Sağlık Ekonomisi Dersi 8. Ünite Sorularla Öğrenelim

Ekonomi ve hukukun toplumsal sorunlara bakış açısı farklıdır. Hukuk ve ekonomi izledikleri amaç doğrultusunda aynı konulara farklı şekilde yaklaşırlar. Hukukçu karşılaştığı sorunda hakkaniyete en uygun çözümü ararken, ekonomist en yararlı çözüm peşindedir. Ekonomi bir gözlem bilimidir ve konusu kıt olan kaynakların rasyonel kullanımına odaklanır. Hukukçu ve ekonomistin aynı kavrama farklı anlamlar yüklemeleri de mümkündür. Hukukun hasta, hastalık, sağlık, sağlık hizmetleri gibi kavramlara verdiği anlam ile ekonominin bu kavramları ele alış şekli birbirinden farklıdır. Hatta bir hukukçu bakımından günlük yaşam dilinde, hasta için tüketici, sağlık hizmetleri arzı ve talebi, sağlık hizmetleripiyasası/pazarı vb. ifadelerinin kullanılması uygun dahi görülmeyebilir.

Ötenazi; Ölümün kaçınılmaz olduğu ve tıp biliminin verilerine göre iyileştirilmesi olanağı olmayan veya dayanılmaz acılar içinde olan kişinin, tıbbi yöntemlerle yaşamının sonlandırılması (aktif ötenazi) veya tıbbi yardımın kesilerek (pasif ötenazi) ölüme terk edilmesi demektir. 

Tıp hukuku, sağlık hukukunun bir alt dalı olarak, sağlık hizmetlerinin uygulanmasından kaynaklanan; sağlık personelinin hak ve yükümlülükleri, yasal sorumlulukları, hasta hakları, ilaç hukuku, medikal (tıbbi cihaz ve malzeme) hukuk gibi konuları ele alan hukuk dalıdır.

Tıp hukuku, sağlık hukukunun bir alt dalı olarak, sağlık hizmetlerinin uygulanmasından kaynaklanan; sağlık personelinin hak ve yükümlülükleri, yasal sorumlulukları, hasta hakları, ilaç hukuku, medikal (tıbbi cihaz ve malzeme) hukuk gibi konuları ele alan hukuk dalıdır. Sağlık hukuku daha geniş kapsamlı olup doğrudan tıbbi uygulamalar ile ilgili olmayan ve sağlık hizmetleriyle ilgili tüm faaliyetleri kapsadığı gibi, gıda güvenliği, çevrenin korunması, sağlığa zararlı tüm etmenlerin önlenmesi gibi konuları da içerir.

Hukuk, toplumsal ilişkileri düzenleyen ve uyulması devlet zoruna (yaptırıma) bağlanmış kurallar bütünüdür. Etik bakımından böyle bir yaptırım söz konusu değildir.

Aynı şekilde etik ve ahlak arasında yakın anlam ilişkisi bulunmakla birlikte farklı kavramlardır. Etik, ahlakı da içeren daha geniş bir alanı ifade eder; değerlerin sorgulandığı, iyi-kötü kavramlarının eleştirisel değerlendirilmelerinin yapıldığı felsefenin bir alt alanıdır.

Hukuk yaptırım ve sorumlulukları belirlerken, etik açık uçlu sorulara cevap bulmaya çalışır.

Tıp etiğinin temel ilkeleri; zarar vermeme ilkesi, yararlılık ilkesi, özerkliğe saygı ilkesi ve adalet ilkesidir.

Tıp etiğinin zarar vermeme ilkesi ve yararlılık ilkesini tartışınız?

Tıp etiğinin ilk iki ilkesi birbiriyle bağlantılı olarak, öncelikle tıbbi uygulamalar sırasında hastaya yararlı olunması ve zarardan korunması olarak belirlenmiştir. Her koşulda hasta yararına öncelik verilmelidir şeklindeki yararlılık ilkesi, hiç zarar vermeden mutlak yararlı bir tıbbi uygulamanın pek mümkün olmaması nedeniyle yarar ve zararın dengelenmesi olarak yorumlanmaktadır. Diğer yandan hasta haklarının ve aydınlatılmış onam kavramının gelişmesiyle önem kazanan hastanın özerkliğine saygı ilkesi ile hekim tarafından değerlendirilen yararlılık ilkesinin zaman zaman çatışabildiği bir gerçektir.

Paternalizm; Bir kişiye yararlı olmak amacıyla ve o kişinin esenliği gözetilerek, ancak kişinin iradesi dikkate alınmaksızın ya da iradesine karşı eylem olarak tanımlanmaktadır.

Özerklik, kişinin kendi değerleri ve tercihleri doğrultusunda, yaşamına ilişkin kararlarda yer alabilmesini ifade ederken, tıp etiği bakımından hekimin hastayı kendi sağlığı ve yaşamıyla ilgili kararları alabilmesi için ayrıntılı olarak bilgilendirmesi ve sonrasında hastanın rızasını alması görevine işaret etmektedir.

Tıp etiğinin diğer ilkesi olan adalet ilkesi, sağlık ekonomisi bakımından da ele alınan temel ilkelerden biridir. Adalet benzer durumdaki kişilere eşit şekilde davranıldığı sürece eylemlerin ahlaka uygun olduğunu ileri süren ilkedir. Farklı adalet kuramlarında kaynakların adil dağılımı için farklı yaklaşımlar sunulmaktadır. Örneğin eşitlikçi adalet anlayışında sağlık hizmetinin ihtiyaç temelinde dağıtılması öngörülür. Adalet kavramı herkese hakkı olanı vermeyi, hürriyeti, eşitliği ve insan haklarına saygıyı sağlamayı amaçlar. Hakkaniyet kavramı ise somut olayın özelliklerine başvurularak adaletin sağlanmasıdır. Sağlık ekonomisi ve tıp etiğinin ortak konusu olan hakkaniyet, herkesin uygun sağlık hizmetlerine erişebilmesi ve kullanabilmesidir. Sağlık hizmetlerinin finansmanı ve hakkaniyet arasındaki ilişki, doğrudan doğruya tıp hukuku ve etiğinin de konusudur.

Tıbbi müdahale, kişilerin bedensel, fiziksel veya psikolojik bir hastalığını, eksikliğiniteşhis ve tedavi etmek, bu mümkün olmadığında hastalığını hafifletmek veya acılarını dindirmek yahut rahatsızlıktan korumak veya nüfus planlaması amaçlarıyla, tıp mesleğini icraya yasal olarak yetkili kimseler tarafından, tıp bilimince genel kabul görmüş ilke ve kurallara göre gerçekleştirilen en basit teşhis ve tedavi yöntemlerinden başlayarak en ağır cerrahi müdahalelere kadar uzanan her çeşit faaliyettir.

Bir müdahalenin tıbbi müdahale olarak kabul edilebilmesi ve hukuka uygun sayılabilmesi için hangi şartlar gereklidir?

Bir müdahalenin tıbbi müdahale olarak kabul edilebilmesi ve hukuka uygun sayılabilmesi için aşağıda yer alan şartların var olması gerekir;

• Yetkili kişiler tarafından verilmesi
• Hukuken öngörülmüş amaçlara uygun olması
• Tıp bilimince kabul görmüş ilke ve esaslara uygun olması
• Hastanın tıbbi müdahaleye rıza göstermesi 

224 sayılı Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Hakkında Kanun’un (R. G. 10705 / 12.01.1961) 2. maddesinde sağlık ve sağlık hizmetleri tanımı yapılmıştır:

Madde 2: “Sağlık: Sağlık, yalnız hastalık ve malüliyetin yokluğu olmayıp bedenen, ruhen ve sosyal bakımdan tam bir iyilik halidir.

Sağlık hizmetleri: İnsan sağlığına zarar veren çeşitli faktörlerin yokedilmesi ve toplumun bu faktörlerin tesirinden korunması, hastaların tedavi edilmesi, bedeni ve ruhi kabiliyet ve melekeleri azalmış olanların işe alıştırılması (Rehabilitasyon) için yapılan tıbbi faaliyetler sağlık hizmetidir.”

Sağlık ekonomisinin en temel amaçlarının, toplumun ihtiyacı olan hangi sağlık hizmetinin ne miktarda üretileceği, bu hizmetlerin kim tarafından ve nasıl (hangi kurumlar ve teknolojik yöntemlerle) üretilmesi gerektiği ve kim için (toplumu oluşturan çeşitli sosyal gruplar ve kişiler bu hizmetlerden hangi ölçüde ve nasıl yararlanacak) üretileceği sorularının cevaplarında aranması gerektiği ifade edilmektedir.

Tıbbi malpraktis ne demektir?

Hekimin tedbirsizlik, dikkatsizlik, meslekte acemilik veya kurallara uymama sonucu tedavi ve bakım standartlarına uymayan davranışları ile hastasına zarar vermesi, tıbbi malpraktis olarak ifade edilir. Hekimlerin bu tür hatalı tıbbi girişimlerin hukuki sonuçlarıyla karşılaşma tehlikesi karşısında kendilerini koruma güdüsüyle hareket etmeye başladıkları bilinen bir gerçektir.

Defansif tıp kavramını ve olumsuz taraflarını açıklayınız?

Riskli hasta ve yüksek risk içeren teşhis ve tedavi yöntemlerinden kaçınma şeklinde kendini gösteren defansif tıp, diğer yönüyle hasta için izlenecek prosedürlerin gereksiz olarak genişletilmesi, gereksiz hastaneye yatış işlemlerinin yapılması, konsultasyon talep edilmesi gibi tıbbın yoğun olarak ve gereğinden çok uygulanması sonucunu yaratmaktadır.

Bu durum, hekimin karşı karşıya kalabileceği hukuki sorunda veya muhtemel bir davada teşhis ve tedavi sırasında hiçbir prosedürel eksikliğin olmadığını ve tüm tıbbi standartların fazlasıyla uygulandığını ispat edebilme kaygısına dayanmaktadır.

Bu nedenle gerekliolmadığı hâlde yapılan her işlem, açık bir hasta hakkı ihlali olduğu gibi hekim, sağlık çalışanları ve hasta bakımından zamanın gereksiz harcanmasına, mali külfete, hekim ile hasta arasındaki güven ilişkisinin zedelenmesine neden olmaktadır.

Madde 5: “Sağlık hizmetlerinin sunulmasında aşağıdaki ilkelere uyulması şarttır:

1. Bedeni, ruhi ve sosyal yönden tam bir iyilik hâli içinde yaşama hakkının, en temel

   insan hakkı olduğu, hizmetin her safhasında daima gözönünde bulundurulur.

2. Herkesin yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkını haiz olduğu ve hiçbir merci veya kimsenin bu hakkı ortadan kaldırmak yetkisinin olmadığı bilinerek, hastaya insanca muamelede bulunulur.

3. Sağlık hizmetinin verilmesinde, hastaların, ırk, dil, din ve mezhep, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç ve ekonomik ve sosyal durumları ile sair farklılıkları dikkate alınamaz. Sağlık hizmetleri, herkesin kolayca ulaşabileceği şekilde planlanıp düzen- lenir.

4. Tıbbi zorunluluklar ve kanunlarda yazılı hâller dışında, rızası olmaksızın kişinin vücut bütünlüğüne ve diğer kişilik haklarına dokunulamaz.

5. Kişi, rızası ve Bakanlığın izni olmaksızın tıbbi araştırmalara tabi tutulamaz.

6. Kanun ile müsaade edilen hâller ile tıbbi zorunluluklar dışında, hastanın özel hayatının ve aile hayatının gizliliğine dokunulamaz.”

Hasta Hakları Yönetmeliği’nde bilgilendirmenin kapsamı belirtilmiştir: Madde 15 (Başlığı ile birlikte değişik:RG-8/5/2014-28994)
“ Hastaya;
a. Hastalığın muhtemel sebepleri ve nasıl seyredeceği,

b. Tıbbi müdahalenin kim tarafından nerede, ne şekilde ve nasıl yapılacağı ile tahminisüresi,

c. Diğer tanı ve tedavi seçenekleri ve bu seçeneklerin getireceği fayda ve riskler ile hastanın sağlığı üzerindeki muhtemel etkileri,

ç. Muhtemel komplikasyonları,
d. Reddetme durumunda ortaya çıkabilecek muhtemel fayda ve riskleri,

e. Kullanılacak ilaçların önemli özellikleri,
f. Sağlığı için kritik olan yaşam tarzı önerileri,
g. Gerektiğinde aynı konuda tıbbi yardıma nasıl ulaşabileceği,

hususlarında bilgi verilir.”