Temel Bakım Hizmetleri Dersi 2. Ünite Özet

Giriş

Yaşlılık döneminde fiziksel, bilişsel ve duygusal değişimlerin getirdiği sonuçlardan biri de yaşlıların kazalara yatkınlıklarının artmasıdır. Yaşlılar hem ev içi hem de ev dışı alanlarda kazalara yatkındırlar. Bununla beraber yaşlılarda en fazla görülen kazalar ev kazalarıdır.

Kaza Tanımı

Türk Dil Kurumu sözlüğüne göre kaza Arapça kökenli bir sözcük olup” Can veya mal kaybına, zararına neden olan kötü olay” anlamına gelmektedir.

Daha geniş bir ifade kullanmak gerekirse kaza; daha önce alınabilecek önlemlerle engellenebilen, önceden planlanmayan ve beklenmeyen bir zamanda ortaya çıkan, can ve mal kaybı ile sonuçlanan bir olay olarak tanımlanmaktadır.

Kazalar şu şekilde sınıflanabilir:

• İş kazaları
• Ev kazaları
• Trafik kazaları
• Zehirlenmeler
• Yanıklar
• Diğerleri (spor, kitlesel, boğulma, elektrik çarpması).

Kazalar, yaşlıların ölüm nedenleri arasında altıncı sırada yerini alan ciddi olayladır. Yaşlılarda en sık rastlanan kazalar, ev kazaları ve düşmelerdir.

Yaşlılarda En Sık Karşılaşılan Kazalar ve Sonuçları

Yaşlılarda kazaların oluşmasındaki ana nedenler, dikkat azalması, yalnız yaşam, görme ve işitme gücünün azalması, karanlığa adaptasyonun zayıflaması, adale kuvveti ve koordinasyonun yetersiz olması, unutkanlık, erken yorulma ve ileri yaştır.

Yaşlılarda en sık karşılaşılan kazalara aşağıda yer verilmiştir:

• Düşme: En sık rastlanan kaza tiplerindedir. Düşme söz konusu olduğunda pek çok biyolojik, davranışsal, çevresel ve sosyoekonomik risk faktörü rol oynamaktadır. Yaşlılarda en sık görülen düşme tipleri; çarpma, dengesiz eğilme, uzanma, denge kaybı ve kaymadır.
• Yanıklar/Ev yangınları: Dikkat eksikliği, refleks kaybı gibi nedenlerle ortaya çıkan ev yangınları sonucunda yanık vakaları ve zehirlenmeler görülebilmektedir. Bu konuda alınabilecek önlemler çeşitlendirilmeli; hemen alev almayan kumaş türlerini tercih etmek, yaşlının sıcak maddeleri kullanmasından uzak tutmak gibi hususlara özellikle dikkat edilmelidir.
• Trafik kazaları: Yaşlıların bilişsel ve fiziksel eksiklikleri nedeniyle trafik içindeki hareket halinde ve duran araçlar ciddi risk potansiyeli taşımaktadır. Motorlu araç kazaları geçici bilinç kaybından, felce ya da kalp krizine kadar ciddi tıbbi problemlere neden olabilir.
• Ev kazaları içerisinde diğer sık rastlanan kaza tipleri ise zehirlenmeler, yabancı cisim yutma ve boğulma ve elektrik çarpmaları gibi durumlardır.

Yaşlılarda bu gibi kaza türleri sonucunda gerçekleşen basit bir incinme sonrası bile ciddi hasarlar oluşabileceği unutulmamalıdır. Bu nedenle risk faktörlerinin belirlenmesi ve gerekli önlemlerin alınması oldukça önemlidir.

Kazalardan Korunmada Kişisel Faktörlerin Belirlenmesi

Yaşlıları kazalardan önleme girişiminde en önemli aşamalardan bir tanesi kazalarda rol oynayan kişisel ve çevresel faktörlerin belirlenmesidir. Kişisel faktörler şu şekilde sıralanabilir:

• Yaşlıların davranışsal problemleri: Demans gibi bilişsel rahatsızlıklar, dikkat eksiklikleri ve çeşitli becerilerdeki kayıplar kişisel davranış problemlerinin başında gelmektedir. Bu problemleri yaşayan yaşlılar için kaza riskleri belirlenmeli ve hasta yakınlarıyla ilgili sağlık personeline konuyla ilgili farkındalık kazandırılmalıdır.
• Yaş: Yaş arttıkça ev kazası geçiren yaşlıların oranı artmaktadır. Seksen yaş ve üzerinde bulunan yaşlıların, ev kazası geçirenler arasında ilk sırada olduğu saptanmıştır.
• Cinsiyet: Kadın yaşlıların erkek yaşlılara göre daha fazla kaza geçirmektedirler. Kadınlar, ortalama yaş sürelerinin daha uzun olması nedeniyle daha çok kronik hastalıklara yakalanmakta ve dolayısıyla kazaya daha yatkın hale gelmektedirler.
• Eğitim durumu: Eğitim düzeyi arttıkça kaza geçirme olasılığının da azaldığı gözlenmektedir.
• Yaşlının birlikte yaşadığı bir kişinin varlığı: Yapılan araştırmalar çocuklarıyla birlikte yaşayan yaşlıların kaza riskini önemli ölçüde azaltan bir faktör olduğunu göstermektedir.

Kazalardan Korunmada Çevresel Faktörlerin Belirlenmesi

Birçok çalışmada yaşlıların ev kazalarını kış mevsiminde, mutfakta ve kayma nedeniyle yaşadıkları belirlenmiştir. Buna ek olarak kaza riskini artıran pek çok çevresel faktörler bulunmaktadır. Ev içi döşemenin ve mobilyaların yapısı, ev zemininde kullanılan malzemenin kayganlığı ve evdeki aydınlatma, ısıtma ve elektrik düzenekleri kazaya en çok neden olan çevresel faktörlerdendir.

Kazayı Önlemede Kişisel Önlemler

Yaşlıların kaza geçirmelerini önleyici kişisel uygulamaların başında eğitim gelmektedir. Yaşlıya ve yakın çevresine olası risklere karşı farkındalık kazandırmak ve onlara güvenli davranışları öğretmek eğitim çalışmalarının içeriğini oluşturur. Bir diğeri destekleyici uygulamalardır. Yaşlının fiziksel hareketini destekleyen ve çevredeki olası riskleri azaltan her türlü düzenleme kazaların önlenmesinde yaşamsal role sahiptir. Kazaları önlemede etkili olan kişisel önlemlerden sonuncusu ise sağlık personelinin desteğidir. Yaşlının fiziksel ve bilişsel sağlığı değerlendirilerek ona özgü risk faktörlerinin hastayla ilgilenen sağlık personeli tarafından yaşlıya ve yakın çevreye iletilmesi bu kapsamdadır.

Kazayı Önlemede Çevresel Önlemler

Yaşlının evde ve dışarıda karşılaşabileceği kazalara karşı yaşlı güvenliğini hedefleyen uygulamalar oldukça önemlidir. Bu bağlamda yaşlının çevresinin aşağıdaki öğeler açısından uygun hale getirilmesi ve gerekli kontrollerin düzenli olarak yapılması gerekmektedir:

• Yaşlıya ulaşılabilecek telefon yaşlının yakınında bulundurulmalıdır.
• Ev zeminin kaplayan malzemelerin kaydırmaz nitelikte olmasına ve zemine halı kilim vb. serilmemesine dikkat edilmelidir.
• Kapılar, eşikleri, kolları, sağlamlıkları açısından uygun hale getirilmelidir.
• Elektrik ve aydınlatma düzenekleri yeterli ve güvenli olmalıdır.
• Elektrikli aletlerin ve ısıtma cihazlarının kullanımı yaşlıya ayrıntılarıyla anlatılmalıdır.
• Yaşlının kullandığı ilaçların doğru, düzenli ve güvenli şekilde alması sağlanmalıdır.
• Evdeki mobilyalar sağlam ve ergonomik olmalı, yerleşimi kazaya en az sebebiyet verecek tarzda düzenlenmelidir.
• Banyo ve tuvalette yaşlıların rahat ve güvenli kullanabileceği alet ve malzemeler seçilmeli, kullanılan her türlü zemin malzemesinin kaygan olmamasına dikkat edilmelidir.