Temel Bakım Hizmetleri Dersi 3. Ünite Özet

Meşguliyet Tedavisinin Tanımı ve Amacı

Meşguliyet (ergoterapi) veya diğer adı ile uğraşı tedavisi; Hastanın sağlığını sürdürmek, var ise patolojisini azaltmak, adaptasyon ve verimliliğini sağlamak için, seçilmiş işler veya işlevler ile fonksiyonlarını düzenleme, güçlendirme ve performansını arttırma sanatıdır. Başka bir deyişle, yaşlanma sonucu mental, sosyal veya fiziksel yeteneklerde oluşan bozuklukları iyileştirmek, mevcut yetenekleri geliştirmek, ortaya çıkarmak ve kişinin bu yeteneklerini günlük hayatında kullanabilmesini öğretmek için uygulanan amaca yönelik hareketler bütünüdür.

Meşguliyet tedavisi bu konuda uzmanlaşmış kişiler veya fizyoterapistler tarafından yapılır.

Meşguliyet tedavisinin amacı:

1. Anlamlı ve amaçlı aktivitelerle kişilerin potansiyel yeteneklerini geliştirerek günlük yaşam
   aktivitelerine katılımını ve bu aktivitelerdeki bağımsızlığını sağlamak,
2. Yaşlılık dönemi gibi toplumsal katılımını etkileyen fiziksel, zihinsel ve çevresel engel taşıyan durumlarda, engele neden olan durumu değerlendirmek, bunları ortadan kaldırmak, azaltmak veya düzenlemektir. Böylece meşguliyet tedavisi ile;

Böylece meşguliyet tedavisi ile;

• Zihinsel ve motor işlevler korunur,
• Kronik hastalıkların komplikasyonlarının geciktirilir,
• Yaşam kalitesi artırılır,
• Yaşamla bağlantının kuvvetlenmesine katkı sağlanır.

Meşguliyet Tedavisinin Çeşitleri

Meşguliyet Terapisi ikiye ayrılır:

1. Fiziksel Meşguliyet
2. Zihinsel Meşguliyet

Fiziksel meşguliyet tedavisinin amacı, yaşlının fiziksel gelişimine katkıda bulunmak ve boş zamanını verimli olarak değerlendirmesi sağlamaktır. Uygulanması planlanan uğraşların seçiminde dikkat edilmesi gereken bazı özellikler vardır.

En sık uygulanan yöntemler:

1. Spor (Ev içi ve dışı)
2. Müzik aleti çalmak
3. El işçiliği (tahta boyama, resim, seramik, takı, dantel vs.)
4. Gezi
5. Yeni veya eski tanıdıkları ile bir araya gelmek şeklindedir.

Zihinsel meşguliyet tedavisi ile yaşlının zihinsel egzersiz yaparak bilişsel fonksiyonlarını koruması, psikolojik olarak desteklenerek duygusal fonksiyonlarını koruması amaçlanır.

En sık uygulanan yöntemler:

1. Müzik dinlemek
2. Şarkı söylemek
3. Albüm, video gibi yöntemler kullanılarak, eski anılarını yeniden gözden geçirmek, düğün gibi bazı önemli tarihleri konuşmak
4. Güncel olayları ve haberleri değerlendirmek
5. Yeni durumlarla karşı karşıya bırakılarak hatırlatma egzersizi yapmak şeklindedir.

Meşguliyet Tedavisinin Uygulama İlkeleri ve Yolları

Meşguliyet tedavilerinde uygulama ilkeleri şunlardır:

1. Kararlı olmak
2. Aynı saatte devamlılığı sağlamak
3. İlginç, eğlendirici olmak
4. Kişiye özel, kolay kabul edilebilir olmak
5. Yan etkisi bulunmamak
6. Bu durumun gerekli olduğuna ve yararlı olacağına kişiyi ikna etmek

Meşguliyet tedavisi uygulama yolları:

SANAT: Sanatsal uğraşılar, hem kişiye hem de çevreye olumlu katkılar sağlayabilir ve aynı zamanda bireyin yaratıcılığını da ortaya çıkarır.

Sanatsal uygulamaların yolları:

a. Seramik: Bir veya birden fazla metalin, metal olmayan element ile birleşmesi sonucu oluşan inorganik bileşiktir. Seramikle uğraşma, insanın yaşadığı çevre ile arasındaki bağı kuvvetlendirmesini sağlar. Yorucu bir iş olduğundan dolayı yaşlılara çamurun yoğurulması sırasında yardım edilmesi gerekir.

Seramik uğraşısında elle şekillendirmenin yararlarından şu şekilde söz edilebilir:

• Kullanılan kil doğal bir üründür.
• Sakinleştirme etkisi vardır.
• Yaratıcılığı desteklerler.
• El-göz koordinasyonu sağlar.
• Üç boyutlu çalışmaya fırsatı verir.
• Hayal gücünü geliştirir ve özgün ürünler çıkarır.
• Hem zihinsel hem de bedensel aktiviteye katılım sağlar.
• Grup çalışması gerçekleştirilir.
• Yaşlının problemlere farklı çözümler getirmesini sağlar.
• Özgüven kazandırır.
• Bağımsız düşünmeye ve bunu uygulamaya imkân tanır.

b. Örgü: Tığ veya şiş ile yapılan örgüler olmak üzere çeşitleri vardır. Yaşlı etrafındaki bireylere hediyeler hazırlayabilir, ürünlerini sergileyebilir ve böylece kendini işe yarayan bir insan olarak hisseder.
c. Boncuk: Genellikle yaşlı bayanların tercih ettiği bir aktivitedir. Pek çok kullanım alanı vardır. Anadolu’da nazar boncuğu, boncuk oyası, boncuk takısı ve giysi süslemeleri yaygındır.
d. Cam ve kumaş boyama: Her ikisi de uzun uğraş ve dikkat gerektirir. Uğraşı sırasında özellikle cam işinde, güvenlik açısından dikkatli olunmalıdır.

MÜZİK: Kişinin ruh halini tersine döndürüp mutluluk oluşturur. Müzikle tedavinin yararlarından şu şekilde söz edilebilir:

• Müzik duygusal değişiklikler meydana getirir.
• Sosyal ilişkileri güçlendirir.
• Psikolojik etkileri vardır.
• Koruyucu hekimlik alanında kullanılır.
• Doğumda, stres azaltma ve ağrı giderici olarak kullanılır.
• Nörolojik hastalarda, motor sinir sistemi hastalıklarında, fizik tedavi metodu olarak kullanılır.

Meşguliyet Tedavisi Sırasında Karşılaşılan Güçlükler ve Başarısızlık Nedenleri

Tedavinin ihtiyaca yönelik olmayışı ve kişinin bunu gereksiz hissetmesi durumlarında tedavinin yarım bırakılması sıklıkla görülen bir durumdur. Aile ve toplumun desteği tedavinin sürekliliği için oldukça önemlidir. Meşguliyet tedavisinin kişiye verdiği mutluluk ve haz ne kadar fazla ise verimlilik de o derece fazla olur.

Meşguliyet Tedavisinin Verimliliğini Değerlendirme Yolları

Tedavinin öncesi ve sonrası uygulanan ölçekler esas alınır. Söz konusu ölçekler belirli sayıdaki benzer kişilere daha önceden uygulanarak hastalıklarda nasıl değiştiğini sayısal olarak ortaya koyan anket özellikli araçlardır.

Tedavi verimliliğinin değerlendirileceği temel başlıklar şöyle sıralanabilir:

a. Yaşlıların fonksiyonel yeteneklerindeki düzelme
b. Yaşlıların yaşam kalitesinde düzelme
c. Yaşlıların düşme ve diğer kaza sıklıklarında azalma
d. Yaşlıların ruhsal ve zihinsel aktivitelerinde düzelme

Bu başlıkların tamamını değerlendiren ölçeklerden bazıları aşağıda sunulmaktadır.

Yaşlılarda Fonksiyonel Yetenekleri Değerlendirme Ölçekleri: Bu değerlendirme için birçok ölçek bulunmaktadır. Bunlardan en ünlüsü BARTHEL GÜNLÜK YAŞAM ÖLÇEĞİDİR . Buna göre ölçek:

1. Beslenme
2. Tekerlekli sandalyeden yatağa ve tersi transferler
3. Kendine bakım
4. Klozete oturup kalkma
5. Yıkanma
6. Düzgün yüzeyde yürüme
7. Merdiven inip çıkma
8. Giyinip soyunma
9. Bağırsak bakımı
10. Mesane bakımı bağlamında değerlendirilir.

Değerlendirme 100 puan üzerinden yapılmakta olup hastanın durumu ile puan doğru orantılıdır.

Yaşam Kalite Ölçekleri: En yaygın kullanılanlardan biri Yaşlılar İçin DÜNYA SAĞLIK ÖRGÜTÜ YAŞAM KALİTESİ MODÜLÜ (WHOQOL-OLD: T) ’dür. Test altı alandan oluşmaktadır:

1. Bedensel
2. Ruhsal
3. Bağımsızlık düzeyi
4. Sosyal İlişkiler
5. Çevresel
6. Kişisel inançlar

Kalite ile puan doğru orantılıdır.

Yaşlıların Düşme ve Diğer Kaza Sıklığı Ölçekleri: YAŞLILAR İÇİN DÜŞME DAVRANIŞLARI ÖLÇEĞİ (YDDÖ) örnek olarak verilebilir. Buna göre ölçek:

1. Bilişsel uyum
2. Hareketlilik
3. Sakınma
4. Farkındalık
5. Acelecilik
6. Pratiklik
7. Aktivite planında değişiklik
8. Dikkatlilik
9. Seviye değişiklikleri
10. Telefona yetişme bağlamında değerlendirilir.

Her bir kategoride 1-4 arası puan vardır. Arttıkça düşme sıklığı artmaktadır.

Yaşlıların Ruhsal ve Zihinsel Aktiviteleri Ölçme: Geriatrik depresyon ölçeği ve kısa durum değerlendirme sıkça kullanılır. Geriatrik depresyon skalası (15 puanlık) formu hızlı ve kolay uygulanabilen bir testtir. Geriatrik depresyon ölçeği hastaya sorulan 30 soruya karşılık hastanın verdiği evet veya hayır yanıtlarından oluşur. Beş puan üzeri depresyonla uyumlu olabilir. Avantajı ise demanslı hastalara uygulanabilir olmasıdır.

Kısa durum değerlendirme testi ise hastanın mental (bilişşel) durumunu değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Yukarıda açıklanan ölçekler dışında birçok ölçek bulunmaktadır.