Maliyet Analizleri Dersi 4. Ünite Sorularla Öğrenelim

Genel üretim maliyetlerini tanımlayabilir misiniz?

Genel üretim maliyetleri; yarı mamul ve tamamlanmış mamul ile ilişkili olan ancak ekonomik olarak anlamlı bir şekilde bu maliyet nesnelerine doğrudan (direkt) aktarılamayan, tüm üretim maliyetleridir. Bir başka bakış açısıyla tanımlanması gerekirse, genel üretim maliyetleri; direkt ilk madde/malzeme maliyetleri ve direkt işçilik maliyetleri dışında kalan üretim maliyetlerini içerir. Genel üretim maliyetleri, üretimle ilgili olan ve üretime dolaylı (endirekt) olarak aktarılabilen maliyetleri içerir. Bilindiği gibi,
direkt ilk madde/malzeme maliyetleri ve direkt işçilik maliyetleri, üretilmekte olan mamullere doğrudan (direkt) aktarılabilmektedir. Buna karşılık, genel üretim maliyetleri ile mamuller arasında doğrudan bir ilişki kurulabilmesi mümkün değildir. Genel üretim maliyetlerinin üretime destek maliyetleri, işletme maliyetleri, üretim endirekt maliyetleri, endirekt üretim maliyetleri, fabrika genel maliyetleri, üretim genel maliyetleri gibi kavramlarla da tanımlandığı görülmektedir.

Pazarlama elemanı maaşı genel üretim maliyeti olarak kabul edilebilir mi?

Pazarlama elemanı maaşı genel üretim maliyeti olarak kabul edilemez. Çalışan kişi pazarlama fonksiyonunu yerine getirmek için çaba sarf etmektedir. Bir başka ifade ile üretim dışı bir fonksiyonun yürütülmesi amacıyla bir faaliyet yerine getirdiği için pazarlama elemanının maaşı, genel üretim maliyeti değil, pazarlama-satış ve dağıtım giderleri içinde izlenebilir.

Kanunlarımızı da dikkate alarak düzenlenen finansal tablolarda raporlanan her mamulün maliyet hangi unsurları içermelidir?

Kanunlarımızı da dikkate alarak düzenlenen finansal tablolarda raporlanan her mamulün maliyeti, aşağıdaki maliyet unsurlarını içermelidir:
• Direkt ilk madde/malzeme maliyetleri
• Direkt işçilik maliyetleri
• Genel üretim maliyetleri

Genel kabul görmüş ilkelere göre genel üretim maliyetleri nasıl raporlanır?

Genel kabul görmüş ilkelere göre de genel üretim maliyetleri, üretim işletmesinin düzenlemesi gereken bilançosunda yarı mamul ve mamul stokları unsurlarının, gelir tablosunda da satılan mamullerin maliyeti içerisinde raporlanmalıdır.

Yönetim, pazarlama-satış-dağıtım, araştırmageliştirme, genel yönetim ve finansman fonksiyonları ile ilgili faaliyet giderleri nasıl raporlanır?

Genel anlamda üretim dışı olarak tanımlanabilecek; yönetim, pazarlama-satış-dağıtım, araştırmageliştirme, genel yönetim ve finansman fonksiyonları ile ilgili faaliyet giderleri; finansal raporlarda mamul maliyetinin bir parçası olarak değil, mamul maliyetinden ayrı olarak raporlanır. Genel kabul görmüş ilkeler; pazarlama-satış-dağıtım, genel yönetim maliyetleri ve finansman maliyetlerini mamul maliyeti olarak kabul etmediğinden, bunlar oluştukları muhasebe döneminin gelir tablosunda “dönem gideri” olarak raporlanırlar. Örnek olarak, mamulün bünyesinde yer alan genel üretim maliyeti, satış sonrasında “Satılan Malın Maliyeti” adı altında gelir tablosunda yer almaktadır.

Genel Üretim Maliyetlerinin Özellikleri nelerdir?

• Genel üretim maliyetleri ile mamuller arasında direkt (doğrudan) bir ilişki kurulamamaktadır.
• Genel üretim maliyetleri mamullere doğrudan aktarılamadığı için, ancak dağıtım yoluyla mamullerle buluşturulabilmektedir. Bu nedenle, genel üretim maliyetleri maliyet dağıtımının esasını oluştururlar.
• Genel üretim maliyeti, birbirinden farklı özelliklere ve davranışlara sahip çeşitli alt maliyet unsurlarının bir araya gelmesinden oluşur.
• Genel üretim maliyetlerinin bir bölümü, finansal dönem içinde düzensiz aralıklarla ve farklı tutarlarda ortaya çıkarlar.
• Genel üretim maliyetlerinin fiili tutarları mamul maliyetinin saptanması gerektiği anda genellikle belirlenemez.
• Genel üretim maliyeti alt unsurlarından kimilerinin dönemlik toplam kesin tutarları belirlenmiş olsa bile, bu maliyet tutarlarının ne kadarlık kısmının üretim maliyetlerinin içine konulacağını önceden belirlemek mümkün değildir.
• Genel üretim maliyetleri birim maliyet hesaplama yöntemlerinin birçoğunun temelini de oluşturmaktadır. Şöyle ki genel üretim maliyetlerinin mamul maliyetlerine kısmen veya tamamen yüklenmesine göre, farklı maliyet yöntemlerinin oluşması söz konusudur.
• Son yıllarda üretim işletmelerinde ileri üretim tekniklerinin ve yöntemlerinin uygulanması, otomasyona dayalı üretim sistemlerinin hızla artması, kullanılan ilk madde/malzeme türlerinde değişikliklere gidilmesi; toplam üretim maliyetleri içerisindeki direkt ilk madde/ malzeme ve direkt işçilik maliyetlerinin oranının düşmesine, genel üretim maliyetlerinin oranının yükselmesine yol açmıştır.

Bu açıklamalardan da anlaşılabileceği gibi genel üretim maliyetleri, maliyet analizinin önemli ve
içeriği en kapsamlı üretim maliyeti unsurunu oluşturmaktadır.

Genel Üretim Maliyetlerinin Çeşitleri nelerdir?

İşletmelerde birbirinden farklı genel üretim maliyetleri ile karşılaşılmaktadır. “1 Sıra No.lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği”nde belirtildiği gibi maliyet çeşitleri, bir mamulün üretiminde katlanılması gereken maliyetlerin bünyesindeki harcama çeşitlerini ifade eder. Bu hesaplar, kuruluşların bünyelerine uygun biçimde detaylandırılır.” Genel üretim maliyetlerinin çeşitleri de sınıflandırılırken tebliğde belirtilen bu açıklamadan hareket edilmiş ve genel üretim maliyetlerinin çeşitleri aşağıdaki şekilde sınıflandırılmıştır.

• İlk madde ve malzeme maliyetleri
• İşçi ücret ve maliyetleri
• İşçi ücret ve maliyetleri
• Dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler
• Çeşitli maliyetler
• Vergi, resim ve harçlar
• Amortismanlar ve tükenme payları
• Finansman maliyetleri

Bu açıklamalardan anlaşılabileceği gibi nitelikleri farklı ve çok çeşitli maliyet unsurunu bünyesinde barındıran genel üretim maliyetlerinin sınıflandırılması, işletmenin türüne ve yöneticinin bu konuda elde etmeyi istediği ayrıntıya bağlıdır.

İlk madde ve malzeme maliyetlerinden hangileri genel üretim maliyetleri içinde ele alınır?

Direkt ilk madde ve malzeme dışında kalan üretimle ilgili tüm madde ve malzemelerin maliyeti, endirekt madde ve malzeme maliyeti başlığında toplanarak, genel üretim maliyetleri ana hesabı içinde ele alınmaktadır. Endirekt madde ve malzeme maliyetlerini oluşturan unsurların; yardımcı maddenin maliyeti ve işletme malzemesinin maliyeti olduğu, daha önceki açıklamalarda belirtilmişti. Gerek üretimde kullanılan kaynak elektrotları, yapıştırıcılar, çivi, raptiye, iplik, perçin çivisi gibi yardımcı maddeler gerekse makinelerin üretimde çalışabilir hâlde olabilmesi amacıyla kullanılan motor yağı, gres yağı ve üretim ortamında çalışılabilirliği sağlamak açısından kullanılan temizlik malzemeleri, temizlik bezleri ve fırçaları gibi işletme malzemeleri, endirekt madde ve malzemelere örnek olarak verilebilir. Bu madde ve malzemeler, üretim amaçlı olarak kullanıldıkça, genel üretim maliyeti ana hesabı başlığı altında toplanarak üretimin maliyetine yansıtılmaktadır.

İşçi ücret ve maliyetlerinden hangileri genel üretim maliyetleri içinde ele alınır?

Direkt işçiliğin dışında kalan ve belirli bir mamul ile kolayca eşleştirilemeyen üretimle ilgili tüm destek işçiliğinin maliyeti, endirekt işçilik maliyeti olarak tanımlanmaktadır ve bunların maliyeti genel üretim maliyeti ana hesabı içinde ele alınmaktadır.
Örneğin; makineleri üretime hazırlayan çalışanlar, bir montaj hattındaki makinelerin mekanik onarımını yapan işçiler, fabrikadaki formen veya ustabaşılar, kalite kontrol çalışanları, fabrikanın güvenlik ve temizlik çalışanları, endirekt işçiler olarak kabul edilir ve onların ücretleri ile diğer maliyetleri, genel üretim maliyeti olarak kabul edilir. Endirekt işçilerin; esas ücretleri, fazla çalışma primleri, üretim primleri, ikramiyeleri, sosyal güvenlik işveren primleri, gece
primleri, hafta tatili ve genel tatil ücretleri, her türlü sosyal yardımlar, işsizlik sigortası ödemeleri, yıllık izin ücretleri, kıdem tazminatı ödemeleri, bu sınıf içinde ele alınarak genel üretim maliyetleri ana hesabı içine girmektedir.

Memur ücret ve maliyetlerinden hangileri genel üretim maliyeti sınıfına girmektedir?

İşletmede memur olarak tanımlanan ve üretimi gerçekleştirmek amacıyla çalıştırılan, aylıklı yönetici, memur, büro personeli vb. için tahakkuk ettirilen ücret ve benzeri maliyetleri, bu maliyet sınıfına girmektedir. Örneğin; beyaz yakalı olarak tanımlanan üretim mühendisleri için ödenen maaşlar, ikramiyeler, fazla çalışma ücretleri, kıdem tazminatları, izin ve tatil ücretleri, sosyal yardımlar ve benzeri ödemeler bu sınıfa girerek, genel üretim maliyetleri ana hesabı altında izlenirler.

Genel üretim maliyetleri kapsamında değerlendirilen dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler nelerdir?

Dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler: Üretim tesislerinin ve ekipmanın kullanılabilmesi için işletme dışından satın alınan kanalizasyon, elektrik, su, doğal gaz ve iletişim için yapılan ödemeler, üretimle ilgili taşıtların ve benzeri sabit kıymetlerin işletme dışına yaptırılan bakım onarım maliyetleri, üretim tesislerinde çalışanların işletmeye taşınma maliyetleri bu sınıfa girer. Ayrıca, eğer dışarıdan sağlanıyorsa yemek hizmetleri maliyetleri, üretimle ilgili danışmanlık hizmeti maliyetleri, bu sınıfta ele alınarak genel üretim maliyetleri ana hesabı altında izlenirler.

Genel üretim maliyetleri kapsamında değerlendirilen çeşitli maliyetler başlığı altında incelenen maliyetlere örnek gösterebilir misiniz?

Üretimle ilgili (fabrika binası ve makine gibi) unsurların kirası ile sigortası, üretimde çalışanların yolluk maliyetleri, üretimle ilgili temsil ve ağırlama maliyetleri, üretimle ilgili dava-icra ve noter maliyetleri, kırtasiye maliyetleri, eğitim ve staj maliyetleri gibi maliyetler, bu grupta yer alır. Bu maliyetler, genel üretim maliyetleri ana hesabı içinde izlenir.

Genel üretim maliyetleri kapsamında değerlendirilen Vergi, resim ve harçlar hangileridir?

İlgili yasal düzenlemeler gereğince tahakkuk ettirilen ve üretimle ilgili tapu harçları, emlak ve çevre vergileri, üretimde kullanılan motorlu taşıtların vergisi, bu grupta yer alır ve genel üretim maliyetleri ana hesabı altında izlenir.

Hangi amortisman ve tükenme payları genel üretim maliyetleri kapsamında değerlendirilir?

Üretimle ilgili; binaların, tesislerin, makinelerin, ekipmanların, taşıtların, demirbaşların amortismanları bu gruba girer. Ayrıca, üretimle ilgili patent, lisans, telif, imtiyaz, ticari marka ve ünvan gibi bazı hukuki tasarruflar ile kamu
otoritelerinin işletmeye belirli alanlarda tanıdığı kullanma, yararlanma gibi yetkiler dolayısıyla yapılan harcamaların amortismanları da bu grupta düşünülmektedir. İşletmelerin sahip oldukları madenler, petrol yatakları, orman ve taş ocakları gibi doğal kaynakların değerlerindeki düşüşü ve bu duran varlıklara ilişkin tükenme payları, bu grupta ele alınır ve bunların tamamı genel üretim maliyetleri ana hesabı altında izlenir.

Genel üretim maliyetleri kapsamında değerlendirilen finansman maliyetleri hangileridir?

Üretimle ilgili endirekt madde ve malzeme alımında satıcılara ödenen vade farkları, vadeli alımlardan doğan kur farkları, bu alımlara ilişkin kredi sözleşme ve komisyon giderleri, bu sınıfta ele alınarak genel üretim maliyetleri ana hesabı altında izlenir.

Maliyet dağıtımı kavramını tanımlayabilir misiniz?

Maliyet dağıtımı; belirli bir maliyet nesnesi tarafından tüketilen kaynakların miktarı için direkt bir ölçü varolmadığında, maliyetlerin belirli bir maliyet nesnesine atanması sürecidir. Maliyet nesnesi ise ayrı olarak maliyetini ölçmek (belirlemek) istediğiniz bir “şey” veya faaliyettir. Örneğin; bir mamul, bir müşteri, bir dağıtım kanalı, bir proje, bir sipariş veya bir iş bölümü (departman), maliyet nesnesi olabilir.
Basit olarak, maliyet dağıtımı; bir maliyetin oransal olarak bir mamule atanmasıdır. Maliyet dağıtımı kavramı yerine; maliyet bölüşümü, maliyet tahsisatı, maliyet paylaşımı kavramları da kullanılmaktadır. “Dağıtım” kavramı, bir maliyetin bir mamule atanması için doğrudan bir yöntem bulunamadığını açıklamaktadır. Bu nedenle dağıtımı gerçekleştirenler, mamule maliyeti “yaklaşık olarak” yükleme yolunu seçmektedir.

Üretim yönetimi için gerekli olan gözetim faaliyeti nedeniyle çalıştırılan bu kişinin ücretiyle ortaya çıkan maliyet, mamul türlerinden birisine (örneğin; teneke kutu bir içeceğe) doğrudan aktarılamaz. Bunun nedeni sizce nedir?

Bunun nedeni, gözetim işini yapan ustabaşının, sadece bir tür içeceğin (örneğimizdeki teneke kutu içeceğin) değil, aynı zamanda, cam şişe gibi farklı türdeki içeceklerin de üretimini gözetlemiş olmasıdır. Bir başka ifade ile ustabaşının birden fazla türdeki içeceğe katkısı vardır ve her bir mamule katkısının ne kadar olduğunu belirleyebilmek mümkün olamamaktadır. Bu durumda, ustabaşının ücreti, dağıtım yoluyla yaklaşık bir tutar olarak, bir teneke kutu içeceğe veya cam şişe içeceğe atanmaktadır.

Maliyet Dağıtımının Amaçları nelerdir?

Genel üretim maliyetleri; mamullere dolaylı olarak atanır ve toplam maliyetlerin önemli bir oranını oluşturur. Genel üretim maliyetlerini mamullere dağıtırken yöneticilerin dört temel amacı vardır. Genel üretim maliyetlerinin mamullere dağıtılmasındaki bu amaçlar şöyledir;

• İşletme kararları için bilgi sağlamak
• Arzu edilen motivasyonu elde edebilmek
• Maliyetlerin doğrulanması veya harcamaların hesaplanması
• Kârın hesaplanması ve stokların değerlenmesi

Geleneksel olarak maliyet dağıtımı nasıl gerçekleştirilir?

Geleneksel olarak maliyet dağıtımı, temel olarak üç basamakta gerçekleştirilir.
• Birinci basamakta, genel üretim maliyeti hesaplarında biriktirilen maliyetler, dağıtım anahtarları (ölçüleri) aracılığıyla maliyet merkezlerine (gider yerlerine) dağıtılır. Böylece işletmede oluşan genel üretim maliyetleri; esas üretim (ana, birincil) ve yardımcı (hizmet, destek, ikincil) maliyet merkezlerine dağıtılmış olur. Bu işlem, birinci maliyet dağıtımı olarak tanımlanır.
• İkinci basamakta, birinci maliyet dağıtımı sonrasında hizmet (yardımcı, destek, ikincil) maliyet merkezlerinde toplanan genel üretim maliyetleri, dağıtım anahtarları (ölçüleri) ve farklı yöntemler yardımıyla esas üretim (ana, birincil) maliyet merkezlerine dağıtılır. Bu işlem, ikinci maliyet dağıtımı olarak tanımlanır. Bu dağıtım kimi zaman tekrar dağıtım olarak da açıklanmaktadır.
• Geleneksel maliyet dağıtımının üçüncü basamağında ise ilk iki basamak sonrasında esas üretim (ana, birincil) maliyet merkezlerinde toplanan genel üretim maliyetleri, yükleme anahtarları (ölçüleri) yardımıyla, mamullere yüklenir. Bu işlem de, üçüncü maliyet yüklemesi (dağıtımı) olarak tanımlanır.

Geleneksel Maliyet Dağıtımının Temelini Oluşturan Kavramlar hangileridir?

Maliyet dağıtımı sürecinde karşılaşılan kavramlardan önemli olanları aşağıda belirtilmiştir.

• Maliyet Merkezleri (Gider Yerleri)
• Dağıtım Anahtarları (Ölçüleri)
• Dağıtım (Yükleme) Oranı

Maliyet Merkezlerini (Gider Yerleri) tanımlayabilir misiniz?

1 Sıra No.lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği”nde maliyet merkezi (gider yeri); “üretim ve hizmetlerin yapıldığı ve maliyetlerin oluştuğu, örgütün bir birimini ya da birim içindeki bir yeri ifade eder” diye tanımlanmaktadır.

Maliyet merkezleri ne işe yarar?

Maliyet merkezleri; maliyetlerin planlanması, kontrol edilmesi ve dengeli bir biçimde toplanarak mamullere dağıtılmasını sağlar.

Maliyet merkezleri veya gider yerleri nerede oluşturulur?

Maliyet merkezleri veya gider yerleri; bir işletmede kendisine direkt veya endirekt maliyetlerin dağıtılabileceği; tanımlanmış bir çalışma alanı, bölüm, iş birimi, daire, servis, atölye, fonksiyon veya makinedir. Bir başka ifade ile, maliyet merkezi; bir işletmenin, maliyetleri olan ancak doğrudan gelir yaratamayan herhangi bir birimi, bölümü veya alt işletmesidir. Örneğin; işletmenin bakım onarım bölümü bir maliyet merkezidir ve doğrudan gelir getirmez. Büyük bir mobilya üretim işletmesinin maliyet merkezleri; kesme, boyama, montaj ve benzeri üretim bölümleri olabileceği gibi bilgi işlem veya kalite kontrol gibi bu bölümlere yardımcı olan hizmet bölümleri de olabilir. Maliyet merkezleri, bölümlerle sınırlı değildir. Bir bölüm içerisinde çok sayıda maliyet merkezi de olabilir. Örneğin; üretim bölümünde her bir montaj hattı bir maliyet merkezi olabilir. Hatta bir üretim hattında makineler gruplandırılarak, bir maliyet merkezini oluşturabilir. Örneğin; üretimde kullanılan robotlar bir maliyet merkezi olarak düşünülebilir. Büyük bir işletmenin farklı yerlerdeki üretim tesisleri de maliyet merkezi olabilir. Örneğin; bir bilgisayar üreticisinin Çin’deki üretim işletmesi ile Macaristan’daki üretim işletmesi, birer maliyet merkez olabilir.

Bir gömlek üretim işletmesinde, hangi maliyet merkezleri olabilir?

Bir gömlek üretiminde, esas üretim maliyet merkezleri ile yardımcı maliyet merkezleri olabilir. Bunların dışında pazarlama-satış ve dağıtım, araştırma-geliştirme ve genel yönetim gider merkezleri olabilir. Gömlek üretiminde esas üretim maliyet merkezlerini; ölçüm-kesim, dikiş, ütüleme ve paketleme maliyet merkezleri örnek olarak verilebilir. Yardımcı maliyet merkezlerini oluşturabilir ise madde/malzeme elleçleme, kalite kontrol, güvenlik, yemekhane, ısı merkezi gibi maliyet merkezleri örnek olarak verilebilir.

Muhasebe açısından işletmede ayrı maliyet merkezleri oluşturulmasının temel nedenleri nelerdir?

Muhasebe açısından işletmede ayrı maliyet merkezleri oluşturulmasının temel olarak dört nedeni
vardır:
1. Mamul maliyetlerinin daha doğru belirlenmesi,
2. Maliyetleri, maliyet merkezlerinde biriktirerek kontrol altına almak ve bu merkezlerin
sorumluluklarının belirlenmesi,
3. Bütçelere temel oluşturacak iş birimlerinin belirlenmesi, ve
4. Muhasebeleştirme için gerekli toplam maliyetlerin elde edilebilmesi.

Maliyetin kontrol edilebilmesi için gereken bölümlerin türleri kararlaştırılırken göz önünde bulundurulması gereken etkenler nelerdir?

Bir üretim işletmesi, genellikle mamul üretilecek şekilde organize edilerek bölümleme sağlanmıştır.
Maliyet bilgi sistemleri de üretim amaçları için gerekli bölümlemeye uyacak bir şekilde tasarlanmıştır. Maliyet bilgi sistemi üretim maliyetlerini bu bölümlemeye uygun olarak biriktirir. Maliyetin kontrol edilebilmesi için gereken bölümlerin türleri kararlaştırılırken göz önünde bulundurulması gereken etkenler şunlardır:
1. Her bölümdeki faaliyetlerin, süreçlerin ve makinelerin benzerliği,
2. Faaliyetlerin, süreçlerin ve makinelerin yerleşimi,
3. Üretim ve maliyetler için sorumluluklar,
4. Mamulün akışındaki faaliyetlerin birbirleri ile ilişkileri,
5. Bölümlerin veya maliyet merkezlerinin sayısı.

İşletmede çok az sayıda maliyet merkezi oluşturulması ya da maliyet merkezi sayısının attırılması ne ifade eder?

Eğer işletmede çok az sayıda maliyet merkezi oluşturulursa maliyet merkezinin içindeki faaliyetler birbirine benzer olmayacaktır. Bu nedenle, birçok uygulamada, maliyet merkezlerinin sayılarının artırılmasının, mamullere dağıtılan genel üretim maliyet paylarındaki doğruluk derecesini artırdığı gözlenmiştir. Maliyet merkezlerinin sayısındaki tercih, maliyet-fayda ölçütüne dayandırılmalıdır.

Maliyet merkezlerinin yöneticilerinin görevi nedir?

Maliyet merkezlerinin yöneticileri doğrudan maliyetlerden sorumludurlar ve bu sorumluluklarını yerine getirebilmek için, maliyetleri kontrol ederek düşük tutmaya çaba gösterirler. İşletmede maliyet merkezlerinin yöneticilerinden, bir yandan istenilen düzeyde faaliyet göstermesi istenirken diğer yandan da maliyetleri en düşük düzeyde tutması istenir.

Maliyet merkezleri (gider yerleri) nasıl sınıflandırılır?

Maliyet merkezleri (gider yerleri); “1 Sıra No.lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği”nde aşağıdaki sınıflara ayrılmıştır:
• Esas üretim gider yerleri
• Yardımcı üretim gider yerleri
• Yardımcı hizmet gider yerleri
• Yatırım gider yerleri
• Üretim yerleri yönetimi gider yerleri
• Araştırma ve geliştirme gider yerleri
• Pazarlama, satış ve dağıtım gider yerleri
• Genel yönetim gider yerleri.

Üretim fonksiyonu ile ilgili maliyet merkezleri nelerdir?

Maliyet merkezlerinin bölümlenmesinde yukarıda verilen maliyet merkezleri (gider yerleri) gruplanması esas olmakla beraber, işletmelerin çalışma alanı ile yürütülen faaliyetlerin teknik açıdan akışına uygun olarak açılacak maliyet merkezleri, bu verilen ana grup başlıkları altında yer alabilir. Bu sınıflandırmada üretim ile ilgili maliyet merkezlerini iki ana grupta toplamak mümkündür. Bunlar: • Esas üretim maliyet merkezleri,
• Yardımcı maliyet merkezleridir.

Esas üretim (ana, işlem, birincil) maliyet merkezlerinde yapılan işlemler nelerdir?

Esas üretim (ana, işlem, birincil) maliyet merkezleri: Esas üretim (ana, işlem, birincil) maliyet merkezlerinde; üzerinde çalışılan madde/malzemelerin şekli, yapısı ve biçimi işçiliklerden ve çeşitli makinelerden yararlanılarak değiştirilir veya parçaların montajı yapılarak, bir mamulün fiilen üretimi gerçekleştirilir. Esas üretim maliyet merkezlerinde mamul üretimine doğrudan katkıda bulunulur. Bir tekstil işletmesinde yıkama, kesme, tarama, bükme ve dokuma bölümleri esas üretim maliyet merkezlerine örnek olarak gösterilebilir. Bir mobilya işletmesinde ise kesme, planyadan geçirme, kaplama, döşeme, boyama ve montaj esas üretim maliyet merkezleri olabilir.

İşletmelerde esas üretim maliyet merkezlerinin oluşturulması için izlenecek yol nedir?

Genel üretim maliyetlerinin gerçek anlamda kontrol edilebilmesi ve mamullerin maliyetinin doğru olarak belirlenebilmesi için elbette, üretim bölümünün ayrı, birbiriyle ilgili ve bağımsızca idare edilen birimler halinde bölümlenmesi gerekir. Maliyetlerin belirlenmesi ve kontrolü amaçları için esas üretim maliyet merkezlerinin oluşturulması her işletmenin yönetimi için bir sorun olmuştur. Bu konuda yöneticilerin izlemesi gereken değişmez bir kural yoktur. İzlenen yaklaşım, çoğunlukla, her bir faaliyetin veya bir grup faaliyetin bir maliyet merkezi oluşturacağı şekilde, fonksiyonel faaliyetler boyunca üretim bölümünü bölümlere ayırmaktır.

Maliyetlerin dağıtımı sırasında kullanılan esas üretim maliyet merkezlerinin sayısını belirleyen faktör nedir?

Maliyetlerin dağıtımı sırasında kullanılan esas üretim maliyet merkezlerinin sayısı; maliyet sisteminin, maliyet kontrolü ve genel üretim maliyetleri dağıtım oranından hangisi üzerinde daha fazla durduğuna bağlı olarak değişebilmektedir.

Yardımcı (destek, ikincil) maliyet merkezlerinde yapılan işlemler nelerdir?

Yardımcı (destek, ikincil) maliyet merkezleri: diğer maliyet merkezlerine destek faaliyeti sunarak, mamulün üretimine dolaylı yolla katkıda bulunan maliyet merkezleridir. Madde/malzemenin şekli, yapısı ve biçimi değiştirilirken yürütülen faaliyetler bu maliyet merkezlerinde yürütülmemektedir. Bir başka ifade ile başlıklarındaki “yardımcı” kelimesinden de anlaşılabileceği gibi bu merkezlerde sadece destek faaliyetleri yürütülür. Bu merkezlerde yürütülen çabaların mamule doğrudan katkıları yoktur ve mamulle ilgili olarak fiziki bir çıktıları bulunmamaktadır.

Yardımcı maliyet merkezlerinde yürütülen faaliyetlere örnek verebilir misiniz?

Yardımcı maliyet merkezlerinde; üretim maliyet merkezlerindeki işlemleri kolaylaştırmak, iyileştirmek ve bu işlemleri desteklemek amacıyla değişik faaliyetler yürütülür. Örneğin; daha sağlıklı bir çalışma ortamını oluşturabilmek amacıyla, ısı yardımcı maliyet merkezi belirli bir çalışma ile işletme içindeki sıcaklık veya soğukluğun belirli bir düzeyde sabit kalmasını sağlar. Bilgi-işlem yardımcı maliyet merkezi tüm bilgisayarların işler durumda olması yönünde destek faaliyeti yürütür. Yemekhane yardımcı maliyet merkezi, belirli saatlerde yiyecek ve içecek sağlayarak, çalışanları destekler. Böylece, hem üretim maliyet merkezlerinde hem de yardımcı maliyet merkezlerinde yürütülen faaliyetlerin daha başarılı olarak yerine getirilmesi desteklenmektedir. Yardımcı maliyet merkezlerinin oluşturulması, maliyetlerin etkin olarak belirlenmesi ve kontrolü açısından önemlidir.

Dağıtım anahtarları veya dağıtım ölçüleri nedir?

Dağıtım anahtarları veya dağıtım ölçüleri; genel üretim maliyetlerinin maliyet merkezlerine dağıtılmasında ve maliyet merkezlerinde toplanan genel üretim maliyetlerinin maliyet nesnelerine yüklenmesinde kullanılan, finansal ve finansal olmayan ölçütlerdir.

Dağıtım anahtarlarına örnek verebilir misiniz?

Dağıtım anahtarları; direkt nitelikteki işçilerin çalışma saatleri (süreleri), kullanılan makinelerin çalışma saatleri (süreleri), tüketilen enerjinin kilovat saati, iş bölümlerinin işletme içinde kapladığı alan gibi miktarın bir türü olarak karşımıza çıkar.

Genel üretim maliyeti dağıtım oranı nedir?

İşletmenin genel üretim maliyetlerinin, birinci dağıtım yoluyla maliyet merkezlerine ya da birinci maliyet dağıtımı sonrasında yardımcı maliyet merkezlerinde toplanan genel üretim maliyetlerinin ikinci dağıtım yoluyla esas üretim maliyet merkezlerine dağıtımı, ortalama bir değer ile yerine getirilir. Bu ortalama değere, “genel üretim maliyeti dağıtım oranı” denir.