Envanter ve Bilanço Dersi 7. Ünite Özet

Giriş

Öz kaynaklarda değişiklik yaratan unsurlar gelir ve giderlerdir. Gelir işletmenin öz kaynağını artıran bir unsurdur. Giderler ise işletmenin öz kaynağını azaltan bir unsurdur. Her dönemin hasılat ve gelirleri aynı döneme ait maliyet, gider ve zararla karşılaştırılması dönemsellik kavramının gereğidir. Dönem sonunda gelirlerin ve giderlerin gerek ticari kârın, gerekse mali kârın belirlenmesi açısından kontrollerinin yapılması gerekir.

Gelir ve Giderlerin Sınıflandırılması

İşletmenin gelir ve giderlerini gösteren ve gelir tablosunun düzenlenmesini sağlayan hesaplara gelir tablosu hesapları denir. Tekdüzen hesap planında 6. grup hesapları gelir ve gider hesaplarına aittir. Gelir ve giderler, analize uygun Gelir Tablosu düzenlenmesini kolaylaştıracak şekilde sınıflandırılmıştır. İşletmelerin gelir ve giderleri;

1. Esas faaliyetlerden,
2. Esas faaliyet dışından

kaynaklanabilir.

Gelir Hesaplarının Sınıflandırılması

Geliri, muhasebe dönemi boyunca ortakların katkısı haricinde öz kaynaklarda artışa yol açan varlıkların değerinin artması, varlık girişleri veya borçlarda azalış şeklinde tanımlamak mümkündür. Gelirler gelir tablosunda esas faaliyet, esas faaliyet dışı ve olağandışı olarak sınıflandırılmıştır;

Esas Faaliyet Gelirleri

Esas faaliyet gelirleri aşağıdaki gelirlerdir:

• 600 Yurtiçi Satışlar
• 601 Yurtdışı Satışlar
• 602 Diğer Gelirler

Esas Faaliyet Dışı Gelirler

Esas faaliyet dışı gelirler aşağıdaki gelirlerdir;

• 640 İştiraklerden Temettü Gelirleri
• 641 Bağlı Ortaklıklardan Temettü Gelirleri
• 642 Faiz Gelirleri
• 643 Komisyon Gelirleri
• 644 Konusu Kalmayan Karşılıklar
• 645 Menkul Kıymet Satış Kârları
• 646 Kambiyo Kârları
• 647 Reeskont Faiz Gelirleri
• 648 Diğer Olağan Gelir ve Kârlar

Olağan Dışı Gelirler

Olağan dışı gelirler ise;

• 671 Önceki Dönem Gelir ve Kârları
• 679 Diğer Olağandışı Gelir ve Kârlardır.

Giderler genellikle nakit, nakit benzerleri, stoklar, maddi duran varlıkların işletmeden çıkışı veya bu varlıkların değerlerinde oluşan azalma olarak tanımlanabilir. Yapılan tüketimlerin gider olarak tanımlanabilmesi için, bunların gelir elde amacına yönelik olması gerekir.

Gider Hesaplarının Sınıflandırılması

Esas Faaliyet Giderleri

Esas faaliyet giderleri aşağıdaki giderlerdir:

• 610 Satıştan İadeler
• 611 Satış İskontoları
• 612 Diğer İndirimleri
• 620 Satılan Mamuller Maliyeti
• 621 Satılan Ticari Mallar Maliyeti
• 622 Satılan Hizmet Maliyet
• 630 Araştırma ve Geliştirme Giderleri
• 631 Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri
• 632 Genel Yönetim Giderleri

Esas Faaliyet Dışı Giderler

Esas faaliyet dışı giderler aşağıdaki giderlerdir:

• 653 Komisyon Giderleri
• 654 Karşılık Giderleri
• 655 Menkul Kıymet Satış Zararları
• 656 Kambiyo Zararları
• 657 Reeskont Faiz Giderleri
• 659 Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve Kârlar

Finansman Giderleri

Finansman giderleri aşağıdaki giderlerdir:

• 660 Kısa Vadeli Borçlanma Giderleri
• 661 Uzun Vadeli Borçlanma Giderleri

Olağan Dışı Giderler

Olağan dışı giderler aşağıdaki giderlerdir:

• 681 Önceki Dönem Gider ve Zararları
• 689 Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar

Gelir ve Gider Hesapları İle İlgili Dönem Sonu İşlemleri

Dönemin gelir ve giderlerinin dolaysıyla faaliyet sonucunun doğru belirlenmesi açısından dönem sonunda gelir ve gider hesapları ile ilgili aşağıdaki işlemlerin yapılması gerekir:

• Mal satışından kaynaklanan gelir ve giderlerin belirlenmesi,
• Birden fazla dönemi ilgilendiren gelir ve giderlerin ilgili döneme aktarılması,
• Gerçekleşen gelirlerin ve giderlerin belirlenmesi,
• Gelir ve gider hesaplarının Dönem Kârı veya Zararı Hesabına aktarılması,
• Maliyet hesaplarında (7. grupta) izlenen giderlerin gelir tablosu hesaplarına aktarılması.

Gelir Hesapları ile İlgili Dönem Sonu İşlemleri

Mal veya Hizmet Satışlarından Kaynaklanan Gelirlerin Belirlenmesi

Mal satışından kaynaklanan gelir ve giderlerde 601 Yurtdışı Satışlar ve 600 Yurtiçi Satışlar hesaplarının bakiyesi dönem kârı veya zararı hesabına aktarılarak kapatılır.

Birden Fazla Dönemi İlgilendiren Gelirlerin İlgili Döneme Aktarılması

Gelir ve giderlerin tahakkuk esasına göre muhasebeleştirilmesi; hasılat, gelir ve kârların aynı döneme ait maliyet, gider ve zararlarla karşılaştırılması dönemsellik kavramının gereğidir. Tahakkuk esası, işletmenin bir dönemde varlık ve öz kaynaklarında meydana gelen artış ve azalışların nakit akışlarından bağımsız işlemlerden de meydana gelebileceği esasından hareket etmektedir.

Gelecek Döneme Ait Gelirlerin Belirlenmesi

Dönem içinde kaydedilmiş gelirlerin kontrolünde döneme ait gelirlerin içerisinde gelecek döneme ait olanların olup olmadığı kontrol edilir. Gelecek döneme ait bir gelirin ilgili dönemin gelirleri içerisinde yer aldığı tespit edildiğinde bu tutarlar gelir hesaplarından çıkartılarak, izleyen dönemlere bir bilanço hesabı aracılığı ile aktarılır.

Geçmiş Dönemden Gelen Gelirlerin İlgili Döneme Ait Olanların Belirlenmesi

Gelecek bilanço dönemlerine ait peşin tahsil olunan gelirlerden bir yılın altına düşenler 380 Gelecek Aylara Ait Gelirler hesabına, ilgili dönemi ilgilendirenler ise ilgili dönemin gelirlerine aktarılır.

Gerçekleşen Gelirlerin Belirlenmesi

İçinde bulunulan muhasebe döneminde ortaya çıkmış, ancak tahsili ya da üçüncü kişiler adına kesin borç kaydı gelecek muhasebe döneminde yapılacak gelirlerin bu muhasebe dönemine ait kısımları tahsil aşamasına kadar bilançonun aktifinde geçici bir hesapta olan bir yılın altında tahsil edilecekler 181 Gelir Tahakkukları, bir yıldan uzun vadede tahsil edilecekler 281 Gelir Tahakkukları hesabında izlenir.

Gider Hesapları ile İlgili Dönem Sonu İşlemleri

Mal veya Hizmet Satışlarından Kaynaklanan Giderlerin Kontrolü

Gider hesapları kapatılırken öncelikle satışların maliyeti dönem kârı veya zararı hesabına aktarılarak kapatılır.

Birden Fazla Dönemi İlgilendiren Giderlerin İlgili Döneme Aktarılması

Cari dönemde doğmuş ancak birden fazla dönemi ilgilendiren ödenmiş giderlerin yine cari dönemde doğmuş ancak ödenmesi gerçekleşmemiş giderler bilanço hesaplarında izlenir. Bu giderlerin dönemsellik kavramı gereğince ilgili dönemlerin finansal tablolarında sunulmaları gerekmektedir.

Gelecek Döneme Ait Giderlerin Belirlenmesi

Gelecek döneme ait bir giderin ilgili dönemin giderleri içerisinde yer aldığı tespit edildiğinde bu tutarlar gider hesaplarından çıkartılarak, izleyen dönemlere bir bilanço hesabı aracılığı ile aktarılır. Bir yıldan daha kısa süreye ait olanlar bilançonun aktifinde geçici bir hesapta;180 Gelecek Aylara Ait Giderler hesabında, bir yıldan uzun olanlar ise 280 Gelecek Yıllara Ait Giderler hesabında izlenir.

Geçmiş Dönemden Gelen Giderlerden İlgili Döneme Ait Olanların Belirlenmesi

Cari döneme ait olmayan, ancak cari dönemde ödenmiş bulunan giderler ilgili dönemi gelinceye kadar bir bilanço hesabında bekletilir. Bir yıldan daha kısa süreye ait olanlar bilançonun aktifinde geçici bir hesapta; 180 Gelecek Aylara Ait Giderler hesabında, bir yıldan uzun olanlar ise 280 Gelecek Yıllara Ait Giderler hesabında izlenir.

Gelecek bilanço dönemlerine ait peşin ödenmiş giderlerden bir yılın altına düşenler 180 Gelecek Aylara Ait Giderler hesabına, ilgili dönemi ilgilendirenler ise ilgili dönemin giderlerine aktarılır.

Gerçekleşen Giderlerin Belirlenmesi

İçinde bulunulan muhasebe döneminde ortaya çıkmış, ancak ödemesi gelecek muhasebe döneminde yapılacak giderlerden bir yıldan daha kısa sürede ödenecek olanlar bilançonun pasifinde geçici bir hesapta; “381 Gider Tahakkukları Hesabı”nda, bir yıldan uzun vadede ödenecekler ise “481 Gider Tahakkukları Hesabı”nda izlenir.

Maliyet Hesaplarında (7. Grupta) İzlenen Giderlerin Gelir Tablosu Hesaplarına Aktarılması

Tekdüzen Hesap Planında da işletmelerin esas fonksiyonları ile ilgili giderleri doğdukları anda önce 7. grupta yer alan Maliyet Hesaplarına kaydedilir. Tekdüzen Hesap Planında maliyet hesaplarına yazılan giderler fonksiyon esası (7/A seçeneği) veya çeşit esasına (7/B seçeneği) göre izlenebilir.

Maliyet hesaplarına kaydedilen giderler, dönem sonunda ilgili gelir tablosu hesaplarına yansıtılır. Gelir Tablosu, fonksiyon esasına göre düzenlenmektedir.

7/ A Seçeneğinde İzlenen Maliyet Hesaplarının Gelir Tablosu Hesaplarına Yansıtılması

Aktif toplamı veya net satışlar toplamı belirli bir tutarı aşan hizmet ve üretim işletmeleri 7/A seçeneğini uygulamak zorundadır. Giderlerini fonksiyona göre izleyen işletmeler, giderler hangi fonksiyonu yerine getirmek için yapılmış ise o fonksiyonun adını alır. Örneğin pazarlama bölümünde kullanılan taşıtın amortismanı, pazarlama satış dağıtım giderleri olarak ifade edilir. 7/ A seçeneğindeki maliyet hesapları ile yine fonksiyona göre düzenlenmiş bulunan gelir tablosu hesapları arasında bir paralellik bulunmaktadır.

7/B Seçeneğinde İzlenen Maliyet Hesaplarının Gelir Tablosu Hesaplarına Yansıtılması

7/B seçeneğinde giderler çeşit esasına göre sınıflandırılmıştır. Gelir Tablosunun fonksiyon esasına göre düzenlendiği göz önüne alınırsa giderlerini çeşit esasına göre izleyen işletmelerin gider çeşitlerini ilgili olduğu fonksiyonlara dönüştürmesi ve daha sonra gelir tablosu düzenlemeleri gerekir. Dönem içerisinde 7. grupta çeşit esasına göre izlenen giderler, dönem sonunda 798 Gider Çeşitleri Yansıtma hesapları aracılığı ile fonksiyonlarına dönüştürülür.

Ticari Kâr ve Mali Kâr

Dönem sonunda tüm gelir ve giderleri Dönem Kâr veya Zararına devredilerek kapatılırlar. Gelir ve gider arasında ortaya çıkacak olumlu fark kâr olarak ifade edilir. Bu kâr rakamı işletmenin vergi öncesi (Ticari Kâr) kârıdır. Vergi kanunları gelir ve giderleri tanımaları, başka bir ifade ile vergi yasaları açısından kabul edilip, edilmemeleri muhasebe uygulamalarından farklılık arz edebilmektedir. Bu farkların nedenleri;

a) Değerlemeden
b) Vergi ve diğer yasaların (KV,GV) gelir ve giderleri kabul etmemelerinden

kaynaklanabilir.

Değerleme Açısından

Genel tanımları taşımakla birlikte işletmelerin ayırdıkları karşılıkların vergi yasalarınca gider olarak kabul edilebilmesi için, sınırlandırılmaması ve vergi yasasında özel olarak düzenlenmiş olması gerekmektedir.

Vergi Usul Kanunu reeskontun uygulanmasını ihtiyari bırakmıştır. Ancak, alacak senetlerini reeskonta tabi tutan yükümlüler, borç senetlerini de mutlaka aynı işleme tutmak zorundadırlar. Öte yandan bir alacak veya borç senedinin reeskonta tabi tutulabilmesi için alacak veya borcun mükellefin ticari kazancının elde edilmesi ve idame ettirilmesi ile ilgili olması gerekmektedir.

İşletmeler, maddi duran varlıklarını faydalı ömürlerini dikkate alarak amortisman ayırmaktadır. Ancak kimi zaman Vergi Usul Kanunu’nda belirtilen oranlar ile işletmelerin hesapladıkları oranlar arasında farklılıklar ortaya çıkabilmektedir. Bu durumda da işletmelerin vergi yasalarında belirtilen oranın üzerinde amortisman ayırmaları gider olarak kabul edilmemektedir.

Vergi Açısından Kabul Edilmeyen Giderler

Ticari kâr, mali kâr farklılaşmasına neden olan ve vergi açısından kabul edilmeyen giderleri sürekli ve geçici fark yaratan şekilde sınıflandırmak mümkündür.

Sürekli Farklar: Vergi kanunlarına göre hiçbir zaman indirimi kabul edilmeyen gelirler ve giderlerden oluşmaktadır.

Geçici Farklar: Ticari açıdan gelir ve gider olarak kaydedilen, cari dönemde vergi mevzuatı açısından kabul edilmeyen, istenen koşulların gerçekleşmesi durumda gelecek dönem veya dönemlerde gelir ve gider olarak kabul edilecek giderler bu gruba dahil edilir.

Vergiye Tabi Olmayan Gelirler

Vergi matrahının doğru belirlenebilmesi için ortaya çıkan ticari kâr rakamına vergi açısından kabul edilmeyen giderler ve diğer unsurlar ilave edilir. Vergiye tabi olmayan gelirler ve diğer unsurlar düşülür. Böylece vergi matrahına ( Mali Kâra) ulaşılır.

Türkiye Finansal Raporlama Standartları ve KOBİ-TFRS Açısından Ertelenmiş Vergi

Türkiye Finansal Raporlama Standartları’na göre; Geçici farklar izleyen dönemlerde vergiden düşüleceği için işletme açısından bir Ertelenmiş Vergi Alacağı olarak raporlanmalıdır. Aynı şekilde vergi yasalarınca dönemsel olarak tanınmadığı için gelir olarak matraha eklenmeyen gelirlerin, izleyen dönemlerde vergisi ödeneceğinden işletme açısından bir Ertelenmiş Vergi Borcu olarak raporlanmalıdır.

Vergi Matrahının Belirlenmesi Açısından Gelir ve Giderler

İşletmeler, vergiden muaf olan bu tür gelirlerini dönem içerisinde Nazım Hesaplarda izleyebilirler. Vergi matrahını hesaplarken bu gelirler ticari kârdan indirilir.

Benzer şekilde, vergi açısından kabul edilmeyen giderleri işletmeler dönem içerisinde Nazım Hesaplarda izleyebilirler. Vergi matrahını hesaplarken bu giderler ticari kâra ilave edilirler.

Gelir ve Gider Hesaplarının Kapatılması

Gelir hesapları alacak yazılı çalışan ve alacak kalanı veren hesaplardır. Dönem Kâr veya Zararı hesabına aktarılırken bu hesaplar borçlandırılır. Dönem Kâr veya Zararı hesabı alacaklandırılır.

Gider hesapları borç çalışan ve borç kalanı veren hesaplardır. Dönem Kârı veya Zararı hesabına aktarılırken, bu hesaplar alacaklandırılır, Dönem Kâr veya Zararı hesabı borçlandırılır.