Sağlık Kurumlarında Bilgi Sistemleri Dersi 7. Ünite Özet

Giriş

Sağlık bilgi sistemlerinin oluşturulması sistemin kurulması; ulusal ve uluslararası sağlık bilişim standartlarının, kodlamanın, sınıflandırmanın ve terminolojilerin belirlenmesi, farklı kurumsal düzeylerde toplanan verilerin entegrasyonu ve bu bilgilerin karar süreçlerinde kullanılır hale getirilebilmesine bağlıdır. Bilgi teknolojilerinin her geçen gün sosyal ve kültürel hayata girmesi sonucunda sağlık sektöründe de hızlı bir bilgi teknolojisi kullanımı sürecine girilmiştir. Bunun temel sebebi; kamu hastanelerinde verimliliği arttırmak, maliyeti düşürmek ve hizmet kalitesini arttırmak; özel hastanelerde ise rekabet avantajı sağlamak ve karılılığı arttırmaktır. bakanlığı bu süreci “Sağlık Dönüşüm Projesi” ile desteklemektedir.

e-Sağlığın Tanımı ve Amaçları

Sağlık Bakanlığı’nın “Sağlıkta Dönüşü Programı”ndaki 11 bileşeninden birisi “Sağlık Bilgi Sistemi”dir Sağlık Bakanlığı, Sağlıkta Dönüşüm Programı ile birlikte e-Sağlık vizyonunu oluşturmuştur. Bu sayede sağlık hizmeti veren kurumlar ile iletişimde, kurumların standart tanımları, doktorların veri bankası, uluslararası kabul edilmiş hastalık sınıflandırması, ilaç ve tıbbi malzeme kodlamaları gibi standart kodlama sistemleri belirlenmiş ve uyumlaştırılarak sektörde kullanılmaya başlanmıştır.

e-Sağlık çalışmaları Türkiye’de Sağlık Bakanlığınca 2003 yılında başlatılmış ve 2004 Ocak ayında tamamlanarak tanıtımına başlanmıştır. e-Sağlığın temel amacı; tüm toplum için sağlık hizmetlerinin kalitesini, etkinliğini, erişebilirliğini, verimliliğini, sağlık çalışanlarının ve hastaların eğitilmesini, elektronik sağlık kaydının oluşturulmasını, yöneticiler için veri-analiz desteğinin sağlanmasını, veri akışının hızlanmasını, kaynak tasarrufunun sağlanmasını, otoriteler arasında iletişimi ve verinin değişimini standartlaştırmaktır. e-Sağlık sistemi; sağlık hizmetlerinin, bölgeler ve sosyoekonomik gruplar arası sağlık düzeyi farklarını azaltıcı, eşitlik ve hakkaniyet içinde, halkın ihtiyaç ve beklentilerine uygun hasta haklarına saygılı, kaliteli, ulaşılabilir, etkin ve verimli bir şekilde sunulmasını sağlayan bir araçtır. Sağlık Bakanlığı, sağlıkta dönüşümü tamamlamak için 2014 yılını hedeflemektedir.

e- Sağlığın Gelişimi ve Önemi

e-Sağlık, gelecekteki sağlık politikalarının belirlenebilmesi için yükselen hasta beklentilerinin karşılanması, maliyetlerin düşürülmesi ve daha kaliteli hizmet sunulması, vatandaşların hizmetleri hızlı, etkili ve verimli alabilmesi, personel motivasyonu ve ilgili paydaşlarla veri paylaşımının sürdürülebilmesi amacıyla internet ve bilişim teknolojilerinin sağlık alanında kullanılması ile ortaya çıkmış bir kavramdır.

Sağlık bilgi sistemlerinin geliştirilmesi için esas teşkil eden çalışmalar e-Dönüşüm Türkiye Projesi 2003-2004 Kısa Dönem Eylem Planı e-Sağlık eylemleri kapsamında yürütülmüştür. 2005 Eylem Planında ise uygulamaya esas teşkil edecek e-Sağlık eylemleri üzerinde çalışılmıştır.

2004 yılından günümüze kadarki süreçte e-Sağlık uygulamaları kitabınızın 161. Sayfasındaki tablo 7.1’de sıralanmıştır.

2012-2014 yılları arasında karar ve etkili bilgiye erişim sağlayacak e-Sağlık’ı tamamlamak, işletmek ve geliştirmek amacıyla konulan hedefler, bilgi güvenliği ve kişisel mahremiyetin korunması, veri madenciliği ile sağlık planlayıcılar ve karar vericiler için Karar Destek Sistemlerinin oluşturulması, tüm sağlık işlemlerini tek çatı altından yönetmek ve planlamak için Sağlık-NET’i devreye almak, standartlar oluşturmak ve sunucu ve hizmet alanların kullanımını arttırmak, Tele-Tıp ve Tele-Sağlık sistemlerini yaygınlaştırmak olarak sıralanabilmektedir.

Sağlık Bakanlığı’nın 2023 vizyonu altında ise tüm sağlık kuruluşlarının koordinasyonunu geliştirmek, elektronik hasta kayıt sistemi oluşturarak kağıtsız hasta takip dönemini başlatmak, tele-tıp alanında gelişme kaydetmek, e-Sağlık kartları ile sağlık kayıtlarını güvenli ve mahrem şekilde tutmak, tüm sağlık kuruluşlarını Merkezi Hastane Randevu Sistemi çatısı altında toplamak, internet destekli hekimlik hizmeti vermek ve sağlık verilerini Avrupa Birliği ile ortak paylaşıma açmak bulunmaktadır.

e-Sağlık Kullanım Alanları

Dünyada kabul edilen e-Sağlık uygulamalarının kullanım alanları aşağıdaki başlıklar altında toplanabilir.

• Tele-Tıp
• Tele-Radyoloji
• Tele-Patoloji
• Tele-Kardiyoloji
• Tele-Dermatoloji
• Tele-Psikiyatri
• Evde Sağlık Bakımı
• Tele-Diş Hekimliği
• Tele-Epilepsi
• Tele-Cerrahi
• Tele-Endokrinoloji

e-Sağlık uygulamalarının en büyük kullanım alanı tele-tıp uygulamalarıdır. Tele-tıp kavramı, kelime anlamı olarak “uzaktan tıp” ve terim anlamıyla ise “tıbbi bilginin teknolojik olanaklarla uzaktaki bir hastanın yardımına ulaştırılması” olarak tanımlanabilir. Tele-tıp alanındaki uygulamalar, tanı (tele-radyoloji, tele-patoloji, tele-ultrason) ve tedavi (tele-konsültasyon, tele-psikiyatri, tele-cerrahi) yöntemlerinde sağlık profesyonellerine kolaylık sağlarken, hastaya ait verilerin istenilen anda ulaşılabilmesine olanak tanımaktadır. Ayrıca bölgesel farklıları ortadan kaldırarak kaliteli ve etkin sağlık hizmetinin minimum kaynak kullanılarak verilmesine olanak sağlar. Bu sayede hekim ziyaretlerinin sayısı azaltılırken sağlık bakım hizmetlerinin kalitesi de artmaktadır. Sınırlı sayıda kaynağa sahip olan hastanelerin en verimli şekilde kullanılması ve sağlık giderlerinin azalması da tele-tıp kullanımının faydalarındandır.

Aslında tele-radyoloji, tele-patoloji, tele-kardiyoloji, tele-onkoloji, tele-dermatoloji, tele-psikiyatri, evde sağlık bakımı, tele-diş hekimliği, tele-epilepsi gibi uygulamaların hepsi birer tele-tıp uygulamasıdır. Teknoloji alanında mobil uygulamaların gelişmesi ile beraber tele-tıp uygulamalarının da bu yönde gelişerek e-Sağlık alanında kullanılan en yaygın uygulama olması beklenmektedir.

Bahsedilen alanların dışında göz sağlığının uzaktan teşhisini ifade eden tele-oftalmoloji, farklı uzmanların fikirlerine ihtiyaç duyulan zamanlarda kullanılan tele-tarama ve merkezlere uzak mesafede bulunan personelin araştırma yapmasına ve eğitimine destek olan tele-eğitim de tele-tıp alanında değerlendirilebilecek faaliyetler arasındadır.

e-Sağlık Uygulamaları

e-Sağlık uygulamalarını, Sağlık Bakanlığı ve Sosyal Güvenlik Kurumu e-Sağlık uygulamaları olarak iki başlık altında toplanabilir.

Sağlık Bakanlığı, istenilen seviyede sağlık hizmeti verebilmek amacı ile gerekli düzenlemeleri sağlıkta dönüşüm ve e-Sağlık projeleriyle gündeme getirmiştir. Sağlık Bakanlığı tarafından yürütülen e-Sağlık uygulamaları şu başlıklar altında toplanabilir.

• Sağlık-NET Portalı
• Ulusal Sağlık Veri Sözlüğü (USVS)
• Aile Hekimliği Bilgi Sistemi (AHBS)
• Merkezi Hastane Randevu Sistemi (MHRS)
• Sağlık Bakanlığı İletişim Merkezi (SABİM)
• Tekdüzen Muhasebe Sistemi (TDMS)
• Çekirdek Kaynak Yönetimi Sistemi (ÇKYS)
• Tele-Tıp Uygulamaları
• Karar Destek Sistemi (KDS)
• Elektronik Kimlik Kartı (EKK)
• e-Eğitim
• e-Reçete
• Elektronik Sevk Sistemi (ESS)
• Yeşil Kart Bilgi Sistemi (YBS)
• Hastane Bilgi Sistemi (HBS)

Sağlık Bakanlığı yukarıda adı geçen uygulamalar sayesinde, bir hastanın alacağı tüm sağlık hizmetlerini, ilk randevudan itibaren başlayarak, tedavi sırasında ve sonrasında kullanılacak ilaçlara kadar tüm basamakları elektronikleştirip kayıt altına alarak, ülke içerisinde yaşayan tüm bireylere vermeyi hedeflemektedir.

Sağlık-Net portalı, Sağlıkta Dönüşüm Projesi için hazırlanmış bütünleşik bir sağlık bilgi sistemidir. Ulusal sağlık veri sözlüğü (USVS); Türkiye’deki sağlık kurumlarında kullanılmakta olan bilgi sistemlerinin referans olarak kullanacağı ve terminoloji birliği sağlayacak olan bir sözlük çalışmasıdır. Aile hekimliği bilgi sistemi (AHBS); Sağlık bakanlığının pilot uygulama olarak seçtiği bu uygulama ile tüm bireylerin doğumdan itibaren sağlık bilgilerinin kayıtları alınması ile başlayan süreç, kişi hayatı boyunca devam eder ve kişi ile beraber büyür. AHBS sadece bir bilgisayar programı değil aynı zamanda uygulandığı illerde veri toplama için kullanılan bir sistemdir.

MHRS, hastanelerde kaynak planlamasının doğru yapılması, ölçülmesi ve bu verilere dayanarak sağlık politikalarının geliştirilmesine, vatandaş memnuniyetinden hekimlerin çalışma saatleri ve verimliliğinin düzenlenmesine kadar birçok başlığı altında toplayan bir sistemdir.

Sağlık Bakanlığı aynı zamanda SABİM hattı sayesinde sağlık sisteminde yaşanılan sorunlara derhal müdahale etmeyi amaçlamış ve 184 numara ile hattı aktif hale getirmiştir.

Döner sermaye saymanlıkları çerçevesinde gerekli muhasebe kayıtlarını tutmak, planlamayı yapabilmek, raporlar oluşturmak amacı ile de TDMS’nden faydalanılmaktadır.

ÇKYS, içerisinde İnsan Kaynakları Yönetim Sistemi, Malzeme Kaynakları Yönetim Sistemi, Yatırım Takip Sistemi ve Özel Sağlık Kuruluşları Yönetim Sistemi barındıran sağlık sisteminin tüm kaynaklarını yönetmeyi amaçlayan bir modül olarak karşımıza çıkmaktadır.

Sağlık politikalarının geleceğe yönelik belirlenmesi amacıyla gerekli raporlamaları oluşturan, istatistiksel analizler yapan bir sistem olarak KDS karar vermeyi kolaylaştırmak amacıyla sisteme dahil edilmiştir.

Vatandaşların sağlık verilerine kolay ulaşmak için kullanılan EKK, kişilerin zaman ve mekandan bağımsız olarak eğitim almalarını sağlayan e-Eğitim, kağıt kullanımı gerekmeden oluşturulan e-Reçete, gerekli durumlarda başka sağlık kuruluşlarına kolay geçişi sağlayan ESS, yeşil kart bilgi sistemi, yataklı tedavi kurumlarının aynı dili konuşmalarını sağlayan HBS’de e-Sağlık projesi ile karşımıza çıkan kavramlar olarak hayatımıza girmektedir.

SSK, Emekli Sandığı, Bağkur ve Yeşil Kart kurumlarını çatısı altında toplayan Sosyal Güvenlik Kurumunun (SGK)’un gerçekleştirdiği e-Sağlık uygulamaları aşağıda sıralanmıştır. Bu uygulamalar, SGK tarafından tek bir çatı altında toplanarak Genel Sağlık Sigortası adı verilen sistemin parçaları olarak da düşünülebilmektedir.

• Medula Sistemi Uygulaması
• e-Eczane Uygulaması
• e-Optik Uygulaması
• Akıllı Kart Uygulaması
• e-Reçete
• e-Rapor

Avrupa Birliği ve e-Sağlık

Farklı yaklaşımları izlemelerine rağmen, tüm AB sağlık sistemleri "hasta-odaklı ve bireysel ihtiyaçlara duyarlı" sağlık hizmetlerinin teminini garanti altına almayı hedefler. e-Sağlık kavramı, sağlık sektörünü etkileyen tüm fonksiyonlar dizisi boyunca enformasyon ve komünikasyon teknolojilerinin uygulanmasını tarif etmek için kullanılmaktadır. e-Europe’nın ilk aşamada hedeflediği e-Sağlık uygulamaları şunlardır:

• AB üyesi ülkelerdeki en iyi uygulamaların toplanması
• Avrupa birliğinin e-Sağlık alanındaki yeni teması olan elektronik hasta kayıtları için, birlikte çalışabilirlik esaslarının belirlenmesi ve birlikte çalışabilirliğin en önemli bileşenlerini içermesi
• Birlikte çalışabilirlilik, elektronik hasta kayıtlarının değişimi için standartların geliştirilmesi ve bununla ilgili esasların oluşturulmasına odaklanması
• Akıllı Kart Uygulaması
• Ulusal ve bölgesel yol haritalarının oluşturulması
• e-Sağlık yatırımlarının teşviki olarak belirlenmiştir.