken konuları olabilir.

Gruplarla Sosyal Hizmet Uygulamasında Hazırlık Yapma Tanışma/Bağlantı Kurma

Gruplarla sosyal hizmet uygulamasının tarihi eskilere dayanmaktadır. 1900’lerin ilk otuz yılında gelişmiş olan yerleşim evleri, gayriresmî yardım organizasyonlarında gruplarla sosyal hizmetin temellerine rastlanılabilir. Bu süre boyunca, sosyal hizmet uzmanları grup temelli müdahalenin çeşitli sorunların çözümünde etkili olduğunu görmüştür (Zastrow, 2010).

Sosyal hizmet uzmanlarının, başarılı bir uygulama süreci geçirmeleri için kapsamlı bir hazırlık yapmaları gerekmektedir. Sosyal hizmet uzmanı, her bir grupla sosyal hizmet uygulaması ve bu uygulama sürecinin her toplantısı için çok dikkatli bir hazırlık yapmalıdır. Yeni bir grup oluşumunda bazı konular üzerinde durulmalıdır. İlk olarak yapılacak olan grupla sosyal hizmet uygulamasının amacının ne olduğu ve bu amaçlara ulaşabilecek yolların neler olabileceği olmalıdır. Gruba katılacak üyelerin özellikleri, üyelerin bireysel amaçları ya da gereksinimleri ve amaçların sonuçlandırılabilmesi için üyelerin sahip olması gereken özellikleri göz önünde bulundurulmalıdır (Duyan, 2010).

Sosyal hizmet uzmanı, grupla sosyal hizmet uygulamasına başlamadan önce yapacağı hazırlıklar arasında, ilk toplantının gündemi, grubun özel amaçları, ısınma egzersizi gibi grubu dinamik tutacak ve daha sağlıklı ilerlemesini sağlayacak hususlara da dikkat etmelidir. Sosyal hizmet uzmanı, grupla sosyal hizmet uygulamasına başlamadan önce grubun gereksinimlerini ve beklentilerini belirlemelidir.

Sosyal hizmet uzmanları grup üyelerinin isteklerini belirleyebilmek için çeşitli yöntemlerden yararlanabilir. Bunun için ilk toplantıdan önce, bazı üyelere beklentilerinin neler olduğunu sorabilir. Grupla sosyal hizmet uygulamasının gerçekleştirilmesini bir başkası istediyse o kişiye grupla sosyal hizmet uygulamasından beklentileri sorulmalıdır. Sosyal hizmet uzmanları ilk toplantıda grup üyelerinden gruptan ne elde etmek istediklerine ilişkin görüşlerini almalıdır (Zastrow, 1999).

Sosyal hizmet uzmanı, tedavi gruplarında grup üyeleriyle profesyonel ilişkiyi, onlara sıcaklık, empati ve ilgi göstermenin diğer unsurlarını aktardığı basamak tanışma/bağlantı kurma basamağıdır. Sosyal hizmet uzmanları, görev gruplarında ise tanışma/bağlantı kurma basamağında kendini tanıtır ve diğer üyelerden birbiri ile tanışmalarını ister. Bu basamakta sosyal hizmet uzmanları lider ya da grup üyesi rolünde dinleme becerilerini kullanır (Kirst-Ashman ve Hull, 1999).

Grupla sosyal hizmet uygulamasına yeni başlayan bir üyenin kafasında bazı soru işaretleri olabilir. Bunlar grubun amaçları, gruba neden katıldığı, kişisel amaçların grupta karşılanma durumu, grupta kendini rahat hissetme ile ilgili olabilir. Ayrıca gruba katılan diğer üyeler tarafından kabul edilme, diğer üyelerin geçmişleri ve ilgi alanları, gruptan hoşlanılmazsa toplantılara katılmaktan vazgeçebilme, diğer üyelerden saygı görme konularında kaygılar oluşabilir.

Toplumla Sosyal Hizmet Uygulamasında Hazırlık Yapma Tanışma/Bağlantı Kurma

Toplumla sosyal hizmet uygulaması, toplumdaki grupların, örgütlerin ve kurumların davranış kalıplarını ya da insanların bu sistemlerle ilişkilerini ve etkileşimlerini değiştirmek için, sosyal hizmetin uygulama becerilerinin yaşama geçirilmesidir. Toplumla sosyal hizmet uygulaması, toplum örgütlenmesi ve toplum kalkınması, sosyal planlama ve sosyal aksiyon ve sosyal yönetim ile bağlantılı becerileri içerir (Hardcastle, Powers ve Wenocur, 2004).

Toplum; bir nüfusa sahip, ortak kurumları ve değerleri olan, bireyleri ve kurumları arasında anlamlı toplumsal etkileşimler olan bir sosyal sistem olarak tanımlanabilir. Toplumla ilgili olarak yapılmış araştırmalar ve incelemeler sosyal hizmet uzmanlarının toplumun gereksinimleri ve meseleleri konusunda bilgi sahibi olabilmesine yardımcı olabilir ve bu yolla hedef gruba ne sunabileceğini önceden belirleyebilir. Müdahale yapılacak toplum hakkında mümkün olan her şeyin bilinmesi ve anlaşılması gereklidir. Sosyal hizmet uzmanları bu yolla sahip olduğu sınırlı zaman ve kaynaklarla toplum analizi değişkenlerini daraltarak farklı uygulamalar gerçekleştirebilir.

Bir toplumu anlamak isteyen sosyal hizmet uzmanlarının öncelikle toplum tanımını daraltması, bir başka ifadeyle özel odağı belirlemesi gerekir. Bununla birlikte, ilk aşamada gerekli değişikliklerin daha net anlaşılabilmesi için geniş bir tanımın yapılması tavsiye edilebilir. Toplum bir kez daraltıldığında ve tanım uygun bir şekilde sınırlandırıldığında, toplumun diğer tüm boyutları, toplumun bakış açısından keşfedilerek incelenebilir. Toplumu analiz etme süreci, sosyal hizmet uzmanlarının yeni bilgiler topladıkça önceki verileri değerlendirmesi için bir ileri bir geri gitmesini gerektirir (Netting, Kettner ve McMurtry, 1998).