Maliyet Analizleri Dersi 7. Ünite Sorularla Öğrenelim

Safha maliyeti sisteminde eşdeğer birim kavramına neden ihtiyaç duyulmaktadır?

Safha maliyeti sisteminde, her bir safhada işlem gören mamullere, ilgili safhada gerçekleşen üretim maliyetlerinin doğru bir şekilde dağıtılabilmesi için, eşdeğer birim sayısına gereksinim duyulmaktadır. Bir safhada birim maliyetlerin belirlendiği anda, genellikle, üretimi henüz tamamlanmamış, bir başka ifade ile kısmen tamamlanmış, bazı birimler vardır. Üretimi kısmen tamamlanmış bu birimler, matematiksel olarak, üretimi her şeyi ile tamamlanmış birimler cinsinden ifade edilebilecek eşdeğer bir sayıya dönüştürülür. Böylece, kısmen tamamlanmış ve her şeyi ile tamamlanmış mamuller, bir başka kavram ile açıklanmaktadır. Böylelikle eşdeğer birim kavramı ile her bir safhanın çıktılarının (o safhanın nihai mamulü, o safhanın yarı mamulleri ve o safhaya ait fire veya bozuk mamulleri olabilmektedir.) tam mamul cinsinden ifade edilmesi sağlanmaktadır. 

Safha maliyeti sisteminde mamul ve yarı mamul maliyetlerinin hesaplanmasında izlenmesi gereken beş aşama nedir?

Safha maliyeti sisteminde mamul ve yarı mamul maliyetlerinin hesaplanmasında izlenmesi gereken beş aşama:

1. Aşama: Fiziki akımların belirlenmesi,
2. Aşama: Eşdeğer birim sayısının belirlenmesi,
3. Aşama: Toplam üretim maliyetlerinin hesaplanması
4. Aşama: Birim eşdeğer mamul maliyetlerinin hesaplanması
5. Aşama: Mamullerin ve yarı mamullerin maliyetinin hesaplanması

Eşdeğer birim ne ifade etmektedir?

Eşdeğer birim, genel anlamda safha maliyeti sisteminde her bir safhanın tüm çıktılarının nihai (bitmiş, tamamlanmış) mamuller cinsinden ifade edilmesi şeklinde tanımlanabilir. Her bir safhanın çıktıları (o safhanın nihai mamulü, o safhanın yarı mamulleri ve o safhaya ait fire veya bozuk mamulleri) tam mamul cinsinden ifade edilmesi ise, bir başka ifade ile, çıktıların ortak bir paydada olarak ifade edilmesidir.

İlk-Giren-İlk-Çıkar yöntemi, tartılı ortalama maliyet yöntemine göre stokların maliyetlerini neden gerçeğe daha uygun yansıtmaktadır?

Üretim sürecinde de İlk-Giren-İlk-Çıkar yöntemi kullanılıyorsa, stokların maliyetlerini; tartılı ortalama maliyet yönteminden daha çok İlk-Giren-İlk-Çıkar yöntemi, gerçeğe uygun yansıtacaktır. Çünkü, dönem sonu yarı mamul stokları bu dönemde yapılan işlerle üretilmeye çalışılmıştır. Dönem sonu yarı mamul stoklarına maliyet yüklenirken, İlk-Giren-İlk-Çıkar yönteminde cari dönem maliyetleri kullanılırken, tartılı ortalama maliyet yönteminde cari dönem maliyetleri ile bir önceki dönemin maliyetleri karıştırılır.

Dönem başı yarı mamulün hesaplamalar üzerine etkisinin belirlenmesi için kullanılan stok değerleme yöntemleri nelerdir?

Üretim maliyeti raporunu hazırlamaya geçmeden önce, hesaplamaları yapılacak üretim safhasında eğer dönem başı mamul stokları varsa, hesaplamaları yapılacak yarı mamullerin maliyetlerinin hesaplamayı yaptığımız dönemin maliyetleriyle ne şekilde ilişkilendirileceği konusunda bir varsayımda bulunulmalıdır. Bu nedenle dönem başı yarı mamulün hesaplamalar üzerine etkisini belirlemek amacıyla kullanılan stok değerleme yöntemleri:

• İlk-Giren-İlk-Çıkar (FİFO) ve
• Tartılı ortalama maliyet yöntemleridir.

İlk-Giren-İlk Çıkar yönteminin varsayımları nelerdir?

İlk-Giren-İlk Çıkar yönteminin varsayımları aşağıda sıralanmıştır:

• İlk-Giren-İlk-Çıkar yöntemi, dönem içinde üzerinde ilk olarak çalışılan ve üretimi ilk olarak tamamlanarak üretim hattından çıkarılan birimlerin, dönem başı yarı mamul stokları olduğunu varsayar.
• Dönem başı yarı mamulleri tamamlanmadan yeni birimlerin üretimine başlanmadığı kabul edilir.
• Dönem başı yarı mamul stoklarına, sanki, ayrı bir grup mamulmüş gibi davranılır ve bunlar üretimine bu dönem başlanarak bu dönem tamamlanan mamullerden ayrılarak izlenir.

Maliyet muhasebesi açısından safha kavramı ne ifade etmektedir?

Safha; evre, faz demektir. Aynı şey üzerinde görülen değişik hallerden her birine de safha denilmektedir. Maliyet muhasebesi açısından bir üretim sürecinde birbiri ardınca yerine getirilen üretim işlemlerinin her biri, safha (evre) olarak tanımlanabilir. Bir başka ifade ile, mamulün nihai şeklini alıncaya kadar işlem gördüğü çeşitli üretim aşamalarının her biri, “safha” olarak tanımlanır.

Bir işletmenin dönem başı yarı mamul stokları %70'i tamamlanmış olup 8.000 birimdir. İşletme, dönem içinde üretimine başlamış olduğu 14.300 birim mamulü tamamlamış ve dönem içinde üretimine başlamış olduğu 4.200 birim mamulün %65'ini tamamlanmıştır. Söz konusu safhanın dönem içindeki eşdeğer biri sayısı kaçtır?

Bu bilgilerden yola çıkarak söz konusu safhanın dönem içindeki eşdeğer birim sayısı aşağıdaki gibi
hesaplanabilir:

• Dönem başı yarı mamulleri tamamlamak için yapılan işin eşdeğer birim miktarı=8.000 birim x (%100-%70)= 2.400 Eşdeğer Birim
  • Açıklama: Dönem başında yarı haldeki mamuller %70 tamamlanmış olduğundan, hesaplama yapılan dönem içinde bu yarı mamullerin geri kalan %30’luk kısmı tamamlanacaktır. Bu nedenle dönem başı yarı mamulleri tamamlamak için hesaplama yapılan cari dönemde dönem başı yarı mamullerle ilgili %30 x 8.000 birim = 2.400 eşdeğer birimlik iş yapılmıştır.
• Dönem içinde üretimine başlanarak tamamlanan birimlerin eşdeğer birim miktarı = 14.300 birim x %100 = 14.300 Eşdeğer Birim
  • Açıklama: Dönem içinde üretime başlanıp tamamlanan 14.300 birim, cari dönemde tamamlandığından dolayı,  bu grup mamullerin eşdeğer birim cinsinden ifadesi 14.300 birim x %100 = 14.300 eşdeğer birim olacaktır.
• Dönem sonundaki yarı mamuller üzerinde dönem içinde yapılan çalışmaların eşdeğer birim miktarı = 4.200 birim x %65  = 2.730 Eşdeğer Birim
  • Açıklama: Dönem sonu yarı mamuller üzerinde bu dönem yapılan çalışmaların oranı %65 olduğundan, miktar olan 4.200 yarı mamul birimi ile tamamlanma derecesi %65 çarpılarak, 2.730 eşdeğer birim bulunur. Bu birimlerin tamamlanması için geriye kalan işlemler tamamlanamadığı için, sadece %65’lik miktarı bu dönem tamamlanmış gibi düşünülmektedir.

İlgili safhanın toplam eşdeğer birim miktarı = 2.400 + 14.300 + 2.730=19.430 Eşdeğer Birim

Safha maliyeti sisteminde doğrudan ilişki kurulamayan maliyetler, esas maliyet yerlerine nasıl dağıtılmaktadır?

Dağıtım işlemi, doğrudan ilişki kurulamayan maliyetler için gerçekleştirilir. Bu tür genel üretim maliyetleri ise, esas üretim maliyet yerlerine üç aşama sonunda yüklenebilmektedir:

• Birinci aşamada; dağıtılacak genel üretim maliyetleri, dağıtım anahtarları (ölçüleri) yardımıyla yardımcı maliyet yerleri ile esas üretim maliyet yerlerine dağıtılır. Bu işlem “birinci maliyet dağıtımı” olarak adlandırılmaktadır.
• Maliyet dağıtımı işleminin ikinci aşmasında, birinci maliyet dağıtımı sonrasında yardımcı (hizmet, tali, ikincil) maliyet yerlerinde birinci aşama sonrasında toplanan maliyetler, yine dağıtım anahtarları aracılığıyla esas üretim maliyet yerlerine, belirli yöntemlerden uygun olanı seçilmek suretiyle, dağıtılır. İkinci dağıtım sonucunda tüm maliyetler esas üretim maliyet yerlerinde toplanmaktadır. Böylece, tüm üretim maliyetleri esas üretim maliyet yerlerinde toplanmış olmaktadır.
• Bu işlemler sonrasında, birim üretim maliyeti hesaplamalarında kullanacağımız bölme işlemimizin payı elde edilir. Bölme işlemindeki payda ise, ilgili esas üretim gider merkezinin iş hacmi (kapasite ölçüsü) olacaktır. Çünkü, bu aşamada artık işletme için tek bir yükleme oranı yerine, bölümsel iş hacmi (kapasite) ölçülerini kullanılması birim maliyetin hesaplanmasında daha doğru ve daha gerçekçi sonuçların hesaplanmasına yardımcı olur.

Safha maliyeti sisteminde işletme içerisindeki hangi birimler safhayı oluşturabilirler?

Mamullerin üretilirken geçtikleri üretim aşaması anlamında kullanılan safhayı (evreyi):

• Üretim merkezi,
• Bölüm,
• Atölye,
• Maliyet yeri veya
• Sorumluluk merkezi

gibi birimler oluşturabilir.

Her bir esas üretim maliyet yerine ait üretim maliyetlerinin ayrı şekilde takip edilebilmesi için hesaplar ne şekilde açılmaktadır?  

Her bir işlem (esas) üretim maliyet yerinde işlemi tamamlanan mamuller, bu safhadaki toplam üretim maliyetleri ve bu safhada fiziki olarak işlemi tamamlanmış mamuller ile birlikte bir sonraki safhaya aktarılmaktadır. Burada önemle üzerinde durulması gereken nokta, her bir esas üretim maliyet yerinin üretim maliyetleri ayrı hesaplarda izlenmelidir. Bu amaçla her esas üretim maliyet yeri için ayrı olacak şekilde ve “I.safha, II.safha” gibi üretim aşamasını ifade edecek biçimde, 151 YARI MAMULLER-ÜRETİM HESABI açılır.

Maliyetlerin belirlenmesi noktasında safha maliyeti sistemi ve sipariş maliyeti sistemi arasındaki temel farklılık nedir?

Safha maliyeti sisteminde üretim maliyetleri safhalarda toplanır. Üretim maliyetleri, sipariş maliyeti sisteminde olduğu gibi, tek tek her bir mamul ya da mamul grubu açısından izlenmeyip, üretim safhaları itibariyle izlenmektedir. Bu nedenle, safha maliyeti sistemi, işlemlerini sipariş maliyeti sisteminin tersine yürütür. Sipariş maliyeti sisteminde her mamul veya mamul grubunun maliyetini diğerlerinden ayrı olarak ele almak gerekirken, safha maliyeti yönteminin uygulandığı işletmelerde üretilen mamuller birbirine benzedikleri için bunların maliyetlerini ayrı ayrı hesaplamaya gerek yoktur.

Birim maliyet belirleme döneminde bir safhada %40 oranında tamamlanmış 2.000 adet yarı mamul vardır. Bu yarı mamuller için eşdeğer birim sayısı kaçtır?

Eşdeğer Birim Miktarı= Yarı Mamul Miktarı x Tamamlanma Derecesi

Eşdeğer Birim Miktarı = 2.000 x %40=800 eşdeğer birimdir.  

Her bir safhada belirli bir dönemde gerçekleştirilen üretim miktarını eşdeğer birim cinsinden hesaplayabilmek için hangi unsurların dikkate alınması gerekmektedir?

Her bir safhada belirli bir dönemde gerçekleştirilen üretim miktarını eşdeğer birim cinsinden hesaplayabilmek için ilgili safhanın aşağıdaki üç grup birimi göz önünde bulundurması gerekir. İlgili safhadaki;

• Dönem başındaki yarı mamulleri herşeyi ile tamamlamak için yerine getirilen çalışmaların eşdeğer birim sayısı,
• Dönem içinde üretimine yeni başlanarak üretimi tamamlanan mamullerin eşdeğer birim sayısı, ve
• Dönem sonundaki yarı mamuller üzerinde dönem içinde yapılan çalışmaların eşdeğer birim
  sayısıdır.

Safha maliyeti sisteminin uygulama alanı bulabilmesi için üretim işletmelerinin hangi niteliklere sahip olması gerekmektedir?

Safha maliyeti sisteminde, üretim işletmelerinin “birim” ya da “toplam” üretim maliyetinin doğru bir biçimde ortaya konması amaçlanmaktadır. Bu maliyetleme sisteminin uygulama alanı bulabilmesi için üretim işletmelerinin şu niteliklere sahip olması gerekmektedir:
• Kitlesel (seri) üretim yapıyor olması,
• Üretim süresinin çok kısa olması,
• Ürünlerin homojen (birbirinin benzeri) olması,
• Üretilen her bir mamul için “Sipariş Maliyet Kartı” açılması olanaksız ya da açılabilse de bu işlemin işletmeye faydasının olmaması veya maliyetinin yüksek olması.

Tamamlanmış bir mamulün o aşamaya gelene kadar toplanan bütün maliyetleri hangi hesaba aktarılmaktadır?

Üretimin tüm safhalarından geçerek tamamlanmış bir mamulün o aşamaya gelene kadar ki toplanan maliyetleri 152 MAMULLER HESABI’na aktarılırken, mamul de fiziki olarak satılmak üzere ambara gönderilir.

Safha maliyeti sisteminde maliyetlerin akışı sırasında dikkat edilmesi gereken noktalar nelerdir?

1. Her bir esas üretim maliyet yerinin üretim maliyetleri ayrı hesaplarda izlenmelidir. Bu amaçla her esas üretim maliyet yeri için ayrı olacak şekilde ve “I.safha, II.safha” gibi üretim aşamasını ifade edecek biçimde, 151 YARI MAMULLER-ÜRETİM HESABI açılır.
2. Mamulün I. safhada gördüğü işlemler nedeniyle yüklenilen I.safha toplam üretim maliyetleri, mamul II.safhaya gönderilirken II.safhanın 151 YARI MAMULLER-ÜRETİM HESABI’na devredilmektedir. Bundan başka safha varsa, aynı işlemler bunlar içinde tekrarlanmaktadır.
3. Direkt ilk madde ve malzeme, direkt işçilik ve genel üretim maliyetlerinden oluşan üretim maliyetleri, doğrudan doğruya ilgili oldukları tüm esas üretim yeri ile (safhalarla) ilişkilendirilir.
4. Mamuller tek bir üretim sürecinden değil de birden fazla üretim safhasından, örneğin; iki safhadan geçerek üretiliyor ise, mamulle ilgili II.safhada da işlem tamamlandıktan sonra, 152 MAMULLER HESABI ürünün satışı üzerine tamamlanan ve mamul stoklarına devredilen ürün maliyeti kadar azaltılıp, 620 SATILAN MAMULLERİN MALİYETİ HESABI aynı tutarda borçlandırılmaktadır.