Sağlık Kurumları Yönetimi 2 Dersi 5. Ünite Özet

Yönetici ve Karar Verme

Yönetici, planlama, örgütleme, yöneltme, kontrol, iletişim, karar verme ve problem çözme gibi fonksiyonları yerine getiren kişidir. Etkili yönetici olabilmek için teknik, haberleşme, insan ilişkileri, analitik düşünme, karar verme ve kavramsal beceri gereklidir.

Örgütsel karar verme,

1. Problemlerin belirlenmesi
2. Problemlerin çözümlenmesi sürecidir.

Yönetim, belirlenen hedeflere ulaşmada insan ve maddi kaynakların planlanması, örgütlenmesi, koordinasyonu ve denetlenmesi olarak tanımlanırsa, yönetici hedefleri gerçekleştirmek üzere kendisinin emrine insan ve maddi kaynakların verildiği kişi olarak tanımlanabilir.

Karar Tipleri

Karar tipleri için en çok kullanılan sınıflama kriterleri şunlardır:

• Programlanabilen (rutin) ve programlanamayan (rutin olmayan) kararlar
• Stratejik ve operasyonel kararlar
• Kişi ve grup kararları
• Alt ve üst kademe kararları
• Belirlilik ve belirsizlik şartları altında verilen kararlar.

Bireysel Karar Verme Yaklaşımları

Rasyonel Yaklaşım : Yöneticilerin nasıl karar vermeleri gerektiği konusunda önerilerde bulunulur.

Rasyonel karar verme sürecinde yer alan aşamalar;

1. Karar çevresini değerlendirme
2. Söz konusu problemi tanımlama
3. Karar hedeflerinin belirlenmesi
4. Problem nedenlerini teşhis etme
5. Alternatif çözümleri geliştirme
6. Alternatifleri değerlendirme
7. En iyi alternatifi seçme
8. Seçilen alternatifi uygulama

Sınırlı Rasyonellik Yaklaşımı : Belirli zaman ve kaynak sınırlılıkları içinde kararların nasıl verildiği üzerinde durur.

Örgütsel Karar Verme

Örgütsel kararları diğer kararlardan farklı kılan özellikler;

• Karmaşıktır ve duygusal konularda olabilir.
• Daha hızlı verilmesi gerekebilir.
• İçinde bulunulan çevre çok karmaşıktır.
• Hedeflere nasıl ulaşılacağı konusunda belirsizlik vardır.
• Daha fazla iş birliği gerektirirler.

Yönetim Bilimi Yaklaşımı

Karşılaşılan problemler analiz ediliyor, ölçülebiliyor ve belirlenebiliyor ise örgütsel karar verme için mükemmel bir araç haline gelecektir.

Carnegie Modeli

Örgütsel karar vermede pek çok yöneticinin rol aldığı ve nihai kararların yöneticiler arasında varılan bir uzlaşı sonucu alındığı modeldir.

Aşamalı Karar Verme Süreci

Modeli Bu modelde üç aşama vardır:

1. Belirleme aşaması
2. Geliştirme aşaması
3. Seçim aşaması

Aşamalı Karar Verme Süreci ve Carnegie Modellerinin Birlikte Kullanılması

Problem tanımı ve çözümler belirsiz olduğu zaman kararın nasıl verileceği sayfa 127’de Şekil 5.7’de gösterilmiştir.

Çöp Tenekesi Modeli

Model, örgütü bir bütün olarak düşünmeye ve yöneticiler tarafından çok sık alınan kararların iyi anlaşılmasına yardımcı olur. Bu model için önemli üç kavram:
a. Örgütlü anarşi
b. Olay ırmakları
c. Sonuçlar

Örgütlü Anarşi : Kurumların karşı karşıya oldukları yüksek belirsizlik örgütlü anarşi olarak tanımlanmıştır. Örgütlerin üç önemli özelliğinden kaynaklanabilir:

1. Sorunlu tercihler
2. Açık olmayan, zayıf ilişki yapısı
3. Devir hızı

Olay Irmakları: Çöp tenekesi modelinde karar verme süreci, birbirlerini ardışık olarak takip eden aşamalar olarak tarif edilmemektedir. Kararlar, örgüt içinde farklı ırmak kanallarında akmakta olan olayların bir sonucu olarak görülür. Bu modele göre örgüt içinde birbirinden bağımsız olarak akmakta olan dört ırmak vardır. Bunlar:

1. Problemler
2. Olası çözümler
3. Katılımcılar
4. Tercih Fırsatları

Sonuçlar : Çöp tenekesi karar verme modelinin dört önemli sonucu vardır. Bunlar:

1. Problemler olmadığı zaman bile çözümler üretilebilir.
2. Herhangi bir problem çözmeksizin çözümler veya tercihler üretilebilir.
3. Çözülmediği halde problemler devam edebilir.
4. Aslında az sayıda problem kesin olarak çözülür.

Yüksek derecede değişimin olduğu bir çevrede karar almak zorunda kalan bir yöneticinin aşağıda sıralanan hususlara dikkat etmesi önerilir:

• Yapılan iş konusunda derin ve sezgisel bir idrak geliştirmek için zamanlı ve ilgili bilgiyi takip etmek.
• Çok farklı alternatifleri mümkün olduğunca kısa süre içinde belirlemeye çalışmak.
• Güvenilir çalışma arkadaşlarından veya danışmanlar gibi mümkün olan herkesten tavsiye almak.
• Karar verme sürecine herkesi katmak ve alınan kararlar konusunda fikirbirliğini sağlamaya çabalamak.
• Alınmış diğer kararlar ve genel olarak örgütün stratejileriyle alınan kararı bütünleştirmek.

Problem ve Problem Çözme

Problem çözmenin üç ayrı boyutu vardır:

1. Bilişsel boyut: Problemin birey tarafından anlaşılması, esas problemin ortaya konulması, gereksiz bilgilerin atılması, problemin unsurları üzerinde analiz yapılması, çözüm yolları üretilmesi, çözümler sırasında hangi engellerin olabileceğini düşünüp mümkün tüm olasılıkları gözden geçirme, bilinen yolları veya yeni çözüm yollarını deneme ve en uygun çözüme mantık aracılığıyla karar verme ve problem çözme gibi işlemler sırasıyla gerçekleştirilir.
2. Duygusal boyut : Problemle karşılaşan bireyin hedefe yöneldiğinde bir engelle karşılaşması organizma için bir gerginlik yaratmaktadır.
3. Sosyal boyut : Bilinen bazı çözüm yollarını ararken başka kişilerin neler yaptığına bakmak ve daha önceki çözümleri aramak işin sosyal boyutudur.

Örgütlerde Karşılaşılan Problem Türleri

Stevens’a göre, örgütsel problemlerin sınıflamasında iki tür önemlidir.

Geçiş Problemleri : Arzu edilen formda sapmalar meydana geldiğinde ortaya çıkan problemlerdir.

Etkililik Problemleri : Verimlilik problemleri, amaçlar (ya da ulaşılmak istenen hedefler) ve bunun önündeki engeller olarak tanımlanabilir.

Örgütlerde karşılaşılacak problemler başka bir sınıflamaya göre aşağıdaki gibidir.

Birey merkezli problemler : Karar verme ve problem çözme sorumluluğunun tek bir kişide olduğu problemlerdir.

Örgüt merkezli problemler : Problemi çözme sorumluluğu gruba aittir.

Analitik problemler : Etkenler, nedensel ya da mantıksal bir bağlantı gösterirler.

Yayılmış problemler : Genellikle değer, tutum, sezgi ve varsayımlar mevcut olup standart görüş ve düşünme tarzlarına uygun değildir.

Alder ise problemleri aşağıdaki gibi sınıflandırmaktadır.

Yol Kapalı : Nerede olmak ya da neyi başarmak istendiğinin bilindiği, ama yolun kapanmış olduğu durumdur.

Yoldan Çıktınız : Bu tip sorunlar tüm olasılıkların bitirildiği ve fiilen yolun tüketildiği durumdur.

Dönüşü Kaçırdınız : Her şeyin yolunda olduğunun düşünüldüğü fakat iş işten geçtikten sonra bir fırsatı kaçırmış olmanın fark edildiği durumdur.

Problem Çözme Süreci

Problem çözme ile ilgili yapılan bir araştırmada, süreç, genel olarak bir problem ile karşılaşıldığında insan zihninin yedi basamaktan oluşan bir süreç izlediği öne sürülmüştür.

1. Karşılaşılan problemin algılanması ve tahlili,
2. Olabildiğince hızlı bir anlam (fikir) çıkarma, problemi özetleyerek zihinde var olan hazır yapı içine yerleştirme,
3. Problemi ortaya çıkaran durumun düşünülmesi, geçirilen safhalara geri dönüp gözden kaçan bir durumun olup olmadığının kontrol edilmesi ve geri besleme yapılması,
4. Zihnin gereksiz ve önyargılı fikirlerden temizlenerek, yaratıcı çözümlerin zihinde canlanmasına izin verme,
5. Problemin zorluğunu en iyi açıklayan yeni bir tanımın yapılması,
6. Çözümün bulunması ve/veya ikinci safhaya geri dönülmesi,
7. Çözümün geçerliliğinin kontrol edilmesi ve ileride karşılaşılabilecek benzer problemler için genelleştirilmesi.

Problemin Fark Edilip Tanımlanması

Problemin doğru tanımlanmasında kullanılacak bazı teknikler şunlardır.

1. Sorunu Yeniden İfade Etme Tekniği
2. Kavramları Somutlaştırma Tekniği
3. Kelimelerle Oynama Tekniği

Problemin Analizi

Örgütlerde karşılaşılan problemlerin çoğunda aşağıdaki durumlardan biri ya da birkaçına rastlanabilir.

• Bazı problemler birden fazla nedene sahip olabilirler.
• Nedenleri bir zincirin halkaları gibi düşünmek, bir nedenin de nedeni olabileceğini anlatmakta fayda sağlayacaktır.
• Bazen tek bir nedenin varlığı, diğer nedenlerin oluşmasını sağlayabilir.
• Sebeplerin sonuçları doğurduğu fakat sonuçların da sebepleri besledikleri durumlar vardır.

Çözümün Geliştirilmesi

Problemin ortadan kaldırılmasında uygun çözümün seçimi için uygulanabilirlik, etkinlik, kolaylık, kontrol kriterleri baz alınabilir.

Çözümün Uygulanması

Başarılı bir uygulamanın gerçekleşmesini sağlayacak olan, sorulması gereken sorular listesi:

1. Kaynaklar çözümün uygulanabilmesi için yeterli mi?
2. Diğer uygulayıcılar başarılı bir uygulama için gerekli motivasyon ve kararlılığa sahip mi?
3. Fikir (çözüm) organizasyon içerisinde genel bir değişikliğe yol açıyor mu?
4. Prosedür ile ilgili aşılması gereken engeller var mı?
5. Organizasyon yapısı ile ilgili aşılması gereken engeller var mı?
6. Ne tür organizasyonel veya yönetsel politikalara ihtiyaç var? Bunlarda değişikliğe gereksinim var mı ?
7. Organizasyonda uygulamayı engelleyecek bir güç mevcut mu?
8. Fikrin uygulanmasında kişisel bir çatışma veya engelleme var mı ?
9. Örgütün genel iklimi çözüm ile uyumlu ve güvenilir mi?

Sonucun Değerlendirilmesi

Empati kurmak, sıra dışı çözümlerin de doğru olabileceğinin bilincinde olmak problem çözme sürecini başarıyla sonuçlandıracaktır.

Problem Çözme Becerisini Etkileyen Değişkenler

Problem çözme, sadece psikoloji, sosyoloji ve tıp gibi konularda alınan akademik eğitimle kazanılamayacak bir beceridir.

Problem çözme kapsamlı ve çok yönlü bir süreçtir.