Radyo ve Televizyon Programcılığının Temel Kavramları Dersi 8. Ünite Özet

Giriş

Her zaman belli bir sertifika ya da diploma olmasını koşut taşımayan mesleklerden biri olan yönetmenlikte esas dikkate alınan temel koşut, yorum ve yaratıcılık becerisidir.

Bir yönetmenin kendini geliştirmesi sadece bir eğitim sistemi ile değil, yaşam boyu öğrenmeye dayalı bir süreci kapsar. Bu süreç önceden yapılmış örnekleri izleme, farklı projeleri yönetme ve mümkün olduğunca fazla okumakla zenginleşebilir ancak.

Okumak, sadece yaratıcı meslekleri icra edenlerin değil tüm insanları farklılaştıran, yaşama bakışını değiştiren bir etkinliktir. Bu anlamda birbirinden farklı metin türlerini okumak bir yönetmen için gerek kurgu, gerek karakter analizi ve gerekse de tüm farklı anlatım teknikleri açısından zengin bir kaynak sunar.

Yönetmenin kendini geliştirmesi aşamasında izleyeceği yollardan biri de usta yönetmenlerin yapımlarını izlemek ve farklı anlatım tekniklerini uygulamayı denemektir. Bunun yanı sıra farklı projelere imza atmak da geliştirici bir eylemdir. Keza her projede çalışacağı farklı oyuncu ve farklı kamera arkası ekibi yeni bir deneyim ve bakış açısı demektir.

Fikirden Tasarıma

Birçok yapımcı ve yönetmen için temel sorun iyi bir fikir bulmaktır. Ancak yaratıcı bir yönetmen her zaman farklı proje fikirleri geliştirir. Bu nedenle yaratıcı yönetmenler çoğunlukla kendi senaryolarını da kendileri yazar. Sinemada bu durum olağan bir biçimde işlerken, televizyon yapımcılığında bu süreç çok daha karmaşık ve değişkenlere bağlı olarak ilerler; çünkü bir sinema filmi ticari ama aynı zamanda sanatsal bir kaygı ile yapılabilir. Oysa televizyon programları daha çok ticari değere yöneliktir.

Bir televizyon yapımı, eğlendirme, eğitme, ,haber verme, mal ve hizmet tanıtımı ya da farkındalık yaratma gibi çeşitli işlevleri sürdürülebilir bir biçimde yerine getirmekle yükümlüdür.

Sürdürülebilir olma durumunun ticari karşılığı, yüksek izlenme oranlarıdır ve bu ancak iyi fikirlerin bulunması ve doğru uygulanması ile gerçekleşebilir.

Kamera Önünde Kim Olacak?

Bir yapım için en temel öğe olan içerik kadar, o yapımda ekranda görünecek kişinin de seçimi önemli rol oynar. Bazen içeriğe bağlı olarak doğru isim aranırken, bazen de seçilen isim içeriği belirleyebilir.

Çoğu durumda bir kişiyi seçmek, zaten programda söylenecek sözü de belirlemek anlamına gelebilir.

Kamera önünde yer alacak kişilerin işlevleri, programa katkıları, yer alacakları süreler, akış içindeki yerleri ve varsa mizansenleri önceden tasarlanmalı ve prova edilmelidir.

Yönetmenin temel işlevlerinden biri, kamera nündeki kişilerden en iyi performansı alabilecek ortamı oluşturmaktır.

Nasıl Bir Mekân?

Televizyon programlarının çekildiği mekanlar, gerçek ve kurmaca olarak ikiye ayrılır. Gerçek mekanlar program yapımı için değil, bizzat insanların yaşaması için tasarlandığından çeşitli sorunlarla karşılaşılır. Zira buralar kontrolsüz kamusal alanlardır. Ses ve ışık yalıtımı olmadığından özel donanımlar gerektirir.

Kurmaca mekanlar ise, stüdyolar, dizi setleri, reklam setleri ve benzeri kontrollü mekanlar olarak çekimlerde büyük kolaylıklar sağlarlar. Belgesel gibi dış mekana bağlı çekimler, sonradan stüdyodaki programa dahil edilebilir.

Mekan seçiminde planlama, seçilen mekanın program içeriğine katkısı, yapım zorluklarına etkisi ve bütçeye katkısı bakımından önem taşır.

Çekim mekanlarını tasarlama ve buna göre projeyi desenleme, olası değişikliklere karşı yeni yaratıcı çözümler planlamak bir yönetmenin sahip olması gereken becerilerden biridir.

Oyuncu/Konuklar ve Kamera Konumları

Program içeriği ve oyuncular belirlendikten sonra en önemli aşama dekorun tasarlanmasıdır. Dekor, içeriğe uygun bir biçimde, konuşmacıların doğru yerleşebilecekleri ve ışık, kamera gibi elemanların rahat konumlanabileceği bir biçimde olmalıdır.

Kişilerin dekor içindeki yerleşimi bakış açılarını ve hareketlerini etkiler. Buna göre, karşılıklı diyalogların ve çatışmanın atmosferi oluşturulur. Bu açılar kamera açıları ile birlikte çalışılır.

İki kişilik sistemin yapılandırılmasında iki kişi ya 180 derece karşılıklı ya da 90 derece dik açılı olarak konumlandırılır.

Çoklu kişi yapımlarında ise, kişi ve kamera sayısına göre yerleşim tasarımı yapılır ve mümkün olduğunca her kişinin cepheden görünümü hedeflenir. Profil çekimi ancak özel durumlarda tercih edilen bir durumdur. Kişiler arası tepki çekimleri, izleyiciyi canlı tutacağından kamera açıları buna göre ayarlanmalıdır.

Çoklu kameralı çekimlerde her kameranın çekeceği görüntü tanımlarını, çekim ölçeklerini, kamera hareketleri ve çekim sırasını tanımlayan kartlardır. Yönetmen ile kamera operatörü arasında görsel bir mutabakat sağlar.

Ekip çalışmasını verimli hale getirmek için stüdyoda bulunan tüm öğelerin kuş bakışı yer aldığı ölçekli çizimdir. Bu plan üzerinde çekim akışı belirlenir ve gerekli çalışanlara dağıtılır.

Her yönetmenlik deneyimi aslında görsel ve işitsel bir iletişim sürecinin tasarımını yönetmektir. Çekimlerin planlanması da bu sürecin iletişim işlevini yerine getirmesi, dramatik yapıyı desteklemesi ve estetik bütünlüğün sağlanması amacı ile yapılır.

İzleyicinin dikkatini sürekli kılmak için yaratıcı kompozisyon bilgisi ve öğelerin birbiri ile olan ilişkisi önemlidir.

Sinema ve ekran görüntüleri benzerlik gösterse de teknik olarak farklı iletişim araçlarıdır. Bu nedenle ölçek ve gör sel dil oluşturmada çerçeveleme de de farklılıklar görülür.

Televizyon yapımları anlatı biçimine dayalı olarak tür ve formatlar şeklinde çeşitlenirken, filmler ise türsel ayrımlarla ifade edilir.

Sinema ve televizyonun anlatım öğeleri, gerçekçi, dramatik, tematik, lirik, güldürü ve ilgisiz, tasarlanmamış ve olmayan işlev olarak sıralanır.

Bu işlevler doğrultusunda anlatım öğeleri bir araya gelir ve şekillenir.

Ses Tasarımı

Yönetmenlik kavramı daha çok görüntü ile ilişkilendirilmiş olsa da, ses boyutu yapıma dramatik ve estetik bir katkı sağladığı gibi, gerçekçilik algısını da güçlendirir.

Ortam sesinin aynı andaki kaydı, yapımın ortam ve atmosferini oluşturmada katkı sağlar.

Ses, zaman ve mekan boyutu, karakter, atmosfer, dramatik etki yaratmak ve sahneler arası geçişi düzenleyerek süreklilik sağlamak gibi işlevlere sahiptir.

Bir yapımda, insan ve karakter sesleri, çevre ve ortam sesleri, müzik ve sessizlik gibi dört ses öğe grubu kullanılabilir.

Kim Kimdir?

Televizyon ve sinema yapımları, bireysel beceri ile değil bir grup dinamiği ile gerçekleşir. Bunun için çeşitli görevlerde yer alan ekip oluşturulur.

Sorumlu Yapım Yönetmeni

Bir yapımın finansal çözümü ile ilgili kişidir. Yapım şirketlerine ya da yönetim kurullarına karşı sorumludur.

Uygulayıcı Yapımcı

Yapım sürecindeki tüm lojistik, yasal ve finansal konulardan sorumlu kişidir. Sorumlu yapım yönetmenine karşı sorumludur.

Yönetmen

Bir yapımın estetik, teknik ve yaratıcı süreçlerinden sorumlu olan, yapımın tüm içeriğini tasarlayan ve uygulatan kişidir. Yapımcı ve yapım şirketine karşı sorumludur.

Yardımcı Yönetmen

Yapımın başından sonuna dek yönetmene yardım eder ve tasarımdan çekime kadar olan tüm süreçte yönetmenin yanında yer alır. Yönetmene karşı sorumludur.

Yönetmen Asistanı

Yardımcı yönetmene işlerin yürütülmesinde yardım eder ve çekim notlarını tutar. Önce yardımcı yönetmene, sonra yönetmene karşı sorumludur.

Sanat Yönetmeni

Kamerada oluşturulacak görüntünün, yönetmenin taleplerine uygunluğunu sağlar ve bunun için gerekli nesneleri tasarlar, toplar ve birleştirir. Yönetmene karşı sorumludur.

Senarist

Özgün bir fikri ya da edebi bir eseri senaryolaştıran, görsel bir ifade biçimine dönüştüren kişidir. Yapımcıya karşı sorumludur.

Yapım Yardımcısı

Çekimlerin güncellenmesi ve senaryoya uyumunu kontrol eder, sürekliliğin sağlanması için notlar alır ve zaman kodlarını tutar. Yönetmene ve uygulayıcı yapımcıya karşı sorumludur.

Görüntü Yönetmeni

Kamera operatörü, aydınlatma operatörü ve sanat yönetmeni ile ortak çalışarak yapımın görsel süreçlerinin tasarlanmasını ve kameranın kaydedebileceği şekle getirilmesine çalışır. Yönetmene ve uygulayıcı yapımcıya karşı sorumludur.

Kamera Operatörü

Görüntü yönetmeni ile yönetmenin tasarladıkları görüntülerin ve seslerin kamera ile kaydedilmesini gerçekleştirir. Görüntü yönetmenine karşı sorumludur.

Birinci Kamera Asistanı (Focus Puller)

Mercek ve diyafram özelliklerini kullanarak derinlik hesabı yapar ve net görüntü kaydedilmesini sağlar. Görüntü yönetmeni ve kamera operatörüne karşı sorumludur.

İkinci Kamera Asistanı (Loader)

Kamera ve yardımcı donanımların taşınması, kameraya film yüklenmesi ve kontrol edilmesi, kaydedilmiş görüntülerin düzenlenmesi gibi konularda çalışır. Kamera operatörüne karşı sorumludur.

Ses Operatörü

Yapımlarda seslerin kaydedilmesi ile görevlidir, gerekli donanımları kullanır. Yönetmene karşı sorumludur.

Elektrik Teknisyeni

Setteki tüm elektrik sisteminden sorumludur ve tüm cihazların verimli olarak kullanılmasını sağlar. Yönetmene, uygulayıcı yapımcıya ve ışık şefine karşı sorumludur.

Stüdyo Şefi

Stüdyodaki süreçlerin düzeninden ve işlemesinden sorumlu, stüdyodaki en yetkili kişidir. Yönetmene karşı sorumludur.

Resim Seçici

Özellikle canlı yayınlarda ya da canlı kayıtlarda görev alır ve farklı kameralardan gelen görüntülerden yayına verilecek olanları seçerek yayınlanmasını sağlar. Yönetmene karşı sorumludur.

Teknik Yönetmen

Stüdyodaki tüm elektronik sistemden sorumlu kişidir. Yönetmene ve uygulayıcı yapımcıya karşı sorumludur.

Işık Şefi

İstenen ışık ortamını hazırlamak için, aydınlatma elemanlarının yerlerini, şiddetini ve niteliklerini oluşturur. Yönetmene ve uygulayıcı yapımcıya karşı sorumludur.

Kayıt Operatörü

Stüdyo çekimi ile gerçekleşen görüntülerin istenilen formatta olmasını, düzenlenmesini ve kayıt materyali ile çekim süresi arasındaki uyumu sağlar. Yönetmene karşı sorumludur.

Kostüm Görevlisi

Kullanılacak kostümlerin seçimi, hazırlanması ve sürekliliğinin sağlanması ile görevlidir. Sanat yönetmeni ile birlikte çalışır ve ona karşı sorumludur.

Makyaj Görevlisi

Kamera önünde yer alacak kişilerin, gündelik yaşamdakinden farklı olarak stüdyo için tasarlanan makyajı yapmakla görevlidir. Sanat yönetmenine karşı sorumludur.

Ekip Yönetimi

Yönetmenlik mesleğinin temel özelliklerinden biri, yapımın tek başına üretilemeyecek bir ürün olması ve bunun bir ekip tarafından gerçekleştiriliyor olmasıdır.

Ekip yönetiminde ekibin psikolojisi ve motivasyonu, ortaya çıkacak ürünü doğrudan etkilediği için sağlıklı bir iletişim kurmak ve yüksek moralle çalışabilmek esastır.

Bu konuda bir yönetmenin ve yapımcının dikkat etmesi gereken temel hususlar, doğru işe doğru insan, tatminkar ve adil ücret dağılımı, çalışma ve sosyal haklara saygılı çalışma koşulları ve doğru iletişim yöntemleri biçiminde sıralanır.

Temel Donanım Bilgisi

Bir yönetmenin mesleki yeterlilikleri arasında bir yapımın oluşturulması aşamasında kullanılan teknik donanım hakkında temel bilgi sahibi olmak yer alır. Her bir donanımı kendi alanındaki uzmanları kadar yeterlilikle kullanması beklenmez ancak, yapım sırasında donanımların hangi amaçla ve kimlerce kullanılacağını bilmek durumundadır.

Finansal Boyut

Her yönetmenin yüksek bütçe ile çalışma arzusuna karşılık her yapımcı için ise başarı, mümkün olduğunca düşük bütçe ile gerçekleşen yapımlardır. Bu noktada uzlaşma yapılan sözleşme ile sağlanır ve ancak çok özel durumlarda bu bütçenin % 10’luk oranından fazlası aşılabilir.

Canlı Yayın

Canlı yayın sadece elektronik medyaya ait bir olanaktır ve ancak radyo ve televizyon yayın sistemiyle uygulanabilir. İletileri canlı olarak sadece duymak, görmek kadar işlevli olmadığı için, bu konuda televizyon radyodan daha işlevlidir.

Bir programın canlı yayınlanmasındaki en temel olgu, izleyicinin anında tanıklık etmesindeki anlamdır. Önceden kurgulanmış ya da anında tanıklığı gerektirmeyen konularda canlı yayın yapmak işlevsizdir. Spor müsabakaları, tarihi konuşmalar, önemli haberler ve yarışma programları canlı yayında daha etkili bir biçimde yer alır.

Canlı yayın yönetimi diğer yapımlara göre daha zahmetli ve streslidir; çünkü değişiklik yapma ve hataları düzeltme şansı yoktur. Bu nedenle ön hazırlık yapma, senkronize çalışma becerisi ve stresle başa çıkma yetisi çok önemlidir.