Vergi Yargılaması Hukuku Dersi 2. Ünite Sorularla Öğrenelim

Yargı (yargılama faaliyeti) nedir?

Yargı, devletin, genel anlamda hukuk düzeninin devam etmesi ve kişilerin sübjektif haklarının korunması amacını güden faaliyetidir. Bu faaliyet, devlet için hem bir yetki hem
de yükümlülüktür. Yargı yetkisi, Türk Milleti adına bağımsız mahkemelerce kullanılmaktadır. Yargı (yargılama faaliyeti), biri organik ve şekli, diğeri maddi anlamda olmak üzere, iki açıdan tanımlanmaktadır. Organik ve şekli anlamda yargı, mahkemelerin yaptıkları tüm iş ve işlemleri kapsamaktadır. Maddi anlamda yargı ise, objektif hukukun, bağımsız hakimler (mahkemeler) tarafından belli bir olaya uygulanmasıdır.

Vergi yargısı kavramı ne ifade etmektedir?

Vergi ödevlisi ile vergi idaresi arasında çıkan anlaşmazlıkların (idari aşamada) çözümlenmesi, önemli yararları olan bir yoldur. Ancak bütün çabalara karşın bu yolun yeterli olmadığı durumlarda, uyuşmazlıkların çözümü için yargı organlarına başvurma ihtiyacı duyulmaktadır. Vergi uyuşmazlıkları konusunda başvurulan yargı yoluna vergi yargısı denilmektedir.

Mali hukukun inceleme alanı nedir?

Mali Hukuk, devletin ve diğer kamu idarelerinin bütün mali faaliyetlerini düzenleyen hukuk kurallarını, yani kamu gelirleri ile kamu giderlerini ve bunların denkleştirilmesini incelemektedir. Başka bir deyişle, mali hukuk, devletin ve diğer kamu idarelerinin gelir, gider, borçlanma ve kamu mallarının yönetimine ilişkin hukuk kurallarını içeren bir hukuk dalıdır.

Vergi hukukunun inceleme alanı nedir?

Vergi hukuku, devletin ve diğer kamu idarelerinin cebre dayanan gelir elde etme faaliyetlerini düzenleyen hukuk kurallarını inceleyen bir hukuk dalıdır.

Mali yargı ile vergi yargısı arasındaki fark nedir?

Mali yargı, devletin ve diğer kamu idarelerinin gelir, gider, borçlanma, devlet mallarının yönetimi gibi mali hukukun konusuna giren tüm mali işlemlere ilişkin uyuşmazlıkların çözümlenmesini ve bu faaliyeti gerçekleştiren yargı kuruluşlarını içermektedir. vergi yargısı ise, sadece kamu gelirlerinden vergilere ilişkin uyuşmazlıkları konu edinmektedir. Bu itibarla, kamu gelir ve giderlerinin hukuka uygunluk denetimini içeren geniş anlamda mali yargının bir kolu olan vergi yargısı, sadece kamu alacaklarına ilişkin işlem ve eylemlerin denetimi ile görevlidir. Vergi yargısı, mali yargının önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. 

Vergi yargılaması hukukunun konusu nedir?

Vergi yargılaması hukuku, vergi yargısı organlarının, vergi ödevlisi ile vergi idaresi arasında vergi uygulamaları ile ilgili olarak ortaya çıkan uyuşmazlıkları incelemek ve karara
bağlamak suretiyle vergi kanunu hükümlerine uygun bir yargılama tasarrufunda bulunmasına yönelik kurallar bütünüdür. Bu itibarla, vergi yargılaması hukukunun konusunu,
vergi ödevlisi ile vergi idaresi arasında vergi kanunlarının uygulanmasından kaynaklanan uyuşmazlıkların çözümlenmesi ve bir yargı kararı ile sonuçlandırılması oluşturmaktadır.

Vergi yargısının bağımsızlığı ne ifade etmektedir?

Vergi yargısının bağımsızlığı, vergi uyuşmazlıklarının özel görevli mahkemeler tarafından çözümlenmesi ve bu mahkemelerin verdikleri kararların da sadece bu konuda görevli
yüksek mahkeme tarafından kanun yolu denetimine tabi tutulması anlamına gelmektedir.

Vergi yargılaması hukukunun işlevleri nelerdir?

Vergi yargılaması hukukunun uyuşmazlıkları sona erdirme, menfaatler dengesini kurma, içtihat yaratma, hukuki güvenlik sağlama ve vergi adaletini sağlama gibi işlevleri bulunmaktadır.

Vergi yargılaması hukuku menfaatler dengesini kurma işlevini nasıl yerine getirmektedir?

Vergi yargısı organlarının görmekte oldukları bir uyuşmazlık hakkında karar verirken, daha fazla vergi toplanması biçiminde ortaya çıkan kamu menfaati (hazine yararı) ile ekonomik insan (homo economicus) eğilimi gereği daha az vergi ödemek isteyen kişilerin menfaati (şahsî yarar) arasındaki dengeyi hukuk çerçevesi içinde kurmaları ve bunun devamını sağlamaları gerekmektedir. Vergi yargısı organları, uyuşmazlıkları çözerken mükellef lehine davranmamakta; re’sen hareket etme yetkisine sahip olan idare karşısında mükellef hukukunu gözetmeye çalışmaktadır. Bu itibarla, vergi yargılaması hukukunun, vergilendirme işlemlerinin hukuka uygunluğunun denetlenmesini gerçekleştirmek suretiyle, anılan menfaatler dengesinin belli hukuki düzen içinde kurulmasına yardımcı olduğunu söylemek mümkündür.

Vergi yargılaması hukukunun içtihat yaratma işlevi nasıl ortaya çıkmaktadır?

Vergi yargısı organları, önlerine gelen uyuşmazlıklar hakkında verdikleri kararlar yoluyla esasen karmaşık ve ayrıntılı bir nitelik taşıyan mali mevzuatın boşluklarını doldurmakta; hükümleri açıklığa kavuşturmakta; kanunların hukuki ve bilimsel bir anlayışa göre uygulanmalarına ışık tutmakta ve vergi hukuku uygulamalarına yön vermektedir. Başka bir deyişle, vergi yargısı içtihat ve yorum yoluyla vergi hukukunun gelişmesini sağlamaktadır. Vergi yargılaması hukukunun içtihat yaratma işlevi, vergi kanunlarını doğru ve tutarlı yorumlamak ve böylece vergi uygulamasına yön vermek suretiyle gerçekleşmektedir. 

Vergilemede hukuki güvenlik nasıl sağlanır?

Hukuki güvenlik, herkesin bağlı olacağı hukuk kurallarını önceden bilmesi, tutum ve davranışlarını buna göre düzenlemesi demektir. Hukuki güvenliğin sağlanmasının en temel şartı ise, hukuki istikrardır. Hukuki istikrar, hukuk kurallarının sık sık ve keyfi bir biçimde değiştirilmemesinin yanında, kazanılmış haklara saygıyı da gerektirmektedir. Ayrıca, hukuki istikrar hukuk kurallarının doğru ve yeknesak uygulanmasını da içermektedir.

Usul ekonomisi ilkesi ne anlama gelmektedir?

Usul ekonomisi ilkesi,  ihlal edilen veya ihlal edilmesi ihtimali bulunan bir hakkın yerine getirilmesi ya da korunmasının en az masrafla, en kısa sürede ve en az zahmetle gerçekleştirilmesinin sağlanması, yani açılan davaların sürüncemede kalmaması ve boş yere davalar açılmasının önlenmesi anlamına gelmektedir.

Vergi yargılaması hukukunun vergi adaletinin sağlanmasına ne gibi katkısı bulunmaktadır?

Vergi kanunları ve vergi idaresince alınan önlemler vergi adaletini gereği gibi sağlayamamaktadır. Gerçekten, sık sık değişen ve karmaşık hükümler taşıyan vergi kanunları hem
vergi ödevlileri hem de vergilendirme işlemlerini yapan kamu görevlilerince gereği gibi anlaşılamamaktadır. Bunun sonucu olarak her iki taraf da birtakım yanlış uygulamalara yol
açabilmektedir. Bu durumdan daha çok vergi ödevlileri zarar görmektedir. Çeşitli nedenlerden kaynaklanan yanlışlıklar uyuşmazlık konusu yapılarak yargı organlarına intikal ettirilmektedir. Vergilendirme işlemlerinin denetlenmesi sonucu kanunların herkese aynı şekilde uygulanmasının sağlanması, vergi adaletinin gerçekleştirilmesinde bir araç olmaktadır. Vergilendirme işlemlerinin yargı denetimine tabi tutulması kanunların doğru uygulanmasını sağladığı ölçüde vergi yargılaması hukuku adalet idealinin gerçekleşmesine de yardımcı olmaktadır.

Vergi adaleti ne anlama gelmektedir?

Vergi adaleti, eşit durumda olanlara eşit muamele yapılması; yani, aynı mali güce sahip olanların aynı vergi yükünü taşıması anlamına gelmektedir.

Bölge idare mahkemeleri, idare mahkemeleri ve vergi mahkemelerinin kaldırılmasına veya yargı çevrelerinin değiştirilmesine hangi kurul karar vermektedir?

Bu mahkemelerin kaldırılmasına veya yargı çevrelerinin değiştirilmesine, İçişleri, Hazine ve Maliye ile Ticaret Bakanlıklarının görüşleri alınarak, Adalet Bakanlığının önerisi üzerine Hakimler ve Savcılar Kurulu tarafından karar verilmektedir.

Vergi uyuşmazlıklarında ilk derece mahkemesi hangisidir? 

Vergi uyuşmazlıklarında ilk derece mahkemesi, vergi mahkemeleridir.

Bölge idare mahkemelerinin görevleri nelerdir?

Bölge idare mahkemeleri,
• İstinaf başvurularını inceleyip karara bağlamak;
• Yargı çevresindeki idare ve vergi mahkemeleri arasında çıkan görev ve yetki uyuşmazlıklarını kesin karara bağlamak;
• Diğer kanunlarla verilen görevleri yapmakla görevlidir. 

Vergi davalarına ilişkin olarak Bölge İdare Mahkemelerinin istinaf incelemesi sonucunda verdiği kararlar hakkında yapılan temyiz başvurularını incelemek ve karara bağlamakla hangi mahkeme görevlidir? 

İdarî yargıda/vergi yargısında en üst düzey yargı organı olarak Danıştay görev yapmaktadır. Danıştay, dokuzu dava, biri idari daire olmak üzere, on daireden oluşmaktadır. Dokuz dava dairesinden dördü Vergi davalarına ilişkin olarak Bölge İdare Mahkemelerinin istinaf incelemesi sonucunda verdiği kararlar hakkında yapılan temyiz başvurularını incelemek ve karara bağlamakla görevlidir. 

Danıştay Vergi Dava Daireleri Kurulu'nun görevleri nelerdir?

Vergi Dava Daireleri Kurulu'nun görevleri şunlardır: 
• Bölge idare mahkemelerinden verilen ısrar kararlarını,
• Vergi dava dairelerinin ilk derece mahkemesi olarak verdikleri kararları
temyiz mercii olarak inceleyip sonuçlandırmaktır.

Vergi yargılaması hukukunun yazılı kaynakları nelerdir?

Vergi Yargılaması Hukuku açısından yazılı hukuk kaynaklarının başında İdari Yargılama Usulü Kanunu gelmektedir. İdari Yargılama Usulü Kanunu'nda hüküm bulunmayan hususlarda Hukuk Muhakemeleri Kanunu hükümleri uygulanır. İdari Yargılama Usulü Kanunu ve Hukuk Muhakemeleri Kanunu’na atıfta bulunulan haller saklı kalmak üzere, vergi uyuşmazlıklarının çözümünde, Vergi Usul Kanunu'nun ilgili hükümleri uygulanır. Ayrıca Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunu'nda da yargılama usulüne ilişkin hükümler yer almaktadır.