Sosyal Hizmete Giriş Dersi 1. Ünite Özet

Bilim ve Meslek Dalı Olarak Sosyal Çalışma

Sosyal   çalışmanın   temel   kavramları   sosyal   hizmet uygulamalarından  ortaya  çıkmış  ve  gelişmiştir.  Sosyal çalışma, aynı zamanda evrensel bir meslek ve uygulama yönü olan bir disiplin dalıdır.

Sosyal    çalışmanın   ana    kaynaklarına   göre    temel yaklaşımlar şöyle sınıflandırılabilir:

1. Sosyal       çalışmayı      kişinin       sorunlarının çözülmesine yönelmiş bir meslek olarak ele alan tanımlar.
2. Sosyal çalışmayı sosyal refah alanına bağlı olarak ele alan tanımlar.
3. Sosyal çalışmayı bir toplumsal kurum olarak ele alan tanımlar.

V. Duyan’a göre, sosyal hizmet bir dayanışma ve yardım etme  mesleğidir; toplumsalı hedef  alır ve  bilimsel ilke, yöntem ve teknikler aracılığıyla insanlara hizmet etmeyi amaçlar.

Demokratik  değerlere  ve  katılımcı  ilkelere  sahip  bir meslek olarak sosyal çalışma, geniş bir kavramsallaştırma çerçevesinde;  “toplumda  çeşitli  nedenlerle  yoksunluklar ve   eşitsizlikler   içindeki   kişi,   grup   ve   toplumların sorunlarını önlemek ve refahını sağlamakla ilgilidir”.

Sosyal  çalışma,  Amerikan  Ulusal  Sosyal  Çalışmacılar Derneği’ne göre ise “birey, grup ve topluluklara sosyal işlevselliklerini      gerçekleştirebilecekleri      kapasitelerini geliştiren   ve   bu   amacın   gerçekleşmesini   sağlayacak toplumsal koşulları yaratan mesleki bir faaliyettir”.

Sosyal çalışmanın nitelikleri ise şöyle sıralanabilir:

• •     Sosyal bir bilim dalıdır.
• •     Öteki      sosyal     bilimlerden      bağımsızlığını kazanmıştır.
• •     Konusu bireysel ve toplumsal çelişkilerin sonucu olan sorunlardır.
• •     Bireysel ve toplumsal çelişkilerin çözümü; birey, grup ve toplum düzeyinde değişimler yaratmakla olanaklıdır.
• •     Birey,  grup  ve  toplum  düzeyindeki  değişimleri geliştirecek  çeşitli  teknikler;  psikoloji,  sosyal psikoloji, sosyoloji yan disiplinleriyle desteklenerek geliştirilir.
• •     Tanımı gereğince yapısaldır.

Sosyal çalışmayı diğer disiplinlerde ayıran üç temel nokta vardır:

• •     Sosyal   çalışmanın   sorun   çözmeye   yönelmiş olması,
• •     Sosyal çalışmanın uygulamalı niteliğinde olması,
• •     Sosyal çalışmanın insanı tüm olarak ele alması.

Sosyal çalışma tanımının içerdiği boyutlar şunlardır:

1. İnsanın  ve  toplumun  değişme  ve  gelişmesinin dinamiği ve yasalar,
2. Gelişme düşüncesi ve bilgisi
3. İnsanın     toplumsal     etkililiğini       geliştirme yaklaşımı, yöntemi ve uygulaması
4. Bilim dalı olma niteliklerinde örgütlenilmesi

Sosyal  hizmetin  amaçları,  V.  Duyan  tarafından  şöylece belirtilmektedir:

1. Sosyal hizmet uzmanları, insanların sorun çözme, baş  etme  ve  gelişimsel  kapasitelerini  artırmak kapsamında  “çevresi  içinde  birey”  kavramını kullanır.  Uygulama  düzeyinde  sosyal  hizmetin temel hedefi bireydir.
2. İnsanlara   kaynak,   hizmet   ve   fırsat   sağlayan sistemler      ve      insanları      bağlantılandırma kapsamında  sosyal  hizmet  uzmanı  yine  çevresi içinde birey kavramını kullanır.
3. Sosyal   hizmet   uzmanı   sistemlerin   etkili   ve insancıl olarak işlev görmesini sağlar.
4. Sosyal  politikanın  geliştirilmesi  ve  ilerlemesini sağlamak  adına  sistemlerin  etkili  ve  insancıl çalışmasını geliştirir.
5.  Risk altındaki grupları güçlendirir ve sosyal ve ekonomik adaleti sağlar.

Meslek Olarak Sosyal Çalışmanın Temel Nitelikleri

Birey  ve  toplumla  ilgili  bir  uğraşın  disiplin  ve  meslek olarak kabul görmesi için çeşitli ölçütlere başvurabiliriz. Bunların  başında  bir  mesleğin  temel  nitelikleri  olarak sıralayacağımız şu kavramlar gelir:

• •     Toplum
• •     Hedef kitle
• •     Belirli standartlarla eğitim almış meslek elemanı
• •     Üretilen hizmet
• •     Toplumsal yarar
• •     Mesleki onur

Sosyal  hizmetin  meslekleşmesindeki  en  önemli  güçlük, kökenindeki sosyal yardımlaşma ve toplumsal dayanışma olmasıdır.   Bu   da   mesleğin   bilimsel   bir   oryantasyon kazanmasını güçleştirmiştir.

M. Arslan’a göre mesleklerin;

•     Entellektüel bir boyutu vardır.

•     Belirli bir akademik eğitim süreci gerektirirler.

Meslekler,    mensuplarından   özveri,    yani    fedakârca davranışlar beklerler. Yani bir mesleğin mensuplarının ilk amacı, kendilerine ihtiyaç duyanlara hizmet etmeleridir. Bir  meslekte,  bütün  meslek  mensuplarının  yer  alacağı organize bir meslek örgütüne de ihtiyaç vardır. Bu meslek örgütü, özerk  ve  kendi kendini yönetebilen  kolektif  bir yapıda  olmalı,  mensuplarını  kontrol  edebilmeli,  onlara rehberlik   yapmalı,   alanda   standartlar   geliştirme   gibi sorumluluklar   taşımalıdır.   Bu   örgütler   mensuplarına ayrıcalıklar da verebilir.

Sosyal   hizmet   mesleğinin   ilk   etik   kuralları,   Mary Richmond  tarafından  hazırlanmıştır.  Uluslararası  Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği kurulduktan sonra da dernek etik kuralları oluşturulmuştur. Bu kurallar:

•     Değer: Hizmet

Etik ilke: Sosyal hizmet uzmanlarının birincil amacı muhtaç insanlara yardım etmek ve sosyal sorunlarla uğraşmaktır.

•     Değer: Sosyal adalet

Etik ilke: Sosyal hizmet uzmanları sosyal adaletsizlikle mücadele eder.

•     Değer: Bireyin onuru ve değeri

Etik ilke: Sosyal hizmet uzmanları bireyin onuru ve değerine saygı gösterir.

•     Değer: İnsan ilişkilerinin önemi

Etik ilke: Sosyal hizmet uzmanları insan ilişkilerinin öneminin farkındadır.

•     Değer: Dürüstlük ve güvenilirlik

Etik ilke: Sosyal hizmet uzmanları güvenilir bir tarzda davranmalıdır.

•     Değer: Yetkinlik

Etik ilke: Sosyal hizmet uzmanları yetkin oldukları alanlarda uygulama yapmalı ve mesleki uzmanlığını geliştirmek ve güçlendirmek için çalışmalıdır.

Sosyal  çalışma  mesleki  bir  hizmettir  ve  insan  ilişkileri konusunda bilimsel bilgi ve becerilere dayanarak, kişilerin yalnız veya gruplar içinde sosyal ve kişisel başarılar ve egemenlik kazanmalarına yardımcı olur. Bu meslek, insan beklentilerini ve ihtiyaçlarını karşılayabilmekle ilgili olan sosyal bir meslektir.

Sosyal çalışmanın bir başka tanımı doğrultusunda, tanımın içerdiği boyutlar şunlardır:

1. Demokratik toplum
2. İnsanın ve toplumun gelişmesi
3. Temel hak ve özgürlükler
4. Sosyal ve ekonomik haklar
5.  Siyasal ve katılım hakları
6. Yaşam kalitesinin yükseltilmesi
7. Toplumsal etkileşim mekanizmalarının harekete geçirilmesi
8. Bilimsel    yaklaşım,   yöntem   ve    tekniklerle yardımcı olma
9. Bir meslek olma

1968   yılında   toplanan   3.   Milli   Sosyal   Hizmetler

Konferansında yapılan tanıma göre sosyal çalışma; “kendi kendine yardım ve işbirliği prensibi uyarınca değişmekte olan   toplum    yapısın   içinde    kişi,    aile    grup    ve topluluklarının  ihtiyaçlarının  karşılanması,  sorunlarının çözümlenmesi   ve   çevreleriyle    karşılıklı   uyumlarına yardım etmek ve insan kaynaklarıyla sosyal ve ekonomik koşulların   korunmasını   ve   geliştirilmesini   sağlamak amacıyla kendine özgü bilimsel ve teknik ve metotlarla insan ilişkilerindeki becerilere dayanan düzenli çalışmaları kapsayan bir meslektir”.

Sosyal çalışma, E. Kongar’a göre ise şöyle bir meslektir:

1.    İnsanın doğayla ve insanlarla olan çelişkilerinin çözümüne yardım etmeyi amaçlayan

2.    Bu  yardımı  birey,  grup  ve  toplum  düzeyinde değişme  yaratma  yöntemiyle  gerçekleştirmeye çalışan

3.    Sosyal hizmetler, sosyal refah ve sosyal güvenlik alanlarındaki sorunlara ilişkin etkinlik gösteren

4.    İnsan,   toplum,   sosyal    çalışma   ve   hizmet programları    hakkındaki    bilgilerle     değişme açısından eğitilmiş

5.    Mesleki ahlak kurallarına uyan uygulayıcılar ve bunların  yardımcılarının  meydana  getirdiği  bir kadroya sahip Pincus ve Minahan’a göre ise sosyal hizmet, insanların yaşam  amaçlarını,  stresle  başa  çıkmalarını,  özlem  ve değerlerini gerçekleştirme becerilerini etkileyen insan ve çevresi arasındaki etkileşimle ilgilenir. Bu nedenle sosyal hizmet amaçlarını şu şekilde sıralarlar:

1.    İnsanların    problem     çözme     ve     başetme kapasitelerini geliştirme

2.    İnsanların   kaynak,   hizmet   ve   şans   tanıyan sistemlerle bağlantı kurmalarını sağlama

3.    Bu sistemlerle etkili ve insancıl çalışmalar yapma

4.    Sosyal politikaların geliştirilmesini katkı verme Tanımlardan da görüldüğü gibi, sosyal çalışma;

•     Değişime eksenlidir.

•     Değer yüklüdür.

•     Bilimseldir.

•     İnsan ve toplum sorunları odaklıdır.

•     Diyalektik bilgi birleşiminde kuram ve uygulama temelinde sosyal sorunlara çözüm üretir.

•     Sosyal refah alanında hizmet üreten diğer sosyal mesleklerle birlikte çalışır.

Sosyal Çalışmacı/Sosyal Hizmet Uzmanı

Sosyal çalışmacının temel görevi, bir insanın veya grubun veya toplumun başlıca ihtiyaçları ile amaçlarının ortaya konulması,  gerek  bireysel  ve  gerekse  sosyal  sorunların çözülmesi konularına yardım etmekten ibarettir.

Bir sosyal çalışmacıda olması gereken özellikler şunlardır:

•     Kendisi için yaşamı sevmeli

•     Mücadeleden kaçınmamalı

•     Duygulu    fakat   duygularını    kontrol    altına alabilmeli

•     Sıcak fakat gerçekçi olmalı

•     Peşin hükümlü olmamalı

•     İnsanları  ayırt  etmeden  kabul  edilen  bir  kişi olmalı

•     Herkesin güzel yaşamasını istemeli

•          Pesimist değil optimist olmalı

Nitelikli  bir  sosyal  çalışmacı  olmayı  engelleyebilecek kişilik özellikleri şunlardır:

•     İnsanlara  hizmet  etmek  yerine  onlar  hakkında bilgi toplamaya ilgi duymak

•     Aşağılık duygusu, sevilme ihtiyacı gibi kontrol edilemeyen güçlü kişisel ihtiyaçlara sahip olmak

•     Olayları öncelikle ahlaki yönden ve önyargılarla değerlendirmeye yönelmek

Sosyal  çalışmacı  mesleki  yozlaşma  konusunda  duyarlı olmalıdır.

Sosyal Hizmet Alanlarında; Ara Meslek Elemanı Olarak Sosyal Hizmet ve Danışmanlık Mezunları/Sosyal Yardımcılar

Sosyal hizmet alanında sosyal çalışmacı gibi gereksinim duyulan   bir   başka   meslek   elemanı   yardımcı   aktör konumundaki sosyal yardımcıdır.

3.   Milli   Sosyal   Hizmetler   Konferansında;   “Yardımcı sosyal   hizmet   personeli   olarak   Kız   Teknik   Okulları mezunlarından  ve  çeşitli  konularda  çalışan  resmi  ve gönüllü     personelin          yaygın  eğitim    programları              ile eğitilmesinden  yararlanılacaktır.  Kız  Teknik  Okullarının ders programı ve yukarı seviyede personel yetiştirilmesi için  üniversite  programları  bu  amaçla  düzenlenecektir” ifadelerine yer verilmektedir.

7355 sayılı Kanunun 9. maddesinde de sosyal yardımcı yetiştirilmesi için Kız Enstitüleri Çocuk Bakımı ve Eğitimi bölümü mezunlarının sosyal hizmet kursundan geçirilerek bu        alandaki            ara       eleman  sıkıntısının       giderilmesi amaçlanmaktadır.

Sosyal Çalışma Sosyal Hizmet Ayrımı

Türkiye’de  1961  yılında  Sosyal  Hizmetler  Akademisi tarafından kuruluşta getirilen terminolojiyle “social work” karşılığı      olarak      “sosyal      hizmet”,      Hacettepe Üniversitesinde Türkiye’de ikinci açılan ilgili bölüm olan (1967)   Sosyal   Çalışma   Bölümü   tarafından,   Kongar tarafından   geliştirilen   terminolojiyle   ‘sosyal   çalışma’ denmiştir. Bu da bir meslek adıdır. Buna göre, dört yıllık lisans  öğreniminin  arkasından  meslek  elemanı,  “sosyal çalışmacı” unvanını alır.

Sosyal Teori ve Sosyal Çalışma Kuramı

Sosyal   bilimler   toplumsal   değişimin   incelenmesidir. Sosyal çalışma bilimi ise;

1. Temel sosyal bilimler anabilim dalı
2. Sosyal  hizmet  kuramı  ve  uygulaması  anabilim dalı
3. İnsan ve toplum sorunları anabilim dalı
4. Sosyal   hizmet   politikaları   ve   uygulamaları anabilim dalı
5. Sosyal araştırma ve geliştirme anabilim dalı olmak üzere beş anabilim dalında odaklaşan, bilgi üreten ve eğitim gerçekleştiren bir niteliğe sahiptir.

Davranış Bilimleri ve Sosyal Çalışma

Sosyal   çalışma   (sosyal   hizmet),   toplumun   bütününe yöneldiği için insan bilimlerinin tümüyle ilişki içindedir. Sosyal çalışma bir meslektir ve mesleksel bir disiplindir.

Davranış   bilimleri   ise   insan   davranışlarını   inceleyen disiplinlere,     bilim    dallarına    verilen    ortak    addır.

Toplumbilim,  ruhbilim,  sosyal  psikoloji  ve  ekinbilim bireyi, grubu, topluluğu ve toplumu sadece inceler. Sosyal çalışma,   bireyin,   gurubun,   topluluğun   ve   toplumun sorunlarını çözmekle ilgilidir. Bu nedenle ve bunun için sosyal çalışma bu dört bilimsel disiplinden olabildiğince yararlanır.

Sosyal  çalışma  mesleği  için  en  uygun  bilimsel  tutum, disiplinlerarası yaklaşımdır. Sosyal çalışmanın bilgisinin üretilmesinde                       ve     sosyal     hizmet     araştırmalarının gerçekleştirilmesinde disiplinlerarası yaklaşımla çalışmak mesleğin geçerli ve gerçekçi bilgi ve eğitim standardına ulaşmasına olanak sağlamaktadır.

Sosyal Çalışma/Sosyal Hizmet Mesleğinde Önemli Kavramlar

Sosyal Hizmet Müdahalesi

Mesleki müdahale, süregelen bir soruna etkide bulunarak, ona  yeni  bir  yön  vermek  ve  düzeltmek  için  maksatlı, bilinçli, mesleki bir harekete geçiştir. Mesleki müdahale damgalama  değil,  sorunu  çözme,  ihtiyaca  cevap  verme olanağını sağlamalıdır. Müdahale hizmet götürme, tedavi, planlama hatta sosyal aksiyonu öngörebilir.

Başarılı bir mesleki müdahale şunlarla mümkündür:

•     sorunun iyi anlaşılması

•     bu  soruna  en  iyi  çare  olacak  kaynakların  ve yaklaşımların varlığı iyi seçilmeleri

Sosyal   çalışmada   mesleki   müdahale,   mesleğin   bütün yöntemlerinde       sorun    odağına göre      işlevsel  olarak kullanılmaktadır.

Sosyal  inceleme  raporu  (social  study  report);  olgunun, ilgili sosyal çalışmacı tarafından ekonomik, eğitsel, sosyal, ruhsal,   kültürel,   ailesel   tüm   boyutlarıyla   incelenmesi sonunda toplanan bilgilerle oluşturulan rapordur.

Günümüzde  sosyal  inceleme  raporu,  sosyal  çalışmanın mesleki çerçevesinden çıkarılıp diğer sosyal mesleklerin de rahatça kullanabileceği bir konuma taşınmıştır.