Sınıf Yönetimi Dersi 1. Ünite Özet

Giriş

Bir işi iyi yapabilmenin koşullarından biri, belki de birincisi, onunla ilgili “eğitim” almaktır. Bilmediğimiz, nasıl yapılacağını öğrenmediğimiz işleri iyi yapamayız. Öğrenmenin amacı, öğrenilenlerin gerektiğinde kullanılmasıdır. Daha farklı bakış açılarıyla yapılmış tanımlarının da olmasına karşın, bilgiye sahip olma, öğrenme; onu gerektiğinde kullanma ise eğitim olarak adlandırılır. Bazı yazarlar, birlikte yaşamın olduğu her yerde kuralların da olması gerektiğini unutup, “eğitim” sözcüğüne bile, insanı robotlaştırma sanarak karşı çıkarlar. Oysa eğitim, davranış ezberletmekle değil, uygun davranışı bireyin bulmasına yardım etmekle olur. Sınıf yönetiminin ana amaçlarından birisi, eğitilmiş, davranışlarının bilincinde olan, neleri, nerede, ne zaman, nasıl yapması veya yapmaması gerektiğini düşünebilen, bilip uygulayabilen insanların yetiştirilmesine katkıda bulunmaktır.

Yönetim, Eğitim Yönetimi

Yönetim, temelde insan davranışlarının yönlendirilmesidir. Kendi kendine çalışan makine sistemlerin oluşumu ile birlikte, yönetim, hedeflerin (ulaşılacak sonuçların) belirlenmesi, hedeflere götürücü kararların alınması, kararların uygulanması, düzeltilip geliştirilmesi şeklinde işleyen bir süreçler bütünü olarak görülmüştür. Eğitimle ilgili kaynakların kullanımı da eğitim yönetimi bütününü oluşturur. Bu bütün, bizim ülkemizde merkez ve taşra yönetimi şeklinde düzenlenmiştir. Merkez yönetimi, Milli Eğitim Bakanlığı ve bağlı merkezî örgütlerin yönetimidir. İl ve ilçe eğitim örgütlerinin yönetimi, merkez örgütünün il ve ilçelerdeki birimlerinin (taşra) yönetimidir.

Milli Eğitim Bakanlığı merkez örgütü dışında kalan, il-ilçe eğitim yönetimlerinin en dönümcül ögesi, okul yönetimidir. Çünkü okul, eğitsel çabaların ürüne en yakın gerçekleştiği merkezdir. Okulun tipik bir özelliği, çevresinin eğitim merkezi oluşudur. Okul, yalnızca kendisine gelen öğrencilerin değil, çevrenin de eğitiminden sorumludur. Bu gerçek, okul yönetimi alanını, okul sınırlarının çok dışına taşır, okulu çevredeki diğer kurumlarla iş birliği ve eş güdümle çalışmak durumunda bırakır. Bu nedenle okul yöneticisi, sınıf yöneticisi olan öğretmen ile çevre yöneticileri olan muhtar, il-ilçe yönetim müdürleri, yerel yönetim görevlileri arasında bir konumdadır. Onun işi, eğitim amacıyla, bütün bu görevlilerin kullanabileceği kaynakları “öğrenci” için yararlı kılabilmektedir.

Sınıf Yönetiminin Kapsamı

Sınıf, benzer hazır bulunuşluk düzeyindeki insanların, eğitim amacıyla bir araya geldikleri her tür mekânın ve grubun adıdır. Sınıf yönetimi de mekânın, öğrencilerin ve kaynakların yönetimidir. Uygun öğrenme çevresi hazırlama, bu çevredeki olanak ve ortamı, kuralları, öğrenme düzenini, süreçlerini oluşturma ve kullanma, sınıf yönetimi olarak adlandırılır. Öğrenme ve deneme engellerinin en aza indirilmesi, kaynakların en iyi şekilde kullanılması, katılımlı ve uygulamalı etkinliklerin gerçekleştirilmesi, iyi bir sınıf yönetimi için gereklidir.

Sınıf yönetiminin bir alanı, eğitsel hazırlıkların yönetilmesidir. Bunlar, fiziksel düzenlemeler ve planprogram hazırlıkları olarak iki grupta toplanabilir. Okulun eğitim için ayıracağı alanların fiziksel uygunluğunun sağlanması için yapılacak çalışmalar, fiziksel düzenlemelerdir. Sınıfın yerinin insan sağlığına uygunluğu, mekân genişliğinin öğrenci sayısına uygunluğu, oturma yerleri dışında, mekânın diğer eğitsel etkinlikler için yeterliği, eğitsel araçların hazırlanması, ısıışık-gürültüsüzlük-renk-temizlik-estetik gereklerinin sağlanması, yerleşim ve işleyiş düzeni, bu tür düzenlemelerdendir.

Eğitsel hazırlıklar, öğretmen, öğrenci, yönetici ve diğer ilgililerce, iş birliği ve eş güdüm gözetilerek gerçekleştirilir. Bu yöntemin kullanılacağı bir hazırlık dilimi de, plan-program hazırlıklarıdır. Eğitsel amaçların çözümlenmesiyle ulaşılan hedefler esas alınarak, bu hedeflere götürücü bir planın yapılması, günlük plan (ders planı) olarak ayrıntılı bir biçimde programa dönüştürülmesi işlerinin yönetimi de sınıf yönetiminin alanlarındandır. Sınıf yönetiminin bir alt alanı da eğitim sürecinin yönetilmesidir. Eğitsel etkinliklerin, hedef belirlemekten düzeltme ve geliştirmeye varan çizgideki çabaların yönetimi, özellikle öğrenmenin sağlanması açısından önemlidir. Zaman yönetimi eğitsel etkinliklere ayrılan zamanı çoğaltmak ve en uygun dağılımını yapmak amacıyla gerçekleştirilen bir sınıf yönetimi alanıdır. Sınıfın ilişki düzeninin yönetimi, sınıf yönetimi alanlarından bir başkasıdır. Eğitim sürecindeki kuralların belirlenmesi, öğrenci-öğretmen, öğrenci-öğrenci ilişkilerinin amaçlara gidişi kolaylaştırıcı hâle getirilmesi, güç ilişkisi yerine adalet ve anlayış ilişkisinin kurulması, bu alanın amaçlarındandır.

Sınıf yönetiminin alanlarından biri de sınıftaki davranış düzeninin yönetimidir. Sınıfın, istenen davranışların kolayca sergilenebileceği hâle getirilmesi, sınıf ikliminin olumlu hâle getirilmesi, sorunların, istenmeyen davranışların önlenmesi, değiştirilmesi etkinlikleri, bu yönetim alanı içinde yer alır.

Sınıf Yönetiminde Modeller

Tepkisel model, bir durum, oluşum ya da davranışa karşı hedefler belirlenerek tepki gösterilmesini içerir. İstenen duruma dönüşü sağlamak için, genellikle ödül veya ceza türü yaptırımları içerir şekilde kullanılmaktadır. Cezanın karşı tepkisinin olumsuzluklarından kaçınabilmek için modelin, ceza yerine, hedeflenen yeni duruma götürücü, yeni düzenlemeleri içermesi önerilir.

Önlemsel model, tepkiye ve ona neden olan istenmeyen duruma yol açmamak için, istenen durumdan sapmamanın önlemlerini almayı içerir. Eğitim sürecindeki düzenlemeler, önceden planlanarak, olasılıklar gözetilip önlemleri alınarak yapılmalıdır.

Öğrencilerin fiziksel, deneyimsel, duygusal gelişim özelliklerinin gözetildiği, eğitsel etkinliklerin bunlara göre planlanıp gerçekleştirildiği model, gelişimsel model dir. Öğrenci gelişiminin çeşitli aşamalarında gözlemlenebilecek olan kişisel özelliklerin gözetilerek eğitsel yaşamın düzenlenmesi, öğrenci direncinin yerine yardım ve isteğini koyacağından, çok sık kullanılması önerilen bir modeldir.

Bütünsel sınıf yönetimi model i, önlemsel ve gelişimsel modelin özelliklerine öncelik vermeyi ve gerektiğinde tepkisel modeli kullanmayı da içerir. Özellikle, karmaşıkkapsamlı durumlarda, diğer modellerden birinin yetersiz olacağı düşünüldüğünde ve bir modelin olumlu yanlarından yararlanıp, olumsuz yanlarını diğer modellerin olumlu yanlarıyla ortadan kaldırmak amacıyla kullanılması önerilir.

Sınıf Yönetiminde Temel Özellikler

Sınıf yönetimi, yalnızca öğrenci davranışının oluşturulmasına değil, öğrencinin sınıf yönetimi etkinlikleri, öğrenciler için bir “sosyalleşme süreci” alıştırmaları ve uygulamaları olarak hizmet etmelidir. Eğitimde öncelikli amaç, bireyde istendik yönde davranış değişikliği oluşturarak onu toplumsal yaşama hazırlamaktır. Etkili bir sınıf yönetiminin dönümcül (kritik) ögesi öğretmendir, çünkü sınıf orkestrasının şefi odur. Öğretmen, diğer ögelerin belirleyicisi, bütünleştiricisidir. Öğrencilerin özellikleri, hazır bulunuşluk düzeyleri, istek ve beklentileri; okul yönetiminin ortam ve olanak sağlayıcı, kolaylaştırıcı, destekleyici olarak tutumu; çevrenin eğitsel amaçlara uygun davranışlar sergileyen yaşama biçimi sınıf yönetimini etkiler.

Sınıf yönetimi, eğitim etkinliklerinin sürekliliğini ve kalitesini artırmaya yönelik bir eğitimin aracı olmalıdır. İyi bir sınıf yönetimi, öğrenci başarısının artmasına hizmet eder. Sınıf yönetimi, başarının ana değişkenlerinden olan ortamı düzenleyerek, öğrenciyi güdüleyerek, öğretim sürecini geliştirerek ve istenmeyen davranışları azaltarak öğrenci başarısı üzerinde olumlu etkiler sağlar.

Sınıf yönetimi; öğrencilerin, ortamın, programın, ders araçlarının, diğer derslerin, aile, çevre ve okulun özelliklerinin bileşimli ve etkileşimli olarak gözetilmesini, bunlardan yararlanılmasını gerektiren zor bir iştir. Sınıf yönetiminin bu parçaları ve onların alt parçaları arasındaki sürekli etkileşim, sürekli bir değişim oluşturur. Bu kararsız ortamda öğrencileri hedeflere ulaştırabilmek için öğretmenin çok dikkatli, hazırlıklı, önlem alıcı, kestirici, duyarlı olması gerekir. Öğretmen, sınıftaki öğrencileri bir bütün olarak görmemeli, herkesin bireysel farklılıklarıyla ayrı bir dünyası olduğunu bilip, buna ulaşarak öğrencileri başarıya götürmelidir. Sınıf yönetimi uygulamaları, öğrencilerin gelişim evrelerine göre de değişir.