Radyo ve Televizyon Stüdyoları Dersi 7. Ünite Özet

Giriş

Yaşadığımız dünyada en sessiz mekânlar ses stüdyolarıdır. Bu stüdyolar ses üzerine çalışılan, ses kayıtları, sohbetler yapılan mekânlar olarak geçmektedir. Bütün stüdyolarda olduğu gibi, ses stüdyoları da işletmenin amacına ve bütçesine uygun olarak tasarlanır. Ses stüdyoları yalnızca ses kayıt, ses kurgu ve ses yayın çalışmalarının yapıldığı mekânlardır. Bütün ses stüdyolarındaki en temel amaç ise; ses kaynağından yayılan sesi en gürültüsüz bir biçimde ve teknik standartlara uygun olarak kaydedebilmek veya bir radyo yayınına gönderebilmektir. Kaydedilen sesler amaca uygun olarak sonradan istenilen bir şekilde işlenebilir.

Sesin Oluşumu ve Yayılması

Ses, cisimlerin titreşmesiyle oluşur. Titreşimlerin oluşturduğu basınç, cismin etrafını saran hava moleküllerini hareket ettirir. Tıpkı birbirine çarpan misketler gibi hava basıncının enerjisi bir molekülden diğerine aktarılır. Hava moleküllerinin bu hareketi de ses dalgalarını oluşturur ve ses dalgaları havada yayılarak ilerlemeye başlar. Hava moleküllerinin 1 saniyedeki ileriye ve geriye olan salınımları sesin titreşim sayısını belirler. Saniyedeki titreşim sayısı da sesin frekansı olarak tanımlanır ve Hertz (Hz) birimiyle ifade edilir. Titreşim sayısı arttıkça, sesler daha tiz halde işitilir. Sesin şiddet ölçüm birimi ise desibel (dB) olarak tanımlanır. Frekans olarak sağlıklı bir insan kulağı 20Hz ile 20.000Hz (20kHz) arasındaki sesleri işitebilir. Ses mekân içinde yayılırken, mekânı oluşturan fiziksel koşullardan da etkilenir. Aynı ses kaynağından yayılan fakat farklı zamanlarda kulağa ulaşan ses dalgaları arasında da bir gecikme oluşur. Ses dalgaları arasındaki bu zamansal gecikme ham sese derinlik ya da tekrar etkisi (echo) katar. Radyo ve televizyon stüdyolarında teknik ve işitsel bakımdan kaliteli ses kayıtlarının yapılabilmesi içinde teknik standartlara uygun ses stüdyolarına ihtiyaç duyulur. Ses stüdyoları her yanı kapalı mekânlardır. Bu kapalı mekânlar içinde bir ses oluştuğunda, ses dalgaları mikrofonlara hem doğrudan hem de mekân içindeki yüzeylerden ve objelerden yansıyarak ulaşır. Ses dalgaları mikrofonlara yansıyarak ulaştığında, mikrofonlara ulaşan ses dalgaları arasında gecikmelere neden olur. Ses dalgaları arasındaki gecikmeler, seste bir derinlik etkisi ya da tekrar etkisi oluşturur. Ses yalıtımı ya da ses izolasyonu, hem mekân içindeki akustik yansımayı hem de mekânlar arasındaki ses iletişimini önleyebilmek için yapılan bir mühendislik çalışmasıdır. Bu anlamda, b_r ses stüdyosu olarak kullanılacak yerin mekânsal özelliklerine göre ses yalıtımında ya da izolasyonunda iki önemli unsuru değerlendirmek gerekir:

• Akustik yalıtım ve
• Ses geçirmezlik yalıtımı

Akustik Yalıtımı:
Akustik yalıtımdaki amaç; ses stüdyosu olarak düşünülen mekânda seslerin mümkün olduğunca mekân içinde yansımasını önleyebilmek ve olabildiğince temiz bir ses kaydedebilmektir. Ses stüdyosu olarak düşünülen mekânda duvarların birbirine paralel olmaması, mekân tavanın, duvarlarının ve zeminin sesi yansıtmayan ve sesi emen malzemelerle kaplı olması gibi özellikler sesin mekân içindeki yansımasını engeller. Her ses stüdyosunun ve ses stüdyosunu oluşturan yapı ve yapıda kullanılan malzemelerin fiziksel özellikleri aynı değildir. Bu gibi nedenlerden dolayı, bütün bu akustik tasarımın sağlıklı bir biçimde yapılabilmesi için mekâna özgü mühendislik ölçümlemelerin mutlaka yapılması gerekir.

Ses Geçirmezlik Yalıtımı:
Radyo ve sesli televizyon kayıtlarının yapılacağı stüdyoların mümkün olduğunca sessiz mekanlar olması istenir. Çünkü stüdyolardaki en büyük problemlerden biri, mekânlar arasındaki seslerin mikrofonlar tarafından algılanmasıdır. Stüdyolara dışarıdan ses girişini engellemenin en doğal çözümü, stüdyoları zemin altına (toprak altına) inşa etmektir. Fakat yine de, stüdyoları oluşturan mekanlar arasındaki ses iletişimini engellemek gerekir. Stüdyo taban, tavan ve duvarlarını oluşturan yapının fiziksel özellikleri dikkate alınarak, stüdyo içine dışarıdan girebilecek seslerin frekans ve şiddetine göre ses yalıtım projesi oluşturulur. Ses stüdyolarına dışarıdan girebilecek sesleri engelleyebilmek için projelerde en çok şu özelliklere dikkat edilir:

• Oda içinde oda oluşturmak.
• Çoklu duvar katmanı oluşturmak.
• Mekanlar arasında çift kapı oluşturmak.
• Mekanlar arasında çift camlı pencere oluşturmak.

Stüdyo Havalandırma Sistemleri:
Ses stüdyoları bir akvaryum gibi kapalı mekanlardır. Stüdyo içinde sağlıklı çalışabilmek için kontrol edilebilir hava ısısı ve oksijen olması gerekir. Bu amaçla stüdyolara özel klima sistemleri monte edilir. Stüdyolarda kullanılan klima sistemlerinin sahip olması gereken başlıca özellikler şu şekilde sıralanabilir:

• Klimaların motorları sessiz çalışmalıdır.
• Klimalar çalıştıklarında titreşim oluşmaması için bağlı oldukları zeminde gereken tedbirler alınmalıdır.
• Klimalar stüdyo içine hava üflerken mazgalla olan temasta ses çıkarmamalılar.
• Klima mazgalları çalışan kişileri rahatsız edecek yerlere monte edilmemelidir.
• Klima mazgalları gerektiğinde açılıp kapatılabilmelidir.
• Klima kanallarının içi akustik malzemeyle kaplı olmalıdır.
• Stüdyo ve stüdyoya bağlı her mekanın kendine ait bağımsız hava kanalları olmalıdır. Aksi takdirde, mekan sesleri hava kanalları aracılığıyla bir mekandan diğerine taşınır.
• Klima sistemi dışarıdan taze havayı içeriye taşımalı ve içerideki kirli havayı dışarıya atmalıdır.

Ses Stüdyosu Türleri

Radyo ve televizyon yapımlarında ihtiyaç duyulan stüdyo türleri ses kayıt stüdyoları ve ses yayın stüdyoları olarak iki ana başlıkta toplanabilir.

Ses Kayıt Stüdyoları:
Ses kayıt stüdyoları birbirine bağlı iki odadan oluşur. Bunlardan biri ses kayıtlarının yapıldığı stüdyo mekanı, diğeri de ses kayıtlarının yönetildiği reji odasıdır. Ses kayıt stüdyoları da kendi içlerinde farklı kategorilere ayrılır. Bunları dört başlık altında toplayabiliriz:

• Program seslendirmeleri için kullanılan ses kayıt stüdyoları
• Müzik çalışmaları için kullanılan ses kayıt stüdyoları
• Dublaj çalışmaları için kullanılan ses kayıt stüdyoları
• Ses efekt çalışmaları için kullanılan ses kayıt stüdyoları.

Radyo, televizyon ve film çalışmalarında kullanılan ses kayıt stüdyoları işlevsel olarak birbirlerinden farklıdır. Program seslendirmeleri için kullanılan ses kayıt stüdyoları; “off tube” stüdyo ya da “commentary” stüdyo olarak da tanımlanır. Diğer ses kayıt stüdyolarına göre daha küçük bir yapıya sahiptirler ve basit ses kayıt donanımları mevcuttur. Bu tür stüdyoların bazılarında stüdyolarda reji odası bulunmaz. Müzik çalışmaları için kullanılan ses kayıt stüdyoları; daha çok radyolarda müzik programlarının yapım ve yayını için kullanılan ses kayıt stüdyolarıdır. Bu stüdyolar ses akustiği bakımından ve yeterli kişi sayısının yer alabilmesi için gerekli büyüklüğe sahiptir. Müzik kayıt stüdyolarında çeşitli enstrümanların olabileceği ön görülerek diğer ses kayıt stüdyolarından farklı yapılırlar. Müzik kayıt stüdyolarında kullanılan donanımlar da diğerlerine göre oldukça karmaşık ve çeşitlidir. Dublaj çalışmaları için kullanılan ses kayıt stüdyolarında; ses kayıt sistemlerine ek olarak filmin yansıtıldığı bir video monitör ya da bir perde bulunur. Dublaj stüdyolarının gerekli olduğu başlıca çalışmalar;

• Yabancı dildeki bir filmin başka bir dilde seslendirilmesi,
• Animasyon, çizgi film ya da imkanlar gereği sessiz çekilen bir filmin seslendirilmesi,
• Ses kayıt kalitesi kötü ya da bozulmuş olan bir filmin yeniden seslendirilmesi.

Dublaj stüdyolarında ses kayıt sistemlerine ek olarak filmin yansıtıldığı bir video monitör ya da bir perde bulunur. Seslendirme sanatçıları filmi referans alarak seslendirmelerini yaparlar. Seslendirilmesi yapılacak film bölümü, doğru bir seslendirme yapılıncaya kadar arka arkaya oynatılır. Ses efekt çalışmaları için kullanılan ses kayıt stüdyolarına “foley stüdyoları” da denir. Çünkü ses efektlerini üreten kişiler “foley sanatçıları” olarak adlandırılır. Foley sanatçıları bir radyo ya da film çalışması için gerekli olan tüm ses efektlerini yeniden üretirler. Bu ses efektleri aslına uygun olarak çeşitli malzemeler aracılığıyla üretilir. Stüdyo içinde; gıcırdayan bir kapı, ayak sesleri için çeşitli zeminler (ahşap, beton, toprak vb.), karda yürüme efekti için bez bir torba içinde nişasta, çıtırdayan ateş sesi için atıl durumdaki ses bantları gibi malzemeler yer alabilir. Bu seslerin kaydedilmesinde basit ses kayıt malzemeleri kullanılır. Görüntü ile ses efektinin birbiriyle uyumlu olması gereken çalışmalarda, foley sanatçıları stüdyo içindeki bir film perdesine ya da bir video monitöre bakarak ses efekt çalışmalarını sürdürürler.

Ses Stüdyolarında Kullanılan Temel Teknik Donanımlar

Mikrofonlar ve mikrofon aksesuarları:
Mikrofonlar, akustik ses enerjisini elektrik enerjisine çevirir. Yapılan işin amacına uygun olarak yapısal ve yönel özellikleri birbirinden farklı mikrofonlar vardır.

Ses mikserleri:
Ses mikserlerine mikrofon ve org gibi ses sinyali üreten cihazlar bağlanır. Ses mikserlerinin en temel işlevleri şunlardır:

• Bağlantısı yapılan ses sinyalinin seviyesini ayarlamak.
• Sesin dinlemesini yapmak.
• Sesleri birbirine karıştırmak.
• Sesi mikser çıkışına göndermek (kayıt ya da yayın gibi).

Referans hoparlör ve kulaklıklar:
Bir ses kaynağından gelen ses sinyaline herhangi bir etkide bulunmadan, sinyali, ses kaynağından üretildiği biçimde sunabilen araçlardır.

Kulaklık dağıtım cihazı:
Konuşmacılar, şarkı söyleyen kişiler ya da enstrüman çalan kişiler daha doğru bir ses üretebilmek için kayıt esnasında kendi seslerini veya çaldıkları enstrümanın sesini duymak isterler. Bu gibi durumlarda ses mikserinin veya harici ses kartının çıkış ya da çıkışlarından alınan ses sinyali kulaklık dağıtım cihazının girişine bağlanır.

Harici ses kartları:
Ses stüdyolarında kullanılan bilgisayarlar “dijital ses işistasyonu”(DAW),olarak tanımlanır. Bilgisayarların kendi içinde ses kartları vardır. Bu ses kartları sayesinde bir bilgisayara kaydedilen seslerin ya da bilgisayardan oynatılan seslerin bir kulaklık veya hoparlör aracılığıyla dinlenmesi yapılabilir. DAW sistemler daha gelişmiş bilgisayarlardır.

Hibrit cihazı:
Telefon bağlantı cihazıdır. Hibrit cihazı, bir telefona bağlanmış ikinci bir telefon olarak düşünülebilir. Radyo programlarına dışarıdan bağlantısı yapılan konuşmacıların seslerini kaydetmede ya da canlı yayına göndermekte kullanılır.

Ses medya oynatıcılar:
CD, MP3 ve hafıza kartı gibi çeşitli medya ortamlarına kaydedilmiş sesleri oynatabilmek için kullanılır. Daha çok radyo stüdyolarında tercih edilir.

Film perdesi, film/video projeksiyon cihazı, video monitörler:
Dublaj, seslendirme ve foley stüdyolarında kullanılan görüntü yansıtma cihazlarıdır. Bu görüntü monitörlerindeki görüntüler izlenerek ses çalışmaları yapılır. Gelişmiş ses kurgu stüdyolarında da bu tür görüntü yansıtma cihazları bulunur.

Çeşitli ses/video sinyali bağlantı kabloları, bağlantı elemanları ve sinyal dönüştürücüler:
Stüdyonun türüne ve yapılacak olan işin yapısına göre çeşitli kablolardan, fiş ve konektör gibi bağlantı elemanlarından ve sinyal dönüştürücülerden yararlanılır.

Ses stüdyolarında kullanılan bu donanımlar ile en kaliteli ses elde edilmeye çalışılır.