Sağlık Hizmetlerinde Araştırma Ve Değerlendirme Dersi 3. Ünite Sorularla Öğrenelim

Toplumun sağlık düzeyini korumak ve iyileştirmek
amacıyla sağlık yöneticilerinin hangi sorulara cevap
verebilmeleri gerekir?

Yöneticilerin toplumun sağlık düzeyinde bir
sorun var mı? Varsa, bu sorunun boyutu büyüklüğü nedir?
Sorunun oluşumunu neler etkilemektedir. Hangi hizmetler
sunulursa bu sorun azalır veya tamamen ortadan kalkar?
Sunulan hizmetler ya da yapılan müdahaleler sorunu
çözmeye yardımcı oldu mu? Gibi sorulara cevap
verebilmesi gerekir.

Araştırma kavram olarak ne ifade etmektedir?

Araştırma kavram olarak belli bir konuyla ilgili
verilerin bir sistem dahilinde toplanması, analiz edilmesi
ve yorumlanmasıdır.

Bilimsel araştırma kavramı ile ne ifade edilmektedir?

Bilimsel araştırma kavramı, belli bir konu
hakkında tarafsız bir şekilde belli aşamalar takip edilerek
bilginin üretildiği araştırmayı ifade eder.

Nitel (kalitatif) araştırma kısaca ne şekilde
tanımlanabilir?

Nitel araştırmalar, hakkında fazla bilgiye sahip
olunmayan, neden ve nasıl sorularına derinlemesine cevap
aranılan araştırmalar olarak tanımlanabilir.

Nitel araştırmalarda bulgular neden sayılara
dönüştürülmez?

Nitel araştırmalarda bulgular sayılara
dönüştürülmez çünkü amaç, incelenen olayı sayılarla
ortaya koymak değil, konunun sayılarla ifade edilemeyen
detaylarını ortaya koymaktır.

Nicel (kanitatif) araştırma kısaca ne şekilde
tanımlanabilir?

Nicel araştırmalar, bir olayın sayısal tekniklerle
sistematik olarak incelenmesidir

Nicel araştırmaların amacı nedir?

Amaç, bir olayı tanımlamak, keşfetmek veya
açıklamak ve elde edilen bulguları genelleyebilmektir.

Araştırma tasarımı nedir?

Bilimsel bir araştırmada, araştırma sorusunun
doğru ve yeterli şekilde cevaplanması için gerekli verilerin
ne zaman, hangi analiz biriminden ve hangi koşullarla
toplanacağının bir planıdır.

Sağlık hizmetlerinde araştırma tasarımları kaç ana
gruba ayrılabilir?

Araştırma tasarımları üç ana gruba ayrılabilir.
Bunlar:
• Gözlemsel araştırmalar
• Deneysel (müdahale) araştırmaları
• Yarı deneysel araştırmalardır.

Gözlemsel araştırmalarda neden- sonuç ilişkisinin
kurulmasının zorlukları nelerdir?

Gözlemsel araştırmalarda araştırmayı yapan
kişilerin araştırmanın değişkenlerine herhangi bir şekilde
müdahale etmeleri söz konusu değildir.

İki değişken arasında neden- sonuç ilişkisinin olması
ne demektir?

İki değişken arasında neden- sonuç ilişkisinin
olması demek, bağımlı değişkende meydana gelen
değişikliğin bağımsız değişkendeki değişikliğin bir sonucu
olması demektir.

İki değişken arasında neden- sonuç ilişkisinin olması
için hangi koşulların yerine gelmesi gerekir?

İki değişken arasında neden- sonuç ilişkisinin
olması için,
• İki değişken arasında istatistiksel olarak anlamlı
ve güçlü bir ilişkinin olması,
• Karıştırıcı değişkenlerin etkisinin ortadan
kaldırılması gerekir.

İki değişken arasında ilişki olması ne anlama gelir?

İki değişken arasında ilişki olması demek,
bağımsız değişkenin miktarı değiştikçe bağımlı değişkenin
de miktarının değişmesi demektir

İstatistiksel bir ilişki her zaman gerçek bir ilişki
anlamına gelir mi?

İstatistiksel olarak tespit edilen bir ilişkinin
biyolojik olarak onaylanması gereken durumlar da olabilir

Karıştırıcı değişken ne demektir?

Karıştırıcı değişken, bağımlı ve bağımsız
değişken arasındaki ilişkiyi etkileyen değişkendir

Gözlemsel araştırmalarda hangi araştırma
tasarımları mevcuttur?

Çok sayıda araştırma tasarımı vardır. Bunlar:
• Tanımlayıcı araştırmalar
• Vaka takdimleri (olgu sunumları)
• Vaka serileri
• Kesitsel araştırmalar
• Kohort araştırmaları
• Vaka- kontrol araştırmaları
• Ekolojik araştırmalardır.

Tanımlayıcı araştırmaların sağlık açısından işlevleri
nelerdir?

Tanımlayıcı araştırmalar, sağlıkla ilgili belirli bir
olayın toplumdaki dağılımını ortaya koyar. Bu grup
araştırmalar, toplumun sağlık düzeyindeki değişiklikleri
takip etmeleri için sağlık yöneticilerine önemli bilgi sağlar
ve sağlık hizmetlerinin planlanmasında da önemli bir
işleve sahiptir

Sağlıkla ilgili bir olayın meydana gelmesi durumunda
hangi kişisel özellikler dikkate alınır?

Demografik (yaş, cinsiyet vb.), sosyal ve yaşam
tarzına ilişkin özellikler dikkate alınır.

Sosyal faktörler neleri kapsar?

Sosyoekonomik statü, mesleki ve çevresel riskler,
medeni durum, hanehalkı büyüklüğü ve doğurganlık yaşı
özellikle önemlidir. Eğitim ve gelir düzeyi de önemli
sosyoekonomik göstergelerdir.

Önemli yaşam tarzı değişkenleri nelerdir?

Sigara, alkol ve uyuşturucu kullanımı, beslenme
alışkanlıkları, fiziksel aktivite yapıp yapmama yaşam tarzı
değişkenleri arasındadır.

Bir olayın kişinin yaşadığı yer açısından farklılık
gösterip göstermediği ne şekilde belirlenebilir?

Yer faktörü itibarıyla farklılık olmadığı ulusal ve
uluslararası karşılaştırmalar yaparak belirlenebilir.

Ulusal ve uluslararası karşılaştırmalar neleri sağlar
ve gerekçe oluşturur?

Ulusal ve uluslararası karşılaştırmalardan elde
edilen tanımlayıcı bulgular, sorunun hangi yerleşim
yerinde daha fazla görüldüğünün belirlenmesini sağlar. Bu
bilgi, o yerleşim yerinde sorunun kaynağının
belirlenmesine yönelik çalışmalar yapılması için bir
gerekçe oluşturur.

Vaka takdimleri hangi bulguların raporlanmasını
sağlar?

Vaka takdimlerinde, tek bir hastadan veya aynı
hastalığı olan az sayıdaki hastadan elde edilen bulgular
raporlanır. İncelenen vaka sayısı az olmasına rağmen,
nadir görülen tıbbi durumlar detaylı bir şekilde incelenir.
Elde edilen bulgular, incelenen konu ile ilgili daha
karmaşık araştırmaların (vaka-kontrol, kohort veya
deneysel) yapılması için bir dayanak sağlar

Vaka serileri hangi bulguların elde edilmesini sağlar?

Vaka serileri, aynı hastalığı olan veya aynı
tedaviyi alan hastaların (vakaların) belirli süre ile izlendiği
araştırmalardır. Araştırma, retrospektif veya prospektif
olabilir. Bu araştırmalar, incelenen vakalarda hastalığın
meydana gelmesinde rol oynayabilecek ortak bir özelliğin
olup olmadığını tespit etmekte kullanılır. Vaka serileri
belirli bir hastalık için uygulanan tedavinin veya koruyucu
amaçlı bir müdahalenin etkisini tespit etmek amacıyla da
yapılır.

Kesitsel araştırmaların en temel özelliği nedir?

Kesitsel araştırmaların en temel özelliği, verinin
sadece bir kez toplanmasıdır. Elde edilen bulgular,
değişkenler arasında bir ilişki olup olmadığı konusunda
bilgi verebilir.

Kesitsel araştırmaların avantajları nelerdir?

Kesitsel araştırmaların avantajları:
• Ekonomik ve uygulanması kolaydır.
• Değişkenler arasında istatistiksel bir ilişki olup
olmadığını gösterebilir.

Kesitsel araştırmaların dezavantajları nelerdir?

Kesitsel araştırmaların dezavantajları:
• Belli bir zamanda belirlenen istatistiksel ilişki,
gerçek bir ilişki olduğu anlamına gelmeyebilir.
Farklı bir zaman diliminde aynı araştırma
tekrarlandığında farklı bir bulgu elde edilebilir.
• Neden-sonuç ilişkisi genellikle kurulamaz çünkü
karıştırıcı değişkenlerin etkisini kontrol etmek
zordur. Ayrıca, neden ve sonuç ile ilgili veriler es
zamanlı toplandığı için nedenin mi yoksa
sonucun mu daha önce meydana geldiğini
belirlemek güçtür.

Kohort araştırmaların en temel özelliği nedir?

Kohort araştırmaların en temel özelliği, verinin
zamanda birden fazla kez toplanmasıdır. Araştırma evreni
içinde belli özelliğe sahip bir alt gruptur.

Kohort araştırmaların kesitsel araştırmalarla
kıyaslandığında avantajı nedir?

Kohort araştırmalar, neden-sonuç ilişkisi
açısından kesitsel araştırmalara göre daha güçlü kanıt
sağlar.

Kohort araştırmaların kesitsel araştırmalarla
kıyaslandığında dezavantajı nedir?

Kohort araştırmalar, kesitsel araştırmalara göre
daha maliyetlidir

Seçim yanlılığı ne demektir?

Araştırmaya alınan kişilerin özellikleri ile
alınmayan kişilerin özellikleri arasında sistemetik fark
olmasıdır. Kısaca araştırmaya alınanların araştırma
evrenini temsil etmemesidir.

Vaka kontrol araştırmalarının amacı nedir?

Epidemiyolojik çalışmalarda, vakaların
kontrollere göre etkene maruz kalma olasılığını
araştırmaktır

Vaka- kontrol araştırmaları kaç aşamada
gerçekleştirilir?

Üç aşamada gerçekleştirilir.
1. Önce iki grup oluşturulur.
• Vaka grubu (X hast. olan grup)
• Kontrol grubu (X hast. Olmayan grup)
2. Her iki gruptaki kişiler arasında incelenen etkene
maruz kalanlar ve kalmayanlar belirlenir. Veri
hastalık oluştuktan sonra toplandığından bu
araştırma türüne retrospektif araştırmalar da
denir.
3. İki grup etkene maruz kalma olasılığı açısından
karşılaştırılır. İki grubun karşılaştırılması odds
oranı hesaplanarak yapılır.

Vaka- kontrol araştırmalarında, vakaların ve
kontrollerin nasıl seçildiği neden önemlidir?

Vaka- kontrol araştırmalarında, vaka ve
kontrollerin nasıl seçildiği, bir hastalığın belli bir etkene
maruz kalan ve kalmayan gruplarda farklılık gösterip
göstermediğini doğru belirleyebilmek açısından önemlidir

Vaka- kontrol araştırmalarında, vaka grubu nasıl
seçilir?

Kimlerin vaka grubuna alınacağını belirlemek
için önce seçim kriterleri belirlenir. İyi belgelenmiş
vakaların seçimine öncelik verilir. Böylece yanlış
sınıflama azaltılır. İdeal olan yeni vakaların seçilmesidir.
Çünkü bu vakalarla ilgili daha doğru ve detaylı bilgi elde
etme imkanı vardır. Vakalar çoğunlukla hastane,
muayenehane gibi bir sağlık kurumuna başvuran
kişilerden seçilir.

Vaka- kontrol araştırmalarında, kontrol grubu nasıl
seçilir?

Kontrol grubu, incelenen hastalığı olmayan, aynı
yerleşim yeri veya aynı sağlık kurumuna başvuran kişiler
arasından seçilir. Kontrol grubuna seçilecek kişilerin
mümkün olduğu kadar vakalara benzer özellikleri taşıması
önemlidir.

Vaka- kontrol araştırmalarının avantajları nelerdir?

• Daha düşük maliyetle ve daha kısa sürede
gerçekleştirilebilir. Bu özelliği sebebiyle,
genellikle kohort veya deneysel araştırmalardan
önce yapılır.
• İncelenen hastalığın nadir olması durumunda, bir
başka ifadeyle örneklemin kü-çük olması
durumunda, kohort çalışmasına göre daha kısa
sürede ve daha düşük maliyetle gerçekleştirilir.
Bu durumda, vaka-kontrol araştırmalarında
hesaplanan odds oranı, aynı zamanda tahmini
relatif risk değerini verir.

Vaka- kontrol araştırmalarının dezavantajları
nelerdir?

• Retrospektif olduğu için kohort çalışmasına göre
nedensellik ilişkisinin kurulması daha zordur
ancak kesitsel araştırmaya göre daha güçlü bir
tasarımdır.
• Vakalar sadece sağlık kuruluşlarına başvuran
kişiler arasından seçildiğinden, araştırma yapılan
vakalar toplumdaki vakaların tamamını temsil
etmeyebilir. Bir başka ifadeyle seçim yanlılığı
olabilir.
• Vakaların etkene maruz kalmayı hatırlama
olasılıkları kontrollerden daha yüksek olduğu için
hatırlama yanlılığı vardır. Bu da vaka ve kontrol
gruplarındaki kişilerin etkene maruz kalma
açısından yanlış sınırlandırılmasına sebep
olabilir. Kontrol grubundaki kişiler etkene maruz
kaldıkları halde kalmadıklarını belirtebilirler.
Dolayısıyla, hastalık ile etkene maruz kalma
arasında bulunan ilişki gerçek olmayabilir.
• Karıştırıcı değişkenlerin etkisini kontrol etmek
zordur.
• Uygun bir kontrol grubu oluşturmak zor olabilir.

Ekolojik araştırmalar ne amaçla gerçekleştirilir?

Sağlıkla ilgili bir olay ile belli bir etkene maruz
kalma arasındaki ilişkiyi incelemek amacıyla
gerçekleştirilir.

Ekolojik araştırmalarda kimler esas alınır? Neden?

Bireyler yerine gruplar, topluluklar veya coğrafik
alanlar esas alınır. Böylece etkene maruz kalan kişiler ile
kalmayan kişilerin sağlıkla ilgili olay açısından
karşılaştırılması, bir ülkedeki farklı gruplar, farklı coğrafik
alanlar veya farklı ülkeler itibarıyla yapılır.

Ekolojik araştırmaların avantajları nelerdir?

Ekolojik araştırmalardan elde edilen bulgular
ışığında daha sonra test edilmesi gereken
hipotezler ortaya çıkar.
• Büyük toplulukların incelenmesine olanak sağlar.
• Veri toplama işlemi ucuz ve daha az zaman
alıcıdır.

Ekolojik araştırmaların dezavantajları nelerdir?

• Karıştırıcı değişkenlerin etkisinin kontrol
edilememesi
• Bulguların kişi bazında değerlendirilmesi
durumunda ekolojik yanlılık oluşur.

Ekolojik yanılgı ne demektir?

Veriler kişi bazında toplanmadığı halde,
bulguların kişi bazında değerlendirilmesidir.

Deneysel araştırmaların gözlemsel araştırmalarla
karşılaştırıldığında en belirgin özelliği nedir?

Deneysel araştırmaların gözlemsel araştırmalarla
karşılaştırıldığında en belirgin özelliği, araştırmaya
katılanların bazılarına bir müdahalenin söz konusu
olmasıdır. Bu nedenle deneysel araştırmalara müdahale
araştırması da denir.

Deneysel araştırmalarda yapılan müdahale neleri
kapsar?

Yapılan müdahale, tedavi edici ya da koruyucu
bir müdahaledir. Neden sonuç ilişkisinin doğru
kurulabilmesi için deneysel araştırmalar genellikle
prospektif olarak yapılır.

Deneysel araştırmaların amacı nedir?

Deneysel araştırmalarda amaç, yapılan
müdahalenin araştırmanın bağımlı değişkeninde değişiklik
yaratıp yaratmadığını test etmektir. Böylece, müdahalenin
meydana gelen değişikliğe bir “etkisinin” olup olmadığı
bir hipotez ile test edilir.

Deneysel araştırmalarda gruplara atanacak kişileri
belirlemede nasıl bir yol izlenir?

Deneysel araştırmalarda gruplara atanacak kişiler
randomizasyon yöntemi ile seçilir. Randomizasyon,
gruplara atanmada herkese eşit sansın verildiği bir
yöntemdir. Bunun için araştırmaya alınacak tüm kişilere
tesadüfi sayılar tablosu kullanılarak veya doğrudan
bilgisayar kullanılarak birer numara verilir. Herkese eşit
şans verilmesi, araştırma evrenindeki hiç kimseye
herhangi bir sebeple ayrıcalık tanınmaması, bir başka
ifadeyle seçim yanlılığı yapılmaması demektir.

Deneysel araştırmaların avantajları nelerdir?

Deneysel araştırmaların avantajları,
• Randomizasyon ile eşit şans tanınır, böylece hem
seçim yanlılığı hem de karıştırıcı değişkenlerin
etkisi minimize edilebilir. Bu da elde edilen
farkın müdahaleye atfedilebilmesini sağlar.
• Nedensellik açısından en iyi tasarımdır.

Deneysel araştırmaların dezavantajları nelerdir?

• Etik sorunlar nedeniyle yapılması her zaman
mümkün olmayabilir.
• Araştırma evrenini temsil edecek deney
tasarlamak zordur. Çünkü evrendeki herkes bir
deneyin parçası olmak istemeyebilir. Bu da,
bulguların evrene genellenmesini güçleştirir.
• Karıştırıcı değişkenlerin hepsi kontrol
edilemeyebilir.
• Pahalı olabilir.
• Tamamen doğal ortam sağlamak zordur.
• Araştırmada bulunan fark, ‘Hawthorne etkisi
nedeniyle gerçek fark olmayabilir.

Randomize kontrollü klinik deneylerde deney ve
kontrol gruplarına uygulanan müdahaleler neleri kapsar?

Bu deneylerde deney grubuna yeni bir tedavi
veya koruyucu bir müdahale uygulanır, kontrol grubuna
ise ya standart (mevcut durumda kullanılan) tedavi veya
koruyucu müdahale uygulanır ya da bir plasebo verilir.

Plasebo ne demektir?

Gerçekte ilaç olmayan, ilaç görüntüsü verilen bir
maddedir. Hastanın ilacı aldığını düşünmesi sağlanır,
böylece psikolojik bir etki yaratılır.

Saha deneyleri ne tür araştırmalara verilen addır?

Bir sağlık kuruluşu veya laboratuvar dışında
yapılan deneysel çalışmaların tümü sahada yapıldığı için
saha deneyleri adı verilir.

Toplum deneyleri ne tür araştırmalara verilen addır?

Bir sağlık kuruluşu veya laboratuvar dışında
yapılan deneysel çalışmalar insan topluluklarını
ilgilendiriyorsa toplum deneyleri olarak adlandırılır

 Saha ve toplum deneylerini bir örnekle anlatınız

Bir ildeki sağlık kuruluşlarına randevu sistemi ve
sevk zinciri uygulayıp başka bir ildeki kuruluşlarda eski
sistemin sürmesine izin vermek ve isin basında ve
sonunda her iki ilde hasta memnuniyetini, hizmetlerin
miktarını ve kalitesini, çalışan memnuniyetini ölçerek
karşılaştırmak hem toplum deneyi, hem de saha deneydir.

Yarı deneysel araştırmaların deneysel araştırmalardan
farkı nedir?

Yarı deneysel araştırmalar da bir müdahalenin
etkisinin test edilmesi amacıyla yapılmasına karşın,
etkisinin test edileceği müdahale araştırmacının kontrolü
dışında gerçekleşir.

Araştırmacı, kimlerin hangi grupta yer alacağını
belirlerken neden randomizasyon yöntemini kullanamaz?

Araştırmacı randomizasyon yöntemini
kullanamaz çünkü gruplara ayrılma işlemi başka kişi,
örgüt veya otorite tarafından zaten yapılmıştır. Bu
durumda araştırmacının rolü, yapılan müdahalenin
etkisinin doğru tespit edileceği bir araştırma
gerçekleştirmektir.

Karşılaştırma grubu ne demektir?

Karşılaştırma grubu, kontrol grubu ile aynı
anlama gelir. Yarı deneysel araştırmalarda gerçek bir
deney yapılmadığından kontrol grubu yerine karşılaştırma
grubu ifadesi kullanılır.

Yarı deneysel araştırmaların avantajları nelerdir?

Yarı deneysel araştırmaların avantajları,
• Deneysel tasarımlar mümkün olmadığında
kullanılır.
• Bağımsız değişkene müdahale edilebilir (deney
ve karşılaştırma gruplarına ayrılabilir).

Yarı deneysel araştırmaların dezavantajları nelerdir?

Yarı deneysel araştırmaların dezavantajları,
• Randomizasyon ile gruplara atamalar yapılamaz.
Bu sebeple, hem seçim yanlılığının hem de
karıştırıcı değişkenlerin etkisinin minimize
edilmesi daha zordur. Bu da, elde edilen farkın
müdahaleye atfedilmesini güçleştirir.
• Nedensel ilişki kurma açısından deneysele göre
daha zayıftır.

Bilimsel araştırma nedir?

Bilimsel araştırma kavramı belli bir konu hakkında tarafsız bir şekilde belli aşamalar takip edilerek bilginin üretildiği araştırmayı ifade eder. Her bilimsel araştırma cevaplandırılmak istenilen bir soru ile başlar ve bu soruya cevap bulabilme amacıyla gerçekleştirilir. Dolayısıyla araştırmalar verinin toplanması, toplanan verinin analizi, yorumlanması ve raporlanması açılarından farklılaşabilir.

İki değişken arasında neden-sonuç ilişkisinin olması ne ifade etmektedir?

İki değişken arasında neden-sonuç ilişkisinin olması demek, bağımlı değişkende meydana gelen değişikliğin bağımsız değişkendeki değişikliğin bir sonucu olması demektir. Örneğin, grip hastalığının meydana gelmesinde birçok faktör rol oynar. Bu faktörler arasında kişide kronik bir hastalığın olup olmaması, kişinin bağışıklık sisteminin güçlü olup olmaması, yaşı ve kalabalık ortamlarda bulunup bulunmaması yer alır.

Neden-sonuç ilişkisi kurulabilmesi için neler gereklidir?

ki değişken arasında neden-sonuç ilişkisi olması için belli koşulların yerine gelmesi
gerekir. Bu koşullardan biri, iki değişken arasında istatistiksel olarak anlamlı ve güçlü bir “ilişki”nin olmasıdır. İki değişken arasında ilişki olması demek, bağımsız değişkenin miktarı değiştikçe bağımlı değişkenin de miktarının değişmesi demektir. Neden-sonuç ilişkisi kurulabilmesinde bir diğer önemli koşul, karıştırıcı değişkenlerin etkisinin ortadan kaldırılmasıdır. Karıştırıcı değişken, bağımlı ve bağımsız değişken
arasındaki ilişkiyi etkileyen değişkendir. Örneğin, hastanelerin verimliliği ile mülkiyet
statüleri (kamu ve özel) arasında bir ilişki vardır.

Gözlemsel araştırmalar kategorisinde bulunan araştırma tasarımları nelerdir?

• Tanımlayıcı araştırmalar
• Vaka takdimleri (olgu sunumları)
• Vaka serileri
• Kesitsel araştırmalar
• Kohort araştırmaları
• Vaka-kontrol araştırmaları
• Ekolojik araştırmalar

Risk faktörü nedir?

Risk Faktörü: Epidemiyolojide bir hastalığın görülme sıklığında artış meydana gelmesi ile ilişkili faktördür.

Vaka takdimlerinin kullanım amacı nedir?

Vaka takdimlerinde, tek bir hastadan veya aynı hastalığı olan az sayıdaki hastadan elde edilen bulgular raporlanır. İncelenen vaka sayısı az olmasına rağmen, nadir görülen tıbbi durumlar detaylı bir şekilde incelenir. Elde edilen bulgular, incelenen konu ile ilgili daha karmaşık araştırmaların (vaka-kontrol, kohort veya deneysel) yapılması için bir dayanak sağlar.

"Aşılama sonrasında çocuklarda aşıya bağlı reaksiyonların görülme durumunun belirlenmesi amacıyla, aşılanan çocuklarda belirli süre ile reaksiyonların gelişip gelişmediği izlenir." Verilen örnek hangi kavrama aittir?

Vaka serileri, aynı hastalığı olan veya aynı tedaviyi alan hastaların (vakaların) belirli süre ile izlendiği araştırmalardır. Araştırma, retrospektif veya prospektif olabilir. Bu araştırmalar, incelenen vakalarda hastalığın meydana gelmesinde rol oynayabilecek ortak bir özelliğin olup olmadığını tespit etmekte kullanılır. Vaka serileri belirli bir hastalık için uygulanan tedavinin veya koruyucu amaçlı bir müdahalenin etkisini tespit etmek amacıyla da yapılır. Örneğin, aşılama sonrasında çocuklarda aşıya bağlı reaksiyonların görülme durumunun belirlenmesi amacıyla, aşılanan çocuklarda belirli süre ile reaksiyonların gelişip gelişmediği izlenir.

Kohort araştırmaları sonucu neler elde edilmektedir?

Kohort araştırmalarında araştırma evreni içinden belli özelliğe sahip bir alt grup belirlenir, bu alt grup kohort olarak adlandırılır. Aynı alt gruptan farklı zamanlarda farklı örneklemler çekilerek zaman içinde incelenen konu ile ilgili değişiklik olup olmadığı belirlenir. Epidemiyolojide kullanılan önemli hızlardan biri olan insidans hızı, kohort araştırmaları ile elde edilir. Amaç, risk faktörlerini belirlemektir. Bu amaçla yapılan kohort araştırmalarında araştırma evreni içinden sağlıklı ancak risk altında olan bir alt grup belirlenir.

Seçim yanlılığı nedir?

Seçim Yanlılığı: Araştırmaya alınan kişilerin özellikleri ile alınmayan kişilerin özellikleri arasında sistematik fark olmasıdır. Bir başka ifadeyle araştırmaya
alınanların araştırma evrenini temsil etmemesidir. Seçimde yanlılık olması durumunda, bulunan farkın, “neden”den değil seçim yanlılığından kaynaklandığı
düşünülür.

Vaka-Kontrol Araştırmaları'nın amacı nedir?

Vaka-kontrol araştırmaları, epidemiyolojik çalışmalarda kullanılan önemli araştırmalardan biridir. Amaç, vakaların kontrollere göre etkene maruz kalma olasılığını araştırmaktır.

Vaka-kontrol araştırmalarında "eşleştirme" yapmanın önemi nedir?

Vaka-kontrol araştırmalarında kontrol grubuna seçilecek kişilerin mümkün olduğu
kadar vakalara benzer özellikleri taşıması önemlidir. Bir başka ifadeyle, iki grubu karıştırıcı değişkenler itibarıyla birbirine benzer özellikte kişilerden oluşturmak gerekir. Aksi hâlde hastalığın etkenle bağlantısının kurulması çok zor belki de imkânsız olacaktır. Benzerliği sağlamak için kullanılan yöntemlerden biri eşleştirmedir. Yaş ve cinsiyet gibi karıştırıcı değişkenler eşleştirmede yaygın kullanılan faktörlerdir.Eşleştirme birebir veya grup olarak yapılabilir. Birebir eşleştirme yapılması durumunda, örneğin, vaka grubunda 15 yaşında bir kişi varsa, kontrol grubuna da 15 yaşında bir kişiyi seçmek gerekir. Vaka grubundaki kişilerin %30’u kadınsa, kontrol grubundaki kişilerin de %30’u kadın olmak zorundadır. Grup eşleştirmesi yapılması durumunda ise yaş aralıkları kullanılır. Örneğin, vaka grubunda 15-24 yaş grubunda 10 kişi varsa kontrol grubuna da aynı yaş grubundan 10 kişiyi seçmek gerekir. Eşleştirme, grupların benzerliği sağlamak açısından etkili bir yöntem olmakla birlikte çok sayıda eşleştirme kriterinin kullanılmaması gerekir. Çünkü çok sayıda kriter olması durumunda yeterli sayıda kontrol bulmak güçleşir hatta imkânsız hale gelebilir.

Vaka-kontrol araştırmalarının dezavantajları nelerdir?

Vaka-kontrol araştırmalarının önemli dezavantajları şunlardır:
• Retrospektif olduğu için kohort çalışmasına göre nedensellik ilişkinin kurulması
daha zordur ancak kesitsel araştırmaya göre daha güçlü bir tasarımdır.
• Vakalar sadece sağlık kuruluşlarına başvuran kişiler arasından seçildiğinden, araştırma yapılan vakalar toplumdaki vakaların tamamını temsil etmeyebilir. Bir başka ifadeyle seçim yanlılığı olabilir.
• Vakaların etkene maruz kalmayı hatırlama olasılıkları kontrollerden daha yüksek
olduğu için hatırlama yanlılığı vardır. Bu da vaka ve kontrol gruplarındaki kişilerin etkene maruz kalma açısından yanlış sınıflandırılmasına sebep olabilir. Kontrol
grubundaki kişiler etkene maruz kaldıkları halde kalmadıklarını belirtebilirler. Dolayısıyla, hastalık ile etkene maruz kalma arasında bulunan ilişki gerçek olmayabilir.
• Karıştırıcı değişkenlerin etkisini kontrol etmek zordur.
• Uygun bir kontrol grubu oluşturmak zor olabilir.

Ekolojik araştırmalarda, sağlıkla ilgili bir olay ile belli bir etkene maruz kalma arasındaki ilişki incelenirken neler esas olarak alınır?

Ekolojik araştırmalarda, sağlıkla ilgili bir olay ile belli bir etkene maruz kalma arasındaki ilişki incelenirken bireyler değil, gruplar, topluluklar veya coğrafik alanlar esas alınır. Dolayısıyla etkene maruz kalan kişiler ile kalmayan kişilerin sağlıkla ilgili olay açısından karşılaştırılması, bir ülkedeki farklı gruplar, farklı coğrafik alanlar veya farklı ülkeler itibarıyla yapılır.

Ekolojik yanılgı nedir?

Ekolojik yanılgı: Veriler kişi bazında toplanmadığı halde, bulguların kişi bazında yorumlanmasıdır.

Deneysel araştırmalarda gruplara atanacak kişiler hangi yöntemle seçilir?

Deneysel araştırmalarda gruplara atanacak kişiler randomizasyon yöntemi ile seçilir.
Randomizasyon, gruplara atanmada herkese eşit şansın verildiği bir yöntemdir. Bunun için araştırmaya alınacak tüm kişilere tesadüfi sayılar tablosu kullanılarak veya doğrudan bilgisayar kullanılarak birer numara verilir. Herkese eşit şans verilmesi, araştırma evrenindeki hiç kimseye herhangi bir sebeple ayrıcalık tanınmaması, bir başka ifadeyle seçim  yanlılığı yapılmaması demektir.