Radyo ve Televizyon Haberciliği Dersi 8. Ünite Sorularla Öğrenelim

Bir mesleğin kendi içinde kendi mensupları için davranış ölçütleri, ihtiyaç duyulan anda dönüp bakma ve meslek mensubunun kendisi için referans alabileceği unsurların geliştirebilmesi için de önce ciddi, kararlı ve güçlü bir mesleki örgütlenmeye ihtiyaç bulunmaktadır. Bunun hemen ardından da o mesleğin kendi davranış kurallarını, referans alma ölçütlerini geliştirip kayıt altına aldığı ve kendi mensuplarının yanısıra tüm topluma ilan ettiği meslek ahlakı, ilkeleri ve değerlerine, yani meslek etiğine ihtiyaç bulunmaktadır. Çünkü etik davranma becerisi bireyleri, bir meslek etiğine sahip olma ise o mesleğin kendisini değerli ve itibarlı kılar, topluma yararlı hale getirir.

Latince Ethos kelimesinden gelen Etik, esas itibariyle yasaların, din öğretilerinin ve genel ahlakın belirlediği ve uymalarını zorunlu tuttuğu davranış kurallarından farklı olarak, insanlara davranışlarında iyi olanla kötü olanın, insana yakışan ile yakışmayanın, doğru olan ile yanlış olanın ya da güzel ile çirkin olanın neler olduğunu, belirli bir çerçeve içinde ortaya koyan önermelerdir.

Etik, insanlığın kendi tarihi içinden biriktirerek bugüne getirdiği en önemli iki temel davranış, düşünüş, söyleyiş ve iş yapış birikimi olan “kültür ve değerler” ikilisi içinden, değerler kümesinde yer alandır. Bu nedenle daha çok ahlaka dair ilkeler bütününe yöneliktir. Esasen ahlakı, ahlaklı olanı inceler. Etik, doğru davranışların gerekçesinin düşünsel temeller boyutunda tartışılıp, bugüne ilişkin geliştirilen önerilerdir. Önceliği bireyin doğru davranışlarda bulunmasını sağlamak olduğu için, herşeyden öte bir rehber niteliği taşır.

Ahlâk aslında yaşamın tüm alanlarına girmiş, tüm insan ilişkilerinin, toplumlararası ilişkilerin, mesleki, ticari, siyasi, kültürel ve hatta sanatsal ilişkilerin odağına yerleşmiş düzenleyici, dizginleştirici unsurdur. Düzenlenen ve dizginlenen başta davranışlar olmak üzere insana dair herşeydir. 

Aynı mesleğe mensup bireyler, mesleklerinin gelişmesi, mesleki çıkarlarının korunması gibi nedenlerle zaman içinde biraraya gelerek örgütlenmiş ve kendi etik ilkelerini oluşturmuşlardır. Bu etik ilkeler dünyanın her yerinde meslek üyeleri tarafından benimsenmiştir.

Sanayi Devrimi sonrası gerçekleşmeye başlayan hızlı kalkınmaya paralel olarak meslek kavramı ve meslekler gelişmeye başlamış, mesleklerin kurumlaşmaya yüz tutmasıyla da meslek odaları, meslek birlikleri, Avrupa’daki adlandırılışı ile Loncalar, Osmanlı’daki adlandırılışı ile Ahilik örgütleri ortaya çıkmıştır.

Mesleki etik, mesleğin mensuplarının iş yapış biçimlerini, davranış ilkeleri ve değerlerini, özenle koruduğu sürece geçerlilik arzeder, yaşar ve bir anlam ifade eder. Kişisel zaafiyetlere sınırlar koyan ve ahlaki olanın ötesine geçilmesine engel olmaya çalışan bu kurallar, çizen ve daha ileri gidilmesine engel olan kurallardan oluşur.

Bugün, devlet adına halka hizmet veren kamu kurum ve kuruluşlarımızın, kendi resmi web sitelerinde de kolaylıkla görülebilecek temel etik ilke ve değerlere göre, kamu hizmetinde çalışanlardan beklenen etik davranışlar nelerdir?

Bugün, devlet adına halka hizmet veren kamu kurum ve kuruluşlarımızın, kendi resmi web sitelerinde de kolaylıkla görülebilecek temel etik ilke ve değerlere göre, kamu hizmetinde çalışanlardan beklenen etik davranışlar; Adalet, Devlete Sadakat, Ehliyet ve Liyakat, Tarafsızlık, Dürüstlük, Nezaket, Saygı, Güven, Halka Hizmet Bilinci, Güler yüzlülük, Yardımseverliktir. Buna karşılık etik dışı davranışlar ise, Ayrımcılık, Kayırma, Rüşvet, Yolsuzluk, Usulsüzlük, İstismar, sömürü, İhmal, savsaklama, İşe siyaset karıştırma, Psikolojik yıldırma ve baskılar (mobbing), Hakaret ve küfür, Yetkinin kötüye kullanımı, Dedikodu ve Zimmet olarak belirlenmiştir.

Kamu yönetiminde de etik dışı davranışların nedenleri nelerdir?

Aslında tüm meslek alanlarında olduğu gibi kamu yönetiminde de etik dışı davranışların nedenlerini büyük oranda şunlar oluşturmaktadır: Hırs, Bilgisizlik, Disiplinsizlik, Denetim Eksikliği, Yetersiz Eğitim, İdeolojik Etkiler ve Psikiyatrik Bozukluklar.

Yozlaşmanın önündeki en önemli engelleyici unsurlardan birini oluşturmaktadır. Zira, bu mesleki etik ilkeleri ile bu noktada amaçlanan, hatalı davranış ve eğilimlerin engellenmesi, o mesleğin insanlara daha iyi hizmet vermesinin sağlanması ve mesleğin üyelerine, yaptıkları işin icrasında rehberlik sunmaktır.

Etik dışı bir davranış, bireyin kişisel benliğinin zarar görmesine, çalıştığı yerin çalışma ahenginin bozulmasına ve toplumda bencil davranışların öne çıkmasına neden olur. Mesleki ve örgütsel bağlılıklar zayıflar, kurumiçi iletişim zarar görür, toplumda sürekli iş değiştirme eğilimi ve işten duyulan tatminsizlik hissi yükselir. Bunların yanısıra ayrıca bireysel anlamda özsaygının yitirilmesi, çalışma arkadaşlarıyla ilişkinin ve kişisel itibar algısının bozulmasının yanısıra, kurumda da kurumiçi bağlılığın zayıflaması, verim düşüklüğü ve kurumsal itibarın zarar görmesi ile karşılaşılır.

Devlet yönetiminde, kamu kurum ve kuruluşlarında ortaya çıkabilecek en temel yozlaşma biçimleri nelerdir?

1. Adam kayırmacılığı yani akraba, eş dost kayırmacılığı, hemşehricilik, siyasal kayırmacılık

2. Hizmet kayırmacılığı

3. Lobicilik

4. Aracılar yoluyla işlerin yürütülmesi

5. Rant kollama ve vurgunculuk

6. Rüşvet /zimmet

7. Hediye alma

8. Verimsizlik, etkinsizlik, israf

9. Yetersiz hazırlanma,

10. Sorumluluktan kaçma/sorumluluğu yayma

11. Değişime gönülsüzlük/direnç

Devlet yönetiminde, kamu kurum ve kuruluşlarında ortaya çıkabilecek yozlaşma, ne gibi sonuçlar doğurur?

1. Yönetime karşı güven krizi, yabancılaşma sorunu
2. İsraf, hizmetlerin pahalılaşması, gelir dağılımında bozulma
3. Kamu görevlilerin liyakatsizliği
4. Etik değerlerin itibardan düşmesi
5. Sosyal dokunun zayıflaması
6. Yozlaşma, ekonomik gelişmeyi, demokrasiyi, hukuk devletini zayıflatır.

Bireylerin günlük hayatlarının akışını, sohbetlerini, hayata bakış biçimlerini, birbirleriyle konuşma ve ilişki biçimlerini, dillerini, kültürlerini etkilemekte, en önemlisi de algıları şekillendirmektedir. Bireysel yaşamda olduğu kadar ülkelerin siyasal, ekonomik, sanatsal, sportif ve kültürel yaşamlarında da oldukça önemli işlevler görmekte ve bu nedenlerle de esasen çok ciddi sosyal sorumluluklara sahip bulunmaktadır.

Medyayı kamusal göreve sahip toplumsal bir iletişim kurumu olarak değerlendiriniz?

Habercilikten eğlenceye, kamuoyu adına denetim ve eleştiri işlevinde bulunmadan kamuoyunun aydınlatılmasını ve serbest oluşumunu sağlamaya, kültürel değerleri etkileme ve toplumun eğitimine kadar uzanan yelpazede birçok işlevi yerine getiren medya, bu özellikleriyle kamusal göreve sahip toplumsal bir iletişim kurumu olarak nitelendirilebilir. Bu toplumsal iletişim kurumu, bir yandan bireylerin haber edinme, okuma, öğrenme, kanaat geliştirme, tercih belirleme gibi konulara ilişkin ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik bir etkinlik içinde bulunurken öte yandan bireyin sosyalleşmesindeki ve dolayısıyla sosyal yapının değişmesindeki en etkili araçlardan biri özelliğine de sahip bulunmaktadır.

Medyanın  Denetim ve Eleştiri işlevi: Demokratik parlamenter sistemlerde, kitle iletişim araçları, demokrasinin işleyişini kontrol eden en önemli denetim mekanizmasıdır ve bu denetim yetkisini halktan almaktadır. Dolayısıyla sorumlu olduğu kitleye karşı elde edeceği saygınlığın koşullarını yine yukarıda sıralandığı gibi, doğru, eksiksiz ve güvenilir haber vermesi oluşturmaktadır.

İletişim bilimci Marshall Mc Luhan'a göre medyanın kendisi bir mesajdır ve bu mesaj sunulan içeriğin de önüne geçebilmektedir.

Medyanın özgürlüğü, medyaya yön veren medya profesyonellerinin, var olan gerçekliği saptırarak kurgusal yani olmayan bir gerçeklik yaratma, olayları gerçek hallerinden ayırma, haberleri manipule etme, yalan yayınlama, sansasyon yaratma özgürlüğü değildir. Elbette sınırsız özgürlük yoktur.

Gazetecilikte temel işlev gerçekleri bulup, bozmadan, abartmadan kamuoyuna yansıtmaktır. Gazeteciliğin temel ilkelerinden biri de haber ile haber ile yorum arasındaki belirgin ayrımın ortaya konularak bunların birbirleriyle karıştırılmasının engellenmesidir. Çünkü haber gerçeklere ve verilere dayalı bilgilenmedir.

Türk basınında da gazetecilik meslek ilkeleri çoğunlukla basın örgütleri ve kuruluşları tarafından oluşturulmuştur. Bunlar arasında Basın Konseyi’nin “Basın Meslek İlkeleri”, Türkiye Gazeteciler Cemiyeti’nin “Hak ve Sorumluluklar Bildirgesi”, Ekonomi Muhabirleri Derneği’nin “Etik İlkeleri”, Medya Etik Konseyi’nin “Etik İlkeleri” başlıca basın etik ilkeleridir.