Temel Sağlık Hizmetleri Dersi 5. Ünite Sorularla Öğrenelim

Ülkemizde,  kalp hastalığı, yüksek tansiyon, kanser vb. hastalıklardan ölümlerin önemli nedenleri nelerdir?

Bu ölümlerin önemli nedenlerinden biri kişilerin bazı belirtilerin çok önemli hastalıkların başlangıcı olabileceğini bilmemesi ve hastalık belirti vermeden erken dönemde hekime
gitme alışkanlıklarının bulunmamasıdır.

En önemli koruyucu hekimlik uygulamasının erken tanı olacağı biçimindeki açıklama ne zaman ve hangi kurum tarafından yapılmıştır?

Dünya Sağlık Örgütü’nce (DSÖ), 42 yıl önce 1964 yılında yapılan Prag Toplantısı’nda; “20. yüzyılın ikinci yarısında en önemli koruyucu hekimlik uygulamalarından birisinin erken tanı olduğu” belirtilmiştir.

"Erken yakalama" kavramını tanımlayınız.

Erken Yakalama, belli bir hastalığı, hastalık sürecinin başlangıcında hastalığın belirti ve bulgularını henüz ortaya çıkmadan önce saptamak amacı ile sağlıklı toplumun bütününü ya da risk altında olduğu kabul edilen bölümünü hedef alarak yürütülen her türlü sağlık hizmeti faaliyetidir.

Erken tanı kavramını tanımlayınız.

Erken tanı, kişinin hastalığının klinik belirtilerinin ortaya çıkmadığı veya ona acı ve sıkıntı vermeyen silik belirtilerin bulunduğu dönemde (presemptomatik dönem) hastalığın tanısı demektir.

Sağlık Hizmetleri olarak adlandırılan iş ve eylemler hangileridir?

Kişilerin ve toplumun sağlığını korumak, hastalandıklarında tedavilerini yapmak, tam olarak iyileşmeyip sakat kalanların başkalarına bağımlı olmadan yaşayabilmelerini sağlamak ve toplumların sağlık düzeylerini yükseltmek için yapılan planlı çalışmaların tümü “Sağlık Hizmetleri” olarak adlandırılır.

 Kişiye yönelik koruyucu sağlık hizmetleri hangileridir?  

Kişiye yönelik koruyucu sağlık hizmetleri yedi temel hizmetten oluşur. Bunlar, bağışıklama, kemoprofilaksi, erken tanı, sağlık eğitimi, beslenme, aile planlaması, kişisel hijyendir. 

Erken tanının faydaları nelerdir?

Erken tanının faydaları;
1. Tedavi şansını artırır.
2. Tedaviyi kolaylaştırır.
3. Tedavi giderlerini azaltır.
4. Sakatlığı önler. Doku ve organ kaybını önler.
6. Hayat kurtarır.
7. Yaşam süresini uzatır. 

Erken tanı için gerekli koşullar nelerdir?

1. Erken tanı için gerekli koşullar:Kişilerin önemli hastalıklar konusunda bilgili olmaları ve vücutlarında ortaya çıkabilecek ve
   önemli hastalıkların erken işaretleri sayılabilen belirtilere karşı uyanık olup hekime başvurmaları,
2. Herhangi bir hastalığı olduğu yolunda bir fikre kapılarak sağlık kuruluşlarına başvuran kişilere vakit ayırıp, onlara gerekli tetkiklerin ve muayenelerin rahatça yapılabildiği, tıbbi olanakların vakit kaybetmeden kişilerin hizmetine sunulabildiği bir sağlık sistemi,
3. Herhangi bir hastalık belirtisi veya bir sağlık sorunu olmasa bile risk durumuna göre belirli aralıklarla yapılması gereken ve CHECK-UP olarak adlandırılan periyodik sağlık kontrollerinin yapılmasıdır.

Sağlık eğitimi çalışmalarının en önemli uygulamalarından biri hangisidir?

Erken tanısı gereken hastalıkların ilk belirtileri ve bu belirtiler ortaya çıkınca ne yapılması gerektiğinin halka öğretilmesidir.

Kendi kendine tanı yönteminin yararları nelerdir?

Kendi kendini muayenenin etkili bir erken tanı yöntemi olduğu bilimsel araştırmalarla kanıtlanmıştır. Bu yöntemin başlıca yararları, ucuz olması ve noninvaziv olmasıdır.

Çeşitli kanserler için uyarıcı olup erken tanı açısından üzerinde durulması gereken ve hekime başvurmayı gerektiren belli başlı belirtiler nelerdir?

Farklı yaş ve cins grupları için anlamı değişik olmakla birlikte,  çeşitli kanser türleri için uyarıcı olup erken tanı faaliyetleri sırasında üzerinde durulması gereken ve hekime başvurmayı gerektiren belli başlı belirtiler: 

1. Vücudun herhangi bir yerinde şişlik veya kitleler
2. İyileşmeyen ve iyileşmesi geciken yara
3. Ben ve siğillerdeki değişiklik
4. Olağan dışı kanama
5. Yutma güçlüğü
6. Sürekli öksürük
7. Ses kısıklığı
8. İdrar ve dışkılama alışkanlıklarında değişiklik
9. Nedeni açıklanmayan ateş ve zayıflama
10. İnatçı hazımsızlıktır.

Periyodik sağlık muayenesi neleri kapsar, tanımlayınız?

Periyodik sağlık muayenesi, henüz bir hastalık belirtisi göstermeyen sağlıklı kişilerin, tarama muayene ve testleri ile sağlıklarının korunmasına katkıda bulunmak amacıyla yapılan düzenli sağlık kontrolüdür. Bu amaç doğrultusunda, bireylere, cinsiyet ve yaş gruplarına uygun olarak, o toplumda mortalite ve
morbiditeyi en fazla etkileyen hastalıkların risk faktörlerine yönelik, kanıta dayalı muayene ve tarama testlerinin uygulanmasını, danışmanlık ve hasta eğitimi hizmetlerini, bağışıklaşmayı da içeren bir hizmet sunumunu içermektedir. Danışmanlık ve hasta eğitimi sağlıklı bireylerin periyodik muayenelerinde
vazgeçilmez bir uygulamadır.

Kanunların zorunlu kıldığı periyodik muayeneler hangileridir?

Evlenme muayenesi, şoför muayenesi, gıda üretim ve satış işlerinde çalışanların muayenesi, sıtmalı bölgelerde kan muayenesi gibi muayeneler kanunların zorunlu kıldığı muayenelerdendir.

Kuvvetle önerilen periyodik muayene kılavuzu ve takip kriterlerinin özellikleri nelerdir?

Faydasını gösteren yüksek düzeyde kanıt olan muayene kılavuzu ve takip kriterleridir. Müdahalesi maliyet etkin ve bireylerin hemen hepsi tarafından kabul edilebilirdir.

Seçenek olarak sunulan periyodik muayene kılavuzu ve takip kriterlerinin özellikleri nelerdir?

Faydasının az da olsa var olduğu hakkında iyi ya da zayıf kanıt olan muayene kılavuzu ve takip kriterlerdir. Maliyet etkinliği bilinmeyebilir ya da bireyler müdahalenin kabul edilebilirliği hakkında hemfikir olmayabilirler.

Kitle Taraması nedir?

Tarama, büyük toplulukları araştırıldığında ve merkezi olarak yapıldığında kitle taraması olarak adlandırılır Kitle taramaları erken tanı için, çok kullanılan ve en iyi sonuç veren bir yöntemdir. Bir bölgede yaşayan halkın tümü veya tehlikeye maruz kısmının sistematik bir şekilde veya olası hastalıkları bulmak amacı ile yapılan muayenesine “Kitle Taraması” denir.

Maliyet/yarar açısından uygun bulunan bazı “organize topluluk” taramaları hangileridir?

1. Okul öncesi çocuklarda şaşılık, ambliyopi ve diş çürükleri
2. İlkokullarda diş, görme ve işitme muayeneleri
3. Cezaevlerinde tüberküloz
4. Sağlık çalışanlarında hepatit B, tüberküloz
5. Yeni doğan bebeklerde fenilketonüri ve doğuştan kalça çıkığı (DKÇ) muayeneleri rutin yapılması gereken organize topluluk taramalarına örneklerdir.

Bir tarama programı planlamada göz önünde bulundurulması gerekenler nelerdir?

Bir tarama programı planlamada göz önünde bulundurulması gerekenler şunlardır:

1. Hastalık sık görülen önemli bir sağlık sorunu olmalı
2. Erken tanının, klinik sonuçları iyileştireceği bilimsel olarak kanıtlanmış olmalı
3. Doğru sonuç verme ve kabul edilebilirlik bakımından yeterli olmalı
4. Hastalık için belirli bir tedavi yöntemi olmalı
5. Erken tanıyla bulunan hastaların tedavisi, hastalığın ilerlemesini mümkün       kılıyor olmalı
6. Tarama muayeneleri ucuz ve kolay olmalı
7. Hastalığın tanımlanabilir bir pre-semptomatik ya da gizli dönemi olmalı
8. Hastalığın tanısı için uygun bir test olmalı
9. Taramada kullanılacak yöntem, zararsız ve halk tarafından kabul edilmeli
10. Hastalığın doğal seyri iyi bilinmeli
11. Kimlerin hasta olarak kabul edilebileceği konusunda fikir birliği olmalı
12. Tarama muayenesinde kullanılan yöntem ile normal bulunanların arasında hasta kalmamalı ve muhtemel hasta grubuna ayrılanların büyük çoğunluğu kesin tanı muayeneleri sonunda hasta çıkmalı
13. Paramedikal personel tarafından uygulanabilecek yöntemler tercih edilmelidir.

Bir bölgede bir ya da bir kaç hastalık için tarama yapılacaksa, tarama çalışmalarına başlamadan önce çözümlenmesi gereken noktalar nelerdir?

Taramalara başlamadan önce dikkatli ve bütün ayrıntıları kapsayan bir plan ve program yapmak gerekir.  Bir bölgede bir veya birkaç hastalık için taramaya karar verilirse, taramada kullanılacak yöntemin seçimi, personelin eğitilmesi, bulunan şüpheli vakaların kesin tanı olanaklarının sağlanması, çalışma yerinin ve saatlerinin halk için en uygun yer ve saat olması tarama çalışmalarına
başlamadan önce çözümlenmesi gereken hususlardır.

Fırsatçı tarama da denilen pasif taramaların avantajları nelerdir?

Pasif taramalar:

• Basittir, kolay uygulanır.
• Koruyucu hizmet için başvurmayan
  kişileri de kapsar.

Pasif (Fırsatçı) Taramanın dezavantajları nelerdir?

Pasif taramaların dezavantajları:

•Organizasyon gerektirir
• Hedef grubun tümünü kapsayamaz
• Zaman planlaması yapmak zordur
• Kişi başka bir hastalık için başvurduğundan sağlık eğitimi yapmak güçtür.

Aktif Tarama (Düzenlenmiş Tarama, Sistematik Tarama) nedir?

Sağlık çalışanlarının ev ya da kişilerin bulundukları yerleri dolaşarak soruşturma ve diğer yöntemlerle hasta aramasıdır. Belirlenen bir hedef gruba ya da kitleye gidilerek, seçilen konuda tarama testleri uygulanmasıdır. Tüm nüfus sistematik olarak taranamayacağından, belirli yüksek riskli gruplar seçilerek taramalarda sağlanacak yarar arttırılmış olur.

Aktif taramanın avantajları nelerdir?

Aktif taramanın avantajları:

• Tarama yapılan kişi ile konuşulup, tartışılabilir.
• Taramayı yapan da taranan kişide amacı anlamıştır.
• Birkaç sorun için bir arada yapılabilir.
• Sağlık eğitimi için yeterli zaman vardır.
• Sağlık eğitimi çok iyi yapılabilir.

Aktif taramanın dezavantajları nelerdir?

Aktif taramanın dezavantajları şunlardır:

•İyi bir organizasyon gerektirir
• Kaynakların kötü kullanılma olasılığı yüksektir
• Taramaya çoğunlukla hizmete en az gereksinimi olanlar katılır
• Yönetimi güçtür

Büyüme ve gelişme- Beslenme bozukluklarını belirlemek üzere yapılan tanı testi hangisidir?

Büyüme ve gelişme- Beslenme bozukluklarını belirlemek üzere yapılan tanı testi Antropometrik ölçümdür.

Dışkıda gizli kan testi (özellikle yaşlılarda) Kolonoskopi testi hangi hastalığı erken tanılamada kullanılır?

Dışkıda gizli kan testi (özellikle yaşlılarda) Kolonoskopi Testi, kolon kanserini erken tanılamak amacıyla kullanılır.

Doğum öncesi gebe kadını değerlendirirerek tanısı mümkün hastalık ve bozukluklar nelerdir?

Doğum öncesi gebe kadını değerlendirme:

 •Genetik düzensizlikler
 • Kan grubu uyuşmazlığı
 • Cinsel yolla bulaşan hastalıklar: Sifiliz, hepatit B, gonore, Herpes, Aids
 • Rubella, toxoplazmozis
 • Doğum kusurları: Nöral tüp bozuklukları, Down sendromu
 • Tıbbi sorunlar: Diabet, hipertansiyon, anemi, tüberküloz, kalp hastalığı
 • Hipotiroidi
 • Böbrek enfeksiyonları
 • Obstetrik sorunlar: Baş-pelvis uygunsuzluğu, tekrarlayan düşükler, düşük     tehdidi
 • Annenin alkol ve sigara kullanımını kapsar.

Genç yetişkinlerin  (16–44 Yaş) taşıdıkları ve tanısı mümkün hastalık ve bozukluk riskleri nelerdir?

Genç yetişkinlerin (16–44 Yaş) taşıdıkları ve tanısı mümkün hastalık ve bozukluk riskleri:
• Hipertansiyon
• Diyabet
• Diş çürümeleri
• Meme ve serviks kanseri
• Anemi
• Madde bağımlılığı
• Meslek hastalıkları
• Tüberkülozdur.

Meme kanserinde erken tanıda temel ilke nedir?

Meme kanserinde erken tanıda temel ilke riskli ve yüksek riskli kadınları belirlemek ve bu kişileri belirtileri olsun olmasın belli aralıklarla kontrole çağırmaktır. Kadının öz ve soy geçmişinde meme kanseri ile ilgili hiçbir ek risk etmeni yoksa bile, bu kadının yaşamı boyunca meme kanseri olma şansı
%12' ye yakındır. Bu kadar yüksek bir olasılık karşısında, erken tanıda başarılı olabilmek için önce tüm dünyada kabul edilmiş tarama programlarını uygulamak gerekir.

Serviks kanseri açısından hangi gruplar daha sık tarama gerektirir?

Serviks kanseri açısından daha sık tarama gerektiren gruplar:

1. Birden fazla kişiyle ilişkide bulunan kadınlar
2. Eşleri birden fazla kadınla ilişkide bulunan kadınlar
3. Beş yıl ya da daha fazla doğum kontrol hapı kullananlar
4. Vagina ya da vulvada siğil hikâyesi olan kadınlar
5. Eşinin penis siğil hikâyesi olanlar
6. Anormal lekeleri olan kadınlar
7. Çok sigara içen kadınlardır.

Troid kanserinin erken tanısı için kimlere periyodik muayene uygulanmalıdır?

Çocukluk çağında baş-boyun ışınlaması uygulanan kişilerin dikkatli bir şekilde ve düzgün aralıklarla tiroid bezi muayenesi olmaları gerekmektedir.

Kolon kanseri riski açısından 50 yaşından sonra her 5 yılda bir uygulanması gereken test hangisidir?

 Dışkıda gizli kan testi ve Fleksibl sigmoidoskopi  yapılmalıdır.

Kanser kontrolü açısından 20 yaş ve üzeri erkek ve kadınlara hangi konularda sağlık danışmanlığı verilmelidir?

Kanser kontrolü açısından 20 yaş ve üzeri erkek ve kadınlara  tütün ve sigara, güneş ışınları, beslenme, risk faktörleri, cinsel konular ve çevresel maruziyetler açısından sağlık danışmanlığı verilmelidir.